Cumhuriyet tarihinin çok partili siyasal yaşama geçişteki ikinci denemesi Hür Cumhuriyet Fırkası (SCF), 12 Ağustos 1930’da kuruldu.
Paris Büyükelçisi Ali Fethi (Okyar) Beyefendi, Türkiye‘ye dönüşünde, Atatürk’ün isteğiyle SCF’yi kurdu. SCF, Terakkiperver Cumhuriyet Partisi (17 Kasım 1924 – 5 Haziran 1925) denemesinden sonra, Cumhuriyet tarihinde kurulan ikinci muhalefet partisiydi. SCF’nin kuruluşu, Türkiye’nin çok partili siyasal yaşama geçişinde kıymetli deneme olarak kabul ediliyor.
SCF’nin programında, cumhuriyet unsurlarına bağlılık vurgulanıyor, bilhassa ekonomik prensipler konusunda Cumhuriyet Halk Fırkası’ndan (CHF) ayrılıyordu. Programda özel girişimciliğe tartı verilirken, yabancı sermayeyi teşvik ön plana çıkıyordu. Fethi (Okyar) Bey’in başkanlığında örgütlenen parti, bilhassa kıyı bölgelerinde ilgi gördü. Partideki kimi isimler daha sonra Demokrat Parti’nin (DP) kuruluşunda da yer alacaktı. Bunlar ortasında Aydın vilayet başkanlığını üstlenen Adnan Menderes de bulunuyordu.
SCF’nin gördüğü ilgi, başta CHF idaresi olmak üzere değişik etraflarda rahatsızlık yarattı, Atatürk terslerinin bu partide toplanmaya başladığı tartışmaları başladı. SCF idaresi, bu sürecin sonunda, 17 Kasım 1930’da partinin feshini kararlaştırdı.
Programında, partinin cumhuriyetçi, milliyetçi ve laiklik unsuruna bağlı olduğu vurgulanıyor, yabancı sermayenin ülkeye girmesinin özendirilmesi isteniyor, ekonomik ömürde daima devlet müdahalesine karşı çıkılıyordu.
AK Parti 19 yılı geride bıraktı
Recep Tayyip Erdoğan liderliğinde oluşturulan “Erdemliler Hareketi”, 2001’de “AK Parti” ismiyle siyaset sahnesindeki yerini aldı.
Belirli başlı başka olaylar:
9 Ağustos
1543- Osmanlı orduları Estergon Kalesi’ni fethetti.
1915- Anafartalar Kümesi Kumandanı Miralay Mustafa Kemal Paşa komutasındaki ordu, Conkbayırı’nda İtilaf Devletleri ordularını yendi. Birinci Anafartalar Zaferi kazanıldı.
1915- Barbaros Hayrettin zırhlısı, Bolayır önlerinde E-11 düşman denizaltısı tarafından batırıldı.
1928- Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal, İstanbul Sarayburnu Parkı’nda CHP’nin düzenlediği gecede yeni Türk harflerini tanıttı.
1936- Berlin Olimpiyatları’nda ulusal güreşçi Yaşar Erkan, 62 kiloda şampiyon oldu.
1945- ABD, ikinci atom bombasını Nagazaki’ye attı, 37 bin kişi öldü, 40 bin kişi yaralandı.
1954- Türkiye, Yunanistan ve Yugoslavya ortasında “Balkan Paktı” ismi verilen ittifak kuruldu.
1974- ABD Lideri Richard M. Nixon, “Watergate” skandalının yarattığı kamuoyu baskısı sonucu istifa etti. Nixon, istifa eden birinci ABD Lideri oldu. Başkanlık vazifesini, yardımcısı Gerald Ford devraldı.
1976- Çin Halk Cumhuriyeti önderi Mao hayatını yitirdi.
1980- Kahramanmaraş olayları davası sonuçlandı, 22 şahsa idam cezası verildi.
1997- Elli dört gazeteci cemiyeti ile derneğinin oluşturduğu Gazeteciler Federasyonu kuruldu.
2009- İstanbul 13. Ağır Ceza Mahkemesi, ikinci “Ergenekon” davası ile, iddianamesini 5 Ağustos’ta kabul ettiği üçüncü “Ergenekon” davasının birleştirilmesini kararlaştırdı.
2011- Akdeniz Üniversitesi, dünyanın birinci rahim naklini gerçekleştirdiklerini duyurdu.
2013- Lübnan’ın başşehri Beyrut’ta bir Türk pilot ve yardımcısı kaçırıldı. Türk pilot ve yardımcısını kaçıranlar, Suriye’de rehin tutulan 9 Lübnanlının özgür bırakılması talebinde bulundu.
2015- Gazeteci-yazar, ressam Fikret Otyam, Antalya’da tedavi gördüğü hastanede 89 yaşında hayatını kaybetti.
2016- Ankara Büyükşehir Belediye Meclis toplantısında alınan kararla Kızılay Meydanı’nın ismi “15 Temmuz Kızılay Ulusal İrade Meydanı”, Genelkurmay Kavşağının ismi de “15 Temmuz Şehitler Meydanı” olarak değiştirildi.
10 Ağustos
1876- Padişah V. Murat, akli istikrarını yitirdiği gerekçesiyle tahttan indirildi.
1914- İngiliz donanmasından kaçan Alman zırhlıları “Goeben” ve “Breslau”, Çanakkale’den geçerek Osmanlı devletine sığındı. Satın alındığı açıklanan bu zırhlılara “Yavuz” ve “Midilli” isimleri verildi.
1920- İstanbul Hükümeti ile İtilaf Devletleri ortasında Sevr Antlaşması imzalandı.
1920- Ankara’da “Yenigün” gazetesi yayımlanmaya başladı.
1950- Bulgaristan’da uygulanan asimilasyon siyaseti üzerine Türkiye’ye göç başladı. 1951’e kadar 150 binden fazla Türk göç etti.
1954- Murat Güler, Manş Denizi’ni yüzerek geçen birinci Türk yüzücüsü oldu.
1982- Ermeni asıllı Türk vatandaşı Artin Penik, terör örgütü ASALA’yı protesto etmek için Taksim Meydanı’nda kendini yaktı.
1994- Türkiye’nin birinci uydusu Türksat 1B, Fransız Guyanası’ndaki Kourou Üssü’nden fırlatıldı ve süreksiz yörüngesine oturdu. Böylelikle Türkiye, uzayda uydusu olan 18 ülke ortasına girdi.
2006- DİSK’in kurucularından ve eski Genel Lideri Kemal Nebioğlu vefat etti.
2007- TBMM Genel Şurasında, CHP’den Güldal Mumcu ile MHP’den Meral Akşener, 38 yıl ortadan sonra bayan lider vekilliği misyonuna seçildi.
2011- “Kamuoyunu yönlendirme gayeli internet siteleri” davasında, haklarında yakalama buyruğu çıkarılan 14 sanıktan 1. Ordu Kumandanı emekli Orgeneral Hasan Iğsz, çıkarıldığı mahkemece tutuklandı.
2011- Çin’in birinci uçak gemisi “Varyag”, ülkenin kuzeydoğusundaki Dalian Limanı’nda deneme seferine çıktı.
2015- ?Bakanlar Heyeti, Genelkurmay Lideri Orgeneral Necdet Özel’e “Devlet Onur Madalyası” verilmesini kararlaştırdı.
2015- Bakırköy Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından, haklarında “örgüt kurma” argümanıyla yakalama kararı çıkarılan eski savcılar Zekeriya Öz ile Celal Kara, Gürcistan üzerinden Ermenistan’a geçti. Firari savcıların daha sonra Almanya’ya gittikleri öğrenildi.
2016- Gözaltına alındıktan sonra isimli denetim kararıyla hür bırakılması sonrası Bulgaristan’a kaçan FETÖ’nün “para kasası” olarak nitelenen örgüt üyesi Abdullah Büyük, Türkiye’ye iade edildi.
2017- Milletlerarası Göç Örgütü’nün (IOM) açıklamasına nazaran, Yemen açıklarında denize atılarak mevte terk edilen, çoğunluğu genç, Somalili ve Etiyopyalı 120 şahıstan 51’i boğularak hayatını kaybetti.
2018- ABD Lideri Donald Trump, Türkiye’ye yönelik çelik ve alüminyum için gümrük vergilerini iki katına çıkardığını duyurdu.
2018- BM İnsan Hakları Yüksek Komiserliği misyonuna eski Şili Devlet Lideri Michelle Bachelet getirildi.
11 Ağustos
1473- Fatih Sultan Mehmet’in komuta ettiği Osmanlı ordusu, Otlukbeli Savaşı’nda Uzun Hasan komutasındaki orduyu yenerek Akkoyunlu Beyliği’ne son verdi.
1480- Gedik Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı donanması, İtalya’nın Otranto Limanı’nı zapt etti.
1923- İsmet İnönü, Lozan Mutabakatı’nı imzaladığı kalemi, İstanbul Üniversitesine armağan etti.
1929- Türk Yerli Mallar Standı, Galatasaray Lisesi’nde açıldı.
1934- “Alkatraz Kuşçusu” sinemasına mevzu olan, ABD’de San Francisco’daki Alkatraz Adası hapishanesi hizmete girdi.
1952- Ürdün Meclisi, şizofreni hastalığı nedeniyle tahtta kalması sakıncalı görülen Kral Tallal’ın yerine oğlu Veliaht Prens Hüseyin’i kral seçti.
1961- Yassıada duruşmaları 9 ay 25 gün sonra sona erdi.
1961- İstanbul’da 92 yıldır hizmet veren tramvaylar kaldırıldı.
1980- Çin’de Mao devri resmen tarihe karıştı. Komünist Partisi Merkez Komitesi, Mao ile ilgili tüm fotoğraf, demeç ve afişleri yasakladı.
1999- Bin yılın son güneş tutulması gerçekleşti.
2005- Çanakkale’deki Troya Antik Kenti’nin 18 yıllık hafriyat heyeti lideri Prof. Dr. Manfred Osman Korfmann, 63 yaşında Almanya’da öldü.
2009- Sinema ve tiyatro oyuncusu 67 yaşındaki Aykut Oray, Köyceğiz’de kaldığı otelde meyyit bulundu.
2012- İran’ın batısında 6,0 ve 6,2 şiddetinde meydana gelen zelzelelerde 306 kişi hayatını kaybetti.
2015- Yunan hükümetinin 86 milyar avroluk “Üçüncü Kurtarma Paketi”yle ilgili Avrupalı kurumlarla sürdürdüğü müzakerelerde muahedeye varıldı.
2015- Milletlerarası Atletizm Federasyonu (IAAF), 2005 ve 2007’de düzenlenen dünya şampiyonalarına katılan 28 atletin tekrar yapılan doping testlerinde “olumsuz bulgulara” rastlandığını ve haklarında disiplin soruşturması başlatıldığını açıkladı.
2016- Sakarya’da, FETÖ’nün darbe teşebbüsüne ait soruşturma kapsamında eski milletvekili Hakan Şükür hakkında “silahlı terör örgütüne üye olmak” kabahatinden resen yakalama kararı çıkarıldı.
2016- Niğde’de Kınık Höyük’te yapılan hafriyat çalışmalarında Pers devrine ilişkin 2 bin 500 yıllık tapınak bulundu.
2017- Trabzon’un Maçka ilçesi kırsalında, 16 yaşındaki Eren Bülbül, meskenden erzak çalan teröristlerin yerini güvenlik güçlerine gösterirken bölücü örgüt mensupları tarafından vurularak şehit edildi. Bülbül, bilhassa toplumsal medyada yaptığı “Biri de demiyor ki ‘İyi ki varsın Eren” paylaşımının akabinde, eli kanlı teröristlerin çocuk kurbanları ortasında sembol bir isim olarak yerini aldı.
2017- ABD’nin Kaliforniya eyaletinde federal mahkeme, başörtüsü nedeniyle dini ayrımcılığa uğrayan Müslüman bayana 85 bin dolar tazminat ödenmesine karar verdi.
2020- Belarus’ta cumhurbaşkanlığı seçimini Aleksandr Lukaşenko’nun kazanmasının akabinde başlayan protestolarda 2 binden fazla kişi gözaltına alındı.
12 Ağustos
1851- Birinci düz dikiş makinesini 1850’de Boston’da imal eden Isaac Singer, buluşunun patentini aldı.
1877- Thomas Alva Edison, “Edisonphon” ismini verdiği ilkel gramofonu geliştirdi.
1908- Ford marka birinci araba üretildi.
1910- İstanbul Moda’da birinci tenis kortu açıldı.
1930- Eski başbakanlardan Paris Büyükelçisi Ali Fethi (Okyar) Beyefendi, “Serbest Cumhuriyet Fırkası”nı kurdu.
1953- Sovyetler Birliği birinci hidrojen bombasını gizlice denedi.
1955- Çağdaş Alman edebiyatının önde gelen isimlerinden müellif Thomas Mann 80 yaşında hayata veda etti.
1960- Birinci Amerikan haberleşme uydusu “Echo One”, Cape Canaveral’dan fırlatıldı.
1964- “007 James Bond”un yaratıcısı, müellif Ian Fleming 56 yaşında öldü.
1998- Devlet İstatistik Enstitüsü, 30 Kasım 1997’de yapılan genel nüfus sayımının sonucunun 62 milyon 870 bin 30 olduğunu açıkladı.
1999- Şair Can Yücel, 73 yaşında İzmir’de yaşama veda etti.
2000- Rus Kursk denizaltısı, Barents Denizi’nde 112 mürettebatıyla battı.
