43 yıldır devam eden kazılar ve dünyanın en eski kerpiç sarayı
28 yaşında genç bir arkeolog, kendini Mezopotamya bölgesindeki kazı çalışmalarına adıyor. 1976’da Arslantepe’ye geliyor ve o zamandan beri 43 yıldır ekibiyle birlikte yılın üç ayı kazı çalışmalarını yürütüyor. 71 yaşındaki Marcella Frangipane, Arslantepe Höyüğü Kazı Heyeti Başkanı ve ekibiyle birlikte bugüne kadar gün yüzüne birçok eser çıkarmış.
Akşam üzeri Arslantepe Höyüğü’ne ulaşıp arabadan heyecanla iniyorum. Bir an yetişemedim sanıyorum ama güleryüzlü rehber kapıda karşılıyor ve henüz kapanmadıklarını paylaşıyor. Ne zaman böyle bir tarihi yer gezsem hep merak ederim kimler ayak basmış buralara, o dönem yaşayanlar şimdi bizi görseler ne yaparlar, ne düşünürler diye. Yine aynı heyecanla ve merakla gezmeye başlıyoruz Arslantepe Höyüğü’nü.
Geçmişten bu yana yerleşim yerlerindeki yapılarda kullanılan taş, kerpiç, toprak gibi malzemeler, yapıların yıkılması ile zeminde bir katman oluşturarak hafif yükselmeye neden olmakta. Yerine yeni yapılar yapılıp yıkıldıkça da bu katmanlar artmakta. İşte bu katmanlı tepelere Höyük deniyor. Arslantepe Höyüğü’nde şu ana kadar yapılan kazılarda yüksekliği 30 metreyi bulan 7 katman tespit edilmiş. Yapılan araştırmalar höyüklerin genelde düzlük alanlarda ve ırmak yakınlarında yer aldığını göstermekte. Diğer höyüklerde olduğu gibi Arslantepe Höyüğü de Malatya Ovası’nda, Fırat Nehri’nin yakınında yer alıyor. Höyüğün eski adı, Hitit kaynaklarına göre Malitiya, Geç Asur ve Urartu kaynaklarına göre ise Melid, Meliddu ya da Meliteya imiş.
Arslantepe’de ilk kazılar 1930’larda bir Fransız ekip tarafından başlamış. Kazılarda avlu ve giriş kapısının yanında iki aslan heykeli, karşısında devrilmiş bir kral heykeli ile Geç Hitit Sarayı bulunmuş. Bu eserler o tarihlerde Malatya’da müze bulunmadığı için Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesi’ne götürülmüş ve halen orada sergilenmekte. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kazılar La Sapienza Üniversitesi’nden bir ekip tarafından başlatılmış ve günümüzde de sürdürülmektedir. Bu kazılar sırasında bulunan 5 bin yıllık kerpiç saray Yakındoğu’da bilinen en eski kamusal saray olma özelliğini koruyor. Bu sarayın bulunması ile Anadolu’da devlet sisteminin 5 bin yıl önce başladığı tahmin ediliyor.
Saray duvarlarında kireçten yapılmış ince bir sıva üzerine aşı boyası ve karbon kullanılarak çizilmiş resimler dikkat çekiyor. Resimler o kadar canlı ki 5 bin yıllık olduğuna inanamıyorsunuz. Kırmızı ve siyah renkteki bu figürler insan suratına benziyor. Diğer yandan da tanrı veya şaman maskesini temsil ettiği de düşünülmekte.
Sarayın içinde iki tapınak bulunuyor. Tapınma amaçlı kullanılsa da şekilleri ve küçük olmaları nedeniyle halktan çok elit kesimin kullandığı düşünülüyor. İnsanlar arasında ayrımcılık o dönemlerde bile varmış ne yazık ki. Sarayın bulunmasından sonra devam eden kazı çalışmaları sırasında başka bir tapınak gün yüzüne çıkarılmış. Yapılan araştırmalar çok büyük olmayan bu tapınağın kerpiç saraydan daha eski olduğunu ortaya koyuyor. Bu tapınak sarayın daha alt katmanlarına doğru kazıların devam edebilmesi için kaldırılmış. Tapınaktaki kazılarda bulunan küçük çanak ve mühür baskılar, o dönemde devlet düzeninin başladığını, devletin büyümesi ile devlet gücünün tapınaktan saraya geçtiğini ortaya koyuyor. Kazılarda bulunan eserler ise Malatya Müzesi’nde sergilenmekte. Sarayın odalarında bulunan silahlar ve bilinen en eski kılıç da sergilenen eserler arasında.
Malatya’ya giderseniz Arslantepe Höyüğü’ne mutlaka uğramalı, Dünya’nın en eski kerpiç sarayını ziyaret etmelisiniz. Bu gezinizi daha anlamlı hale getirmek için Malatya Müzesi’ne de mutlaka uğramanızı öneririm. Bizim vaktimiz olmadığı için ne yazık ki gidemedik ancak kazılarda çıkarılan eserleri görüp gezinizi bir bütünlük içinde tamamlamanız daha doyurucu olacaktır.
Levent Vadisi
Ülkemizdeki bilinmeyen güzellikleri keşfetme konusunda ben mi çok geri kaldım yoksa ülke olarak tanıtımını yapmakta mı biraz zayıf kalıyoruz bilemiyorum. Levent Vadisi’ni ne yazık ki Malatya gezimiz için yaptığım araştırmalar sırasında keşfettim. Gitmeden edindiğim bilgiler beni daha da heyecanlandırdı çünkü burada 65 milyon yıl öncesine dayanan kaya oluşumlarının bulunduğundan bahsediliyor. Burada ayrıca çok sayıda mağara da bulunuyormuş. 28 km uzunluğunda olduğu söylenen vadiyi baştan başa gezemedik ama vaktiniz olursa keşfetmenizi tavsiye ederim. Burada vadiye bakan ve 2012’de hizmete açılan bir de seyir terası var. Yüksekliği 240 metre olan cam bölümde yürümek adrenalin severlere küçük bir heyecan yaşatıyor.
Levent vadisinin tanıtımı için 2 sene foto kamp etkinliği düzenlenmiş. Geçen sene 2.’si düzenlenen “Doğa Sporları Festivali” ile yerli, yabancı birçok turist ziyaret etmiş burayı. Okuduğuma göre 2017’de düzenlenen festivalde İsviçreli bir sporcu ip üstünde 1210 metreyi 74 dakikada yürüyerek dünya rekorunu bu vadide kırmış.
Kayısının adresi: Şire Pazarı
Malatya’ya kadar gelmişken nefis kuru kayısısını tatmak için gün sonunda rotamızı Şire Pazarı’na çeviriyoruz. Burada çeşit çeşit kayısı bulabileceğiniz dükkanlardaki esnaf, pazara girdiğiniz an itibari ile sunduğu ikramlarla sizi ağırlamaya başlıyorlar. Kuru kayısının yanında pekmek, kuru üzüm, dut kurusu gibi yöresel başka lezzetler de bulmanız mümkün.