Vakit geçtikçe, koronavirüsün çok sayıda nörolojik sorunu da tetikleyebileceği giderek netleşiyor.
Hastalığı görece hafif ya da orta şiddette geçirenler, devam eden bilişsel tesirlerinden bahsediyor. Hafıza ve konsantrasyon meseleleri ve yorgunluk üzere.
Fakat, bu manada telaşlar hastalığı ağır geçirenler üzerinde ağırlaşıyor.
Paul Mylrea’yla konuşurken, her ikisi de koronavirüs enfeksiyonu nedeniyle ortaya çıkan iki büyük felç geçirdiğini hayal etmek güç.
Cambridge Üniversitesi Bağlantı Yöneticisi olan 64 yaşındaki Mylrea, pek hoş konuşuyor ve sağ tarafında devam eden zayıflığa rağmen, bedeninde rastgele bir sorun yok.
Londra’daki Ulusal Nöroloji ve Nöroşirurji Hastanesi’ndeki (NHNN) tabiplerin şimdiye dek gördüğü en kayda paha iyileşmelerden birini gösterdi.
Birinci felcini, University College Hastanesi’nde ağır bakımda yatarken geçirdi. Akciğerlerinde ve bacaklarında ölümcül sonuçlar yaratabilecek kan pıhtılarına rastlandı ve bu nedenle güçlü kan inceltici ilaçlar verildi.
Birkaç gün sonra, ikinci ve daha büyük bir felç geçirince NHNN’ye sevk edildi.
‘Yüzünde boş bir tabir vardı’
Nöroloji uzmanı Dr Arvind Chandratheva, ambulans geldiğinde hastaneden çıkmak üzereydi.
“Paul’un yüzünde boş bir söz vardı” diyor.
“Sadece bir tarafı görebiliyordu ve telefonunu nasıl kullanacağını bilemiyor yahut şifresini hatırlayamıyordu. Evvel kan incelticilerin beyinde bir kanamaya yol açtığını düşündüm, fakat gördüğümüz çok garip ve farklıydı.”
Paul, pıhtılaşma nedeniyle bir diğer felç geçirmiş ve beynin yaşamsal alanlarına kan akışı kesilmişti.
Testler, kanda pıhtılaşma oranını gösteren ve D-dimer olarak bilinen ölçümün çok yüksek olduğunu gösterdi.
Olağanda 300’den az olması gereken ve felç geçirenlerde 1000’e kadar çıkabilen ölçüm, Paul Mylrea’da 80 binin üzerindeydi.
Dr. Chandratheva “Daha evvel hiç bu seviyede pıhtılaşma görmemiştim, bedenin verdiği reaksiyonda bir şey kanının harikulade derecede yapışkan hale gelmesine neden olmuştu” diyor.
Yüksek seviyede pıhtılaşma
Kısıtlama tedbirleri sırasında, hastanelere acil gelen felç olaylarında düşüş oldu. Lakin NHNN’deki nörologlar, iki hafta içinde büyük felçler geçiren altı Covid hastasını tedavi etti.
Bu hastalarda, yüksek tansiyon ve diyabet üzere bildik risk faktörleri de yoktu. Bütün olaylarda çok yüksek seviyelerde pıhtılaşma vardı.
Felçleri kısmen tetikleyen, bağışıklık sisteminin bedende ve beyinde enflemasyona yol açan çok reaksiyonuydu.
Felç o kadar büyüktü ki hekimler yaşayamayacağını ya da büyük oranda engelli kalacağını düşünüyordu.
Paul “İkinci felcimden sonra, eşim ve kızlarım yolun sonuna geldiğimi, beni asla göremeyeceklerini düşündüler. Hekimler, beklemek dışında yapacak bir şey olmadığını söyledi. Sonra, bir biçimde hayatta kaldım ve giderek güçlenmeye başladım” diyor.
Birinci cüret veren işaretlerden biri, altı lisan konuşan Paul’un lisanlara karşı yeteneğiydi. Hemşirelerden biriyle konuşmak için, İngilizce’den Portekizce’ye geçiyordu.