2000- Tiyatro ve sinema sanatkarı Güzin Özipek 75 yaşında hayatını kaybetti.
2008- Terör örgütü DHKP/C’nin elebaşı Dursun Karataş’ın avukatı Taylan Tanay, müvekkilinin 11 Ağustos’ta Hollanda’da öldüğünü açıkladı.
2015- Çin’in kuzeyindeki Tiencin kentinin liman bölgesinde bulunan lojistik firmasının deposunda meydana gelen patlamada 164 kişi hayatını kaybetti, yaklaşık 700 kişi yaralandı. Patlamada 9 kişi kayboldu.
2017- Trabzon’un Maçka ilçesi kırsalında 11 Ağustos’ta bölücü terör örgütü mensuplarıyla sağlanan sıcak temas sırasında şehit olan 16 yaşındaki Eren Bülbül, ailesi, yakınları, vatandaşlar ile İçişleri Bakanı Süleyman Soylu’nun katıldığı cenaze merasimiyle son seyahatine uğurlandı.
2018- Avrupa Artistik Cimnastik Şampiyonası’nda Ulusal Sportmen İbrahim Çolak, halka aletinde gümüş madalya kazanarak prensip imza attı. Ulusal atlet, şampiyonada Türkiye’ye tarihindeki birinci gümüş madalyayı getirdi.
2020- İçişleri Bakanlığınca Hatay’da 1448 çalışanın iştirakiyle “Yıldırım-5 Amanoslar Operasyonu” başlatıldı.
13 Ağustos
1910- Çağdaş hemşireliğin kurucusu Florence Nightingale, İngiltere’de 90 yaşında hayatını kaybetti.
1923- Mustafa Kemal, yine Büyük Millet Meclisi Lideri seçildi.
1961- Doğu Almanya idaresi, Batı’ya kaçışları önlemek için Berlin hududunu dikenli tellerle kapattı. 20 Ağustos’ta bu tellerin yerine daha sonra “Utanç Duvarı” denilecek beton duvar örülmeye başlandı.
1966- Çin’de Mao, “Kültür Devrimi”ni ilan etti.
1993- Eski Cumhuriyet Senatosu liderlerinden Tekin Arıburun 90 yaşında öldü.
1999- Milletlerarası tahkim yolunu açan anayasa değişikliği kabul edildi.
2003- Sinemanın karakter oyuncusu Kazım Kartal 67 yaşında ömrünü yitirdi.
2007- Dünyanın en yaşlı insanı olarak bilinen, 4 Ocak 1893 doğumlu 114 yaşındaki Japon Tarafa Minagava “yaşlılıktan” öldü.
2011- Türkiye, 2020 Olimpiyat Oyunları’nı düzenlemek için adaylığını resmen açıkladı.
2015- DEAŞ, Irak’ın başşehri Bağdat’ta, Şiilerin yoğunlukta yaşadığı Sadr semtinde pazar yerine bomba yüklü tırla taarruz düzenledi. Taarruzda 45 kişi öldü, 105 kişi yaralandı.
2017- Yeşilçam’ın unutulmaz oyuncuları ortasında gösterilen Kuzey Vargın, Marmaris’te tedavi gördüğü hastanede 77 yaşında hayatını kaybetti.
2018- İsrail, 2010’dan bu yana dünyanın farklı ülkelerinden Filistin’e gönderilen fakat alıcılarına ulaşmasına müsaade vermeyerek el koyduğu tonlarca postayı yıllar sonra Filistin hükümetine teslim etti.
2020- Muharrem İnce, 4 Eylül’de Sivas’tan “Bin Günde Memleket Hareketi” başlatacağını açıkladı.
14 Ağustos
1893- Dünyada birinci kere Fransa’da arabalara plaka takıldı.
1908- Türk Basın Birliği kuruldu.
1908- İngiltere’nin Folkstone kentinde, dünyada birinci kere memleketler arası hoşluk yarışı düzenlendi.
1934- Türkiye Selüloz ve Kağıt Fabrikaları Genel Müdürlüğü (SEKA) kuruldu. Paşabahçe Cam Fabrikasının temeli atıldı.
1941- ABD Lideri Franklin Roosevelt ve İngiltere Başbakanı Winston Churchill, Atlantik Mukavelesi’ni yayımladı.
1945- II. Dünya Savaşı sonunda Japonya, kayıtsız koşulsuz teslim oldu. İmparator Hirohito, ülkesinin teslim olduğunu açıkladı.
1947- İngiltere, Hindistan’a bağımsızlık verdi. Hindistan’daki Müslüman Birliği başkanı Muhammed Ali Cinnah ve Kongre Partisi önderi Pandit Nehru’nun Hindistan’ın paylaşımına ait İngiliz planını kabul etmesinin akabinde ülke ikiye ayrıldı ve bağımsız Pakistan devleti kuruldu.
1956- Alman müellif Bertolt Brecht 58 yaşında hayatını kaybetti.
1974- İkinci Kıbrıs Barış Harekatı başladı.
1974- Rumlar, ANKA Ajansı muhabiri Adem Yavuz’u tutsak aldı. Gözleri bağlıyken ateş edilerek yaralanan Yavuz, 26 Ağustos’ta Adana’da hastanede hayatını kaybetti.
2001- Recep Tayyip Erdoğan liderliğindeki “Erdemliler Hareketi”, “AK Parti” ismiyle siyaset sahnesine girdi.
2005- SKY Türk televizyonu ana haber spikeri Mehmet Tacettinoğlu, Uşak’ın Pınarbaşı beldesi yakınlarındaki trafik kazasında 37 yaşında vefat etti.
2005- 121 kişinin bulunduğu, Boeing 737 tipi Kıbrıs Rum kesiti yolcu uçağı Atina yakınlarında, iki gün sonra da 152 yolcu taşıyan Kolombiya uçağı Venezuela’nın kuzeybatısında düştü. İki kazadan da kurtulan olmadı.
2015- ABD, 54 yıl sonra Küba’nın başşehri Havana’daki büyükelçiliğini resmen açarak bayrağını yine göndere çekti.
2016- Takipsizlikle sonuçlanan “17 Aralık soruşturmasında usulsüzlük yapıldığı ve kumpas kurulduğu” argümanıyla yürütülen soruşturma sonucunda, ortalarında Fetullah Gülen ve eski emniyet müdürlerinin de bulunduğu 67 kuşkulu hakkında hazırlanan iddianame, mahkemece kabul edildi.
2016- Yemen’in Saada kentinde bir okula düzenlenen hava atağında, yaşları 8 ila 15 ortasında değişen 10 çocuk öldü, 28 çocuk yaralandı.
2017- Batı Afrika ülkesi Mali’de FETÖ ile iltisaklı tüm okullar, Mali Ulusal Eğitim Bakanlığı ile imzalanan muahede çerçevesinde Türkiye Maarif Vakfına devredildi.
15 Ağustos
MÖ 30- Kraliçe Kleopatra intihar etti, Mısır Romalıların eline geçti.
1461- Trabzon’u fetheden Fatih Sultan Mehmet, Trabzon Rum İmparatorluğu’na son verdi.
1826- Mehmet Reşit Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Atina’ya girdi.
1869- Akdeniz ve Kızıldeniz’i birbirine bağlayan, Avrupa ile Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus ortasındaki en kısa aralık olan Süveyş Kanalı açıldı.
1914- Atlas Okyanusu ile Büyük Okyanusu birbirine bağlayan Panama Kanalı açıldı.
1951- Nazım Hikmet, Bakanlar Şurası kararıyla Türk vatandaşlığından çıkarıldı.
1969- Woodstock müzik ve sanat şenliği başladı.
1971- Üretimine Türkiye’de Şubat 1971’de başlanan “Renault 12” marka arabalar altı ay sonra satışa sunuldu.
1994- Roman ve sinemalara bahis olan terörist “Çakal Carlos” Sudan’da yakalandı. Carlos, daha sonra Paris’te mahkeme önüne çıkarıldı.
2004- Atatürk Mükafatı sahibi birinci Türk bayan opera sanatkarı ve ressam Semiha Berksoy 94 yaşında İstanbul’da vefat etti.
2016- Diyarbakır-Batman Karayolunun Bismil ilçesi yol ayrımında bulunan Şehit Emniyet Amiri Murat Uçar Bölge Denetleme İstasyonu’nda güvenlik güçlerini maksat alan bombalı akında 5’i polis, biri çocuk, biri sivil olmak üzere 7 kişi şehit oldu, 45 kişi yaralandı.
2016- Agos Gazetesi Genel Yayın Direktörü Hrant Dink’in öldürülmesine ait soruşturma kapsamında gözaltına alınan, periyodun Trabzon Vilayet Jandarma Kumandanı Albay Ali Öz’ün de ortalarında bulunduğu 4 kuşkulu tutuklandı.
2018- ABD menşeli kimi eserlerin ithalatında ek mali yükümlülük oranlarının yüzde 100 artırılmasına dair Cumhurbaşkanı Kararı, Resmi Gazete’de yayımlandı.
SON SARSINTILAR: Türkiye ve dünyadan son dakika zelzeleler listesi.
Kaynak: Anadolu Ajansı / Esin Işık