Türk Klinik Mikrobiyoloji ve İnfeksiyon Hastalıkları Derneği (KLİMİK) çatısı altındaki uzmanlar, şu ana kadar 13 ülkede görülen ve “Yeni bir salgına neden olur mu?” telaşlarına yol açan maymun çiçeği virüsü hakkında kapsamlı bir çalışma yaptı. İşte 10 soruda maymun çiçeği hastalığına ait tüm ayrıntılar.
1- Maymun çiçeği yeni bir hastalık mı?
Maymun çiçeği, yeni bir hastalık değil. 1958’de maymunlarda tespit edildikten sonra insanlarda birinci olgu 1970’te Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde görüldü. 1958’de araştırma laboratuvarındaki maymunlarda çiçek gibisi bir salgın yapınca farkına varılan hastalık bu nedenle “maymun çiçeği” ismini aldı.
Başta Nijerya ve Kongo Demokratik Cumhuriyeti olmak üzere, Orta ve Batı Afrika‘daki tropikal yağmur ormanlarının bulunduğu 11 ülkede görülen hastalığın sıklığı tam olarak bilinmiyor. Afrika‘da her yıl birkaç yüz olay olduğu varsayım ediliyor. Hastalık vakit zaman Afrika kıtasından enfekte hayvanlar yahut beşerler aracılığıyla öbür kıtalara taşınıyor, ancak buralarda az sayıda insanın etkilendiği ve bölgesel hadise kümelenmeleri görülüyor.
2- Neden artık dikkat çekti?
Şimdiye kadar Afrika dışında görülen hadiselerin tamamının Afrika’dan gelen beşerler yahut getirtilen kemirgenlerden kaynaklandığı biliniyordu. Lakin Afrika dışında tespit edilen olay sayısı son bir hafta içinde, bugüne kadar Afrika dışında görülen toplam olay sayısını aşacak kadar arttığı için Dünya Sıhhat Örgütü ve bilim dünyasının dikkatini çekti.
3- Hastalığın etkeni nedir?
Maymun çiçeği, çiçek virüsüne akraba bir DNA virüsü. Batı Afrika ve Orta Afrika (Kongo Havzası) olmak üzere iki alt tipi bulunuyor. Batı Afrika, Kongo tipine nazaran daha hafif seyirli hastalık yapıyor. Şu an genetik tahliller tamamlanmamış olsa da Afrika dışında görülen olayların Batı Afrika alt tipi olduğu öngörülüyor.
4- Nasıl bulaşıyor?
İsminin tersine maymunlardan daha çok sincap, sıçan, fare üzere kemirgenlerde bulunan ve onlardan beşere geçen hastalık, ayrıyeten enfekte insan yahut virüsle kirlenmiş giysi, havlu, çarşaf üzere eşyalarla yakın temas sonucunda bulaşıyor. Virüs, sağlıklı bireylere, ciltte gözle görülemeyecek çatlaklar/çizikler, mukozalar (ağız, burun, göz) yahut teneffüs sistemi aracılığıyla giriyor. Beşerden beşere bulaşmanın büyük teneffüs salgısı damlacıklarıyla olduğu düşünülüyor. Hastalığın uzak aralıklara gidemeyen büyük damlacıklarla bulaşması, yüz yüze, uzun periyodik ve yakın temasla oluyor.
5- Belirti ve bulguları neler?
Maymun çiçeği, ateş, baş ağrısı, yorgunluk, yaygın beden ağrıları, lenf bezlerinde şişlik ve cilt lezyonlarına (döküntü) neden oluyor. Lenf bezi şişliği, maymun çiçeğinin, çiçek, su çiçeği ve kızamıktan ayıran en kıymetli belirtisi. Yakınmalar, virüsle temastan ortalama 6-13 gün sonra ortaya çıkıyor. Birinci 5 gününde ateş, şiddetli baş ağrısı, lenf bezlerinde şişme, sırt ağrısı ve çok halsizlik yaşanan hastalıkta, ciltteki döküntüler de ateş başladıktan sonra 1-3 gün içinde görülüyor. Avuç içi, ayak, ağız içi, genital bölge ve gözlerdeki lezyonlar, kabuk bağlayıp düşmesiyle ortadan kalkıyor.
6- Teşhis nasıl konuluyor?
Maymun çiçeği hastalığından şüphelenilen durumlarda, belirti gösteren şahısların son bir ay içinde riskli bölgelere seyahat edip etmedikleri ya da emsal belirtileri olanlarla yakın temasları olup olmadığının sorgulanması gerekiyor.
Kan örnekleriyle teşhis konulamayan hastalık, kanda çok kısa mühlet kaldığı için PCR’la saptanamıyor. Antijen ve antikor testlerinin de daha evvel uygulanan çiçek aşısı üzere nedenlerle her vakit gerçek sonuç vermeyeceği düşünülüyor.
Hastalık kuşkusunda lezyonlardan uygun halde ve gerekli güvenlik tedbirleriyle alınıp paketlenen örneklerin “biyogüvenlik seviyesi 2 olan” labaratuvara gönderilmesi gerekiyor. Maymun çiçeği hastalığı teyit edilen hayvan yahut bireylerle temas edenlerin son temastan sonraki 21 gün boyunca belirti ve bulgular açısından izlenmesi gerekiyor.
7- Belirtisiz enfeksiyon olabilir mi?
Net olmamakla birlikte maymun çiçeğinin Kovid-19 üzere belirtisiz hastalık yapmadığı düşünülüyor. Enfekte bireylerde belirtilerin ortaya çıkması, bu bireylerin fark edilmesini ve izolasyona alınmasını sağlayacağından, maymun çiçeğinin toplumda Kovid-19 yahut belirtisizken bulaşan öteki enfeksiyonlar kadar yayılması beklenmiyor.
8- Maymun çiçeği öldürücü mü?
Maymun çiçeği, çoklukla 2-4 hafta içerisinde bizatihi güzelleşiyor. Lakin bağışıklığı baskılanmış bireylerde ve küçük çocuklarda ağır hastalık görülebiliyor. Genel olarak hastalananlardan, çoğunluğunu küçük yaştaki çocukların oluşturduğu yüzde 3-6’sı kaybediliyor. Hastalığın Orta Afrika alt tipinde öldürücülük yüzde 11’e kadar çıkabilirken yeni olaylara neden olduğu düşünülen Batı Afrika alt tipinin öldürücülüğü, yüzde 1 üzere daha düşük oranda kalıyor.
9- Çiçek aşısı hastalıktan korur mu?
Maymun çiçeği hastalığı için yaygın kullanılan bir ilaç bulunmasa da olaylar şimdiye kadar sidofovir, brinsidofovir üzere etken unsurlu ilaçlarla denetim altına alındı. Dünya Sıhhat Örgütü, Afrika’daki deneyimlerden yola çıkarak çiçek aşısının maymun çiçeğinden yüzde 85’e kadar müdafaa sağlayacağını bildirdi. Ancak çiçek aşısı, hastalığın dünya genelinde sonlanması nedeniyle 1980’den beri uygulanmıyor. Münasebetiyle şu an çiçek aşısı yapılanlar 40-50 yaş üzeri bireylerden oluşuyor. Ortadan uzun müddet geçmesi ise koruyuculuğun seviyesine ait kaygılara sebep oluyor.
10- Salgına yol açma ihtimali var mı?
Maymun çiçeği hastalığının belirti ve bulgularının belirginliği, şu anki bilgilere nazaran belirtisiz enfeksiyon yapmaması, yakın ve uzun periyodik temas ile bulaşması, bir DNA virüsü olduğundan daha az mutasyon geçirmesi ve kolay değişime uğrayarak yeni varyantlarının çıkmaması üzere faktörler nedeniyle Kovid-19 gibisi bir salgına yol açması beklenmiyor.