Dr. Chandratheva, “Birkaç lisanı yetişkinliğinde öğrenmişti ve bu beyinde felçten etkilenmeyen farklı kontaklar kurmuş olabilir” diyor.
Paul eskisi kadar süratli okuyamadığını, bazen unutkanlaştığını söylüyor, lakin beynin hasar gören alanlarına bakıldığında bu hiç de şaşırtan değil.
Fizikî güzelleşmesi de etkileyici oldu. Tabipler bunu daha evvel de fizikî durumunun çok güzel olmasına bağılyor.
Paul “Günde bir saat bisiklet sürer, haftada birkaç sefer spor salonuna masraf ve ırmakta yüzerdim. Bisiklet ve dalış günlerim bitti fakat yüzmeye geri dönmeyi umuyorum” diyor.
125 hastada beyin sıkıntıları
Lancet Psikiyatri mecmuasında yayımlanan bir çalışmada, İngiltere’de hastanede yatan 125 ağır koronavirüs hastasında beyin sorunları tespit edildi.
Yaklaşık yarısı pıhtılaşma yüzünden felç geçirirken,diğerlerinde beyinde enflamasyon, psikoz ya da bunama gibisi semptomlar görüldü.
Araştırmayı yapan takımdan Liverpool Üniversitesi Profesörü Tom Solomon “Virüsün yalnızca akciğerlerde değil, beyinde de sorun yarattığı şu an açık. Bu kısmen beyefendisine oksijen gitmemesinden. Lakin kanda pıhtılaşma, bağışıklık sisteminin yansısı üzere diğer faktörler de var üzere görünüyor. Ayrıyeten virüsün kendisinin de beyni enfekte edip etmediğini sorgulamalıyız” dedi.
Kanada’da nöroloji uzmanı Prof. Adrian Owen, koronavirüsün bilişsel kabiliyetleri nasıl etkilediği üzerine internet üzerinden global bir çalışma başlattı.
Owen, “Yoğun bakımdan sağ çıkanların bilişsel sıkıntılar yaşadığını biliyoruz. Hasebiyle, Covid-19 hastaları çoğaldıkça, ağır bakımdan meskene çıkmanın bu beşerler için tedavinin sonu olmadığı artık giderek daha net görülüyor. Bu yalnızca toparlanmalarının başlangıcı” diyor.
1918’deki grip salgınıyla muhtemel benzerlikler
NHNN’den nöroloji uzmanı Dr. Michael Zandi de “Koronavirüslerin yol açtığı SARS ve MERS’in birtakım nörolojik hastalıklarla alakalı olduğu biliniyordu. Lakin daha evvel hiç bu türlü bir şey görmemiştik” diye konuşuyor.
“Kıyas yapabileceğimiz en yakın şey 1918’deki grip salgını. O vakit, 10-20 yıl sonrasında çok fazla beyin hastalığı ve probleminin ortaya çıktığı görülmüştü.”
Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna hakikat, yaklaşık bir milyon kişinin yakalandığı encephalitis lethargica (uyku hastalığı) isimli gizemli bir nörolojik rahatsızlık ortaya çıkmıştı.
Buna neyin yol açtığı ve tetikleyenin grip mi, yoksa enfeksiyon sonrası ortaya çıkan bir bağışıklık sistemi hastalığı olup olmadığı konusunda çok az şey biliniyor.
Uyku hastalığı dışında, birtakım hastalarda ömürleri boyunca etkileyen ve Parkinson hastalığına benzeyen hareket problemleri da ortaya çıkmıştı.
Covid-19 ve 1918’deki İspanyol gribi salgınları ortasında kıyaslamalar yaparken dikkatli olunmalı. Fakat bu kadar çok sayıda Covid hastası nörolojik semptomlar sergilerken, beyin üzerindeki uzun vadeli tesirlerine bakmak kıymetli olacak.