İşgal altındaki bir ülkenin kurtuluşunu millette gören ve İngiliz donanmasının demir attığı İstanbul’dan silah arkadaşlarıyla Anadolu’ya geçen Büyük Başkan Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da yaktığı meşale 103. yıldır yanıyor.
Tüm yurtta coşkuyla kutlanan 19 Mayıs Atatürk’ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı için çeşitli programlar yapıldı. İstanbul’da gençler Taksim Meydanı’na giderken, Ankara’da ise kutlamaların merkezi Anıtkabir oldu. 19 Mayıs’ın çıkış noktası Samsun’da da kurtuluşa birinci adımın 103. yılına özel resmi merasim düzenleniyor. İşte kurtuluş çabasının kutlu öyküsü.
PLANLARINI İSTANBUL’DA YAPTI
Mondros Mütarekesi’nin 30 Ekim 1918’de imzalanmasından sonra İzmir Yunanlar, Adana Fransızlar, Antalya ve Konya İtalyanlar tarafından işgal edildi. Urfa, Maraş, Antep, Merzifon ve Samsun’a İngiliz askerleri çıktı. İngiliz Donanması ise 13 Kasım 1918’de İstanbul önlerine demir attı. Vatan toprağını korumak için yıllarını cephelerde geçiren, Yıldırım Orduları Küme Komutanlığından 3 Kasım 1918’de İstanbul’a dönen Mustafa Kemal, altı ay kaldığı İstanbul’da kurtuluş planları yaptı.
BANDIRMA VAPURU İLE YOLA ÇIKTI
Bölgede asayişi sağlaması için 9. Ordu Müfettişi olarak görevlendirilen Mustafa Kemal, İzmir’in işgal edildiği 15 Mayıs 1919’un sonraki günü, Bandırma Vapuru ile yola çıktı. Puslu bir pazartesi günü Samsun kıyısına demir atan Bandırma Gemisi’ndeki Mustafa Kemal ve arkadaşlarını, birinci olarak Havuzlu İsmail’in kullandığı sandalla Kurmay Binbaşı Mahmut Ekrem Beyefendi karşıladı.
Mustafa Kemal ve arkadaşları, Samsun’a birinci adımlarını Reji İskelesi’nden attı. Birinci Dünya Savaşı’nda Ruslar tarafından kentin bütün iskeleleri bombalanmış lakin bir tek Fransızlara ilişkin Reji (Tekel idaresi) İskelesi sağlam kalmıştı. Fransızlar o devirde Samsun’da heyeti bir fabrikada sigara üretiyordu. İskelenin ismi bu nedenle Tütün İskelesi olarak da geçiyordu.
BİRİNCİ MİTİNG HAVZA’DA YAPILDI
“Dokuzuncu Ordu Kıtaları Müfettişi ve Padişahın Fahri Yaveri Mirliva Mustafa Kemal Paşa” unvanı ile Mustafa Kemal, “Saat 08.00’de Samsun’a ulaşarak vazifesine başladığına” dair İstanbul’a telgraf gönderdi. Büyük Başkan Atatürk’ün Samsun’a gelişi, İngilizlerde tedirginlik oluşturdu. Samsun’da 6 gün kalan Mustafa Kemal Atatürk, 25 Mayıs’ta Havza’ya geçti. İngilizleri şüphelendirmemek için Atatürk, artan böbrek sancılarını ve Havza’nın kaplıcalarının kendisine düzgün geleceğini belirterek kentten ayrıldı.
Kurtuluş’a giden yolda Mustafa Kemal Atatürk’ün ikinci durağı Havza oldu. Birinci Müdafa-i Hukuk Cemiyeti Havza’da kuruldu. Teşkilat birinci toplantısını “Taş Mektep”te, şimdiki Merkez İlköğretim Okulunda yaptı. Birinci miting de Havza’da yapıldı. Mustafa Kemal Paşa’nın talimatıyla gerçekleştirilen mitingde, İzmir’in işgali protesto edildi. Birinci genelge tekrar Havza’da yayımlandı. 28 Mayıs’ta yayımlanan Havza Genelgesi, tüm valilik, kolordu komutanlığı ve bağımsız mutasarrıflıklara gönderildi. Havza Genelgesi, Mustafa Kemal Atatürk’ün Samsun’a çıktıktan sonra birinci resmi reaksiyonu olması hasebiyle tarihte büyük bir ehemmiyete sahiptir.
ULUSAL UĞRAŞIN ATEŞİ YAKILDI
Türkiye Cumhuriyetinin Kurucusu Atatürk, bu genelgeyle halkın işgallere reaksiyon göstererek ulusal şuurun uyandırılmasını amaçladı. Bir sonraki durağı Amasya olacak Mustafa Kemal, 18 gün boyunca Havza’da Ulusal Çaba için değerli adımlar attı. Havza’daki hareketlilikten haberdar olan İngilizlerin yaptığı baskı ile Atatürk, Dokuzuncu Ordu Müfettişliği vazifesinden alındı. Mustafa Kemal Atatürk, Havzalılara sivil olarak veda etti. Gazi Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının Samsun’a çıkarak yaktığı Ulusal Gayret meşalesi sırasıyla Amasya, Erzurum ve Sivas’ta da yakılarak tüm yurda yayıldı.