Duygu Erdoğan – Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde her yıl arka arkaya başlayan patates soğan hasadı, yıllık tüketimi karşılarken, yanı sıra ihracata da konu oluyor. Ancak geçen sezon koronavirüs pandemisiyle gelişen süreçte patates ve soğan fazlalığı oluştu. Turist sayısının düşmesi, çeşitli firmalar, okullar ve yurtların kapalı olmasıyla yemekhanelerin de kapatılması gibi toplu tüketim alanlarının azalmasıyla eldeki fazla stok, üreticide kaldı. Bu süreçte ise Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) eliyle üreticiden alınan patates ve soğanlar, ihtiyacı olanlara ücretsiz dağıtılıyor. Ancak bir yandan da Adana başta olmak üzere erkenci ürünlerde hasat başladı. Üretici, maliyetini karşılamayacağını gördüğü ürünü tarlada bıraktı. Hasata eylülde başlayacak olan kışlık soğan ve patates üreticisi de endişeli. Salgın nedeniyle bu yıl da benzer sıkıntılarla geçecek bir sezon öngören üreticiler, ihracat pazarlarının hızla geliştirilip devreye alınmasını bekliyor.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2019’da 4 milyon 980 bin ton patates üretimi yapılırken, bu oran 2020’de 5 milyon 200 bin tona çıktı. 2019’da 2.2 milyon ton olan kuru soğan üretimi ise 2020’de 2 milyon 280 bin tona çıktı.
400 bin ton fazla
2019 yılında kuru soğan ve patateste kilo fiyatları 10 lirayı görmüş, fiyatların gevşemesi için ara ara ihracat kısıtlama yoluna da gidilmişti. Bu süreçte çiftçiler ise üretimlerini artırmış, 2020 yılına daha iyi bir verimle girilmişti. Ancak pandemiyle bu dönemde kuru soğanda 400 bin ton, patateste de yaklaşık 300 bin ton ihtiyaç fazlası oluştu. Erkenci ürünlerde yeni hasada ilişkin değerlendirmelerde bulunan Tarım Yazarı Ali Ekber Yıldırım, “Şu anda erkenci çeşit olan yani depolanması mümkün olmayan soğanın hasadı yapılıyor. Fiyat düşük, alıcı yok. Toplanıp bekletilemeyeceği için tarladan satılması lazım. Ama Adana’da çiftçiler ürün maliyetini çıkaramayacağı için soğanı tarlada bırakıp sürüyor. Normal şartlarda Türkiye’nin üretimi kendisine yetiyor. Ancak her 200-300 bin ton fazla ya da eksikte büyük bir sorun ortaya çıkıyor” dedi.
‘Doğru planlanmalı’
Patates ve soğanda üretim planlamasının ihtiyaca göre yapılmasını ancak bunu yaparken iklimsel koşulların da göz önünde bulundurulmasını öneren Yıldırım, “Eylülde hasadı başlayacak ürünler için, depo koşullarını artırıp iyileştirmek lazım. Bu dönem salgın gibi bir olağanüstü durum var ancak normal yıllarda da dalgalı üretim ile sürekli patates soğanı konuşuyoruz. TMO’nun yaptığı gibi alımlar da çeşitli dönemlerde kullanılabilir ancak bunu da çok kurumsal olarak gıda bankacılığı şeklinde ele alıp yapmak gerekiyor” diye konuştu.
‘Günlük 1700 ton soğan yiyorduk’
Polatlı Ziraat Odası Başkanı Zekai Köseoğlu, “Pandemide tüketim düştü, üretim arttı. İhtiyaç fazlası oluştu. İhracat tarafında lojistikte konteyner bulma sıkıntısı yaşanıyor. TMO tüm ürünümüzü aldı, elimizde ürün kalmadı ama yeni dönem için benzer endişeler devam ediyor. İhracatta yeni pazarlarla çalışılıp, ihtiyaç fazlasını ihraç edersek sorunların çözüleceğini düşünüyoruz” dedi.
Soğanın önemli bir bölümünün üretildiği Amasya’da üreticiler maliyet artışlarına dikkat çekiyor. Suluova Ziraat Odası Başkanı Adnan Öksüz, “Türkiye normal zamanlarda günlük 1700 ton soğan yiyordu. Çok müthiş turist ağırlıyorduk. Şimdi bu eksiklikten dolayı 430 bin ton ihtiyaç fazlası soğan kaldı” diye konuştu.
Çuvallama maliyeti bile 35 kuruş
Adana Ziraat Odaları İl Koordinasyon Başkanı Mehmet Akın Doğan, üreticinin her yıl farklı bir sıkıntıyla karşı karşıya kaldığını anlatırken, patates ve soğanda çiftçinin üretim planlaması yoluyla desteklenmesi gerektiğini iletti. “İhracata gidemezse ürünler yine elimizde kalacak” diyen Doğan, şöyle devam etti:
“Soğan para etmiyor. Şu anda tarlada 50 kuruş. Küçük boy kavurmalık ise 35 kuruş. Büyük boy yani takoz dediğimiz ise hiç para etmiyor. Ürünü çuvallama maliyeti bile 35 kuruş zaten. Mevcutta hasadı yapmadan ürünü tarlasında bırakanlar var. Soğanın tarlada dönüme 2.3-3 bin lira maliyeti var. Kimse şu anda bununla başa çıkamaz. Patates hasadı da yavaş yavaş başladı. Aynı sorun patateste de yaşanacak.”
‘Yazlık üretim turizme gidiyor’
Patates üretici bölgelerden Niğde’de çiftçiler, eylülde başlayacak hasat öncesi mevcut gelişmeleri takip ediyor. Niğde Ziraat Odası Başkanı Veli Kenar, “Pandemi olduğu için önümüzü biz de göremiyoruz. Biz aslında Türkiye nüfusu kadar da bir turist besliyorduk. Yazlık üretimlerin yüzde 80’ine yakını bu turizm bölgelerinde tüketiliyordu. Ancak şimdi eylüldeki yeni hasat öncesi neler olacak bilemiyoruz. Üreticimiz para kazanamazsa bir sezona daha borçlu girecek” dedi.