Geçtiğimiz günlerde dünya basınında küçük lakin çok çarpıcı bir haber yer aldı. Habere nazaran, Körfez ülkelerinden Bahreyn’de martılar çok kilo aldıkları için uçamayacak hale geldiler. Bu nedenle artık gidecekleri yere giderken uçmak yerine yürüyorlar.
Bunda en büyük sorumluluk insanlara ilişkin. Çünkü martılar Bahreyn’in et yahut tavuk ve pilavdan oluşan ulusal yemeği makbuşa bayılıyorlar. Sokaklarda makbuş yiyip artıklarını olduğu üzere bırakanlar yüzünden de bol bol yemek yiyip kilo alıyorlar. Yetkililer martıların basitçe yemek bulmaya alıştıkları için doğal beslenme alanlarından ve denizden uzaklaştıklarını, bununla ilgili olarak tedbir alınması gerektiğini belirtiyorlar.
Misal biçimde İngiltere’de de açık alanlara bırakılan yiyecekler, martıları doğal beslenme alanlarından uzaklaştırıyor. Burada da kuşlar avlanmayı bırakıp açıkta bırakılan fast food tipindeki yiyecekleri tüketiyorlar. Liverpool Üniversitesi’ndeki bir küme araştırmacının 6 yıl evvel yaptığı bir araştırma sonucu İngiltere’deki martıların hazır yiyecekler tükettikleri için kilo aldıkları ortaya çıkmıştı. Araştırmacılar bu şekil beslenmenin kuşlar için sıhhat sıkıntılarına yol açabileceğine dair ikazlarda bulunmuştu.
İNSAN ELİNDEN ÇIKAN YİYECEKLER MARTILAR İÇİN DAHA CAZİP
İngiltere’de geçen yıl yapılan bir diğer araştırma da martılar için yiyeceklerin bir insanın elinden çıkmasının cazipliği artırdığını ortaya koydu. Exeter Üniversitesi’nden bilim insanları birbirinin birebir iki yiyeceğin biri olduğu üzere bırakıldığında, başkası ise bir insanın elinden düştüğünde ya da atıldığında, martıların ikinci yiyeceğe daha fazla ilgi gösterdiğini tespit etti.
Bizde de durum farklı değil. Bilhassa İstanbul’da vapurla seyahat edenlerin en büyük zevklerinden biri vapurun gerisinden uçuşan martılara simit atmak. Vapur tecrübesinin bir modülü haline gelen martı besleme hareketi artık adeta bir gelenek. Açık çöplükler de martıların beslenme alanlarının başında geliyor. Peki lakin bu biçimde beslenmek martıların sıhhatini nasıl etkiliyor?
ABD Utah Üniversitesi Öğretim Üyesi, Ekolog ve Ornitolog Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu ve İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa, Ormancılık Meslek Yüksekokulu’ndan Öğretim Vazifelisi Ergün Bacak, bahisle ilgili olarak hurriyet.com.tr’ye bilgiler verdi. Uzmanlar simit, ekmek, pilav üzere karbonhidrat yüklü yiyeceklerin martılar için çok sıhhatsiz olduğunu vurguladı.
Uzmanlar bu tıp kuşların ve başka yaban hayvanlarının insan eliyle beslenmesinin uzun vadede büyük sıkıntılara yol açabileceğini de hatırlatarak kıymetli ikazlarda bulundu.
Prof. Dr. Çağan Şekercioğlu
MARTILARIN DOĞAL BESLENME MODELİ NASILDIR? BURADA SİMİTE YA DA PİLAVA YER VAR MI?
Ergün Bacak: Vapura binen herkesin hayatında en azından bir defa denemiş olduğu martıları simit ile beslemek çok insancıl ve hayvan sever bir yaklaşım üzere görünse de maalesef ki aslında beslediğimiz martıların hayatlarını tehlikeye atan bir durumdur. Martılar tabiatta balıklar, sucul omurgasızlar, kurtçuklar, böcekler, fare üzere küçük göğüslü hayvanlar ve küçük kuşlar ile beslenir. Olağan fırsatçı cinsler oldukları için mezbaha atıkları, leşler ve pek çok evsel atık da onlar için besin kaynağı oluşturmaktadır. Besinleri genel olarak protein yüklüdür ve hayatlarını aslında etçil bir hayvan olarak devam ettirirler. Fırsatçı ve kolay besin bulduğunda tercih eden çeşitler oldukları için besinin kalitesi, protein yahut vitamin içeriği onlar için öncelikli tercih nedeni değildir.
Simit, ekmek üzere insan beslenmesinde dahi son yıllarda yüksek karbonhidrat içeriği nedeniyle tartışılan besin kaynakları, tabiatta etçil olarak beslenen martı cinsleri için yalnızca karınlarını doyurmak maksatlı tüketilen besinler olmaktadır. Bu tip besinlerde düşük protein, mineral ve vitamin bulunması nedeniyle tabiatta yaşayan kuşların sıhhatlerini olumsuz etkilemekte ve onlar için tehlike oluşturmaktadır. Zira kolay besin ile karnını doyuran martılar, metabolizmaları için gerekli olan protein, mineral ve vitamini almaktan uzaklaşmaktadır. Ayrıyeten simit ve ekmeğin üretim evresinde kullanılan kimyasallar, tuz ve şeker de yaban hayvanlarının sıhhatlerini olumsuz etkilemektedir.
MARTILARIN DOĞAL BESLENME ALIŞKANLIKLARINDAN UZAKLAŞMALARI ÖMÜRLERİNİ NASIL TESİRLER?
Çağan Şekercioğlu: Doğal beslenme alışkanlıkları değişen martılar, daha az sağlıklı protein, yağ ve vitamin tüketirler ve daha çok sıhhatsiz karbonhidrat yerler. İnsan için sıhhatsiz olan çok karbonhidrat, martılar için de sıhhatsizdir. Örneğin Covid-19’dan ötürü İtalya’da beşerler konuta kapanınca, insanların beslemediği martılar tekrar balık, güvercin, sıçan ve kırlangıç üzere hayvanları avlamaya başladı.
Ergün Bacak: Pek çok Avrupa ülkesinde kent içi parklarda ve sulak alanlarda üreyen kaz ve ördek üzere kuşlar ağır ve nizamlı bir biçimde ekmek ve gibisi besinler ile beslendiklerinde bilhassa yavru periyodunda pek çok sorun gözlenmiştir. Bu sorunlar ortasında en kıymetlilerinden birisi Angel Wing/Airplane Wing (Melek kanat/Uçak kanadı) olarak bilinen ve kuşların hiç uçamamasına neden olan bir kanat bozukluğudur. Bu tip gelişim gösteren kuşlar uçamadıkları için çok erken yaşta hayatlarını kaybetmektedir. Çok karbonhidrat ve protein alımı ile birlikte yetersiz E vitamini, düşük kalsiyum ve mangan eksikliği melek kanat sendromunun en kıymetli nedeni olarak görülmektedir. Ayrıyeten martıların simit ve ekmek üzere besinlerle beslenmeleri, mineral ve vitamin eksikliği nedeniyle bağışıklık sisteminin daha zayıf hale gelmesine ve hastalıklara karşı daha dirençsiz olmalarına neden olacaktır.
Öğretim Vazifelisi Ergün Bacak
BU DURUM BİR HASTALIĞA YAHUT SALGINA NEDEN OLUR MU?
Ergün Bacak: Kış aylarında kalabalık kümeler halinde vapur peşinde giden martıların beşerler tarafından bu tip besinlerle beslenmesi bütün sürünün hastalıklara karşı dirençsiz, düzgün beslenememiş bireylerden oluşmasına ve birkaç bireyde görülen hastalığın tüm sürüye yayılmasına neden olacaktır.
Çağan Şekercioğlu: İnsanların beslediği martılar daha ağır olarak yaşadıkları ve sıhhatsiz beslendikleri için birbirlerine hastalık ve parazit bulaştırma ihtimalleri artar. Martılar, Salmonella, E. coli, Campylobacter, Listeria, ve fecal coliform üzere bakteri ve hastalıkları taşıyıp bulaştırabilirler.
MARTILARIN AVLANMAYI BIRAKIP HAZIR YİYECEKLERİ YEMELERİNİN DENİZLERE TESİRİ NE OLUR?
Çağan Şekercioğlu: Besine daha kolay ulaşan martılar hem daha az balık avlarlar hem de bol besinden ötürü sayıları arttığı için daha fazla dışkı üretirler. Bu durumun denizlere tesiri izafi olarak az olur. Öte yandan kapalı tatlı su havzaları etrafında sayıları artarsa, su kirliliği artabilir.
Ergün Bacak: Sürekli sıhhatsiz beslenme kısa vadede yalnızca bireylerin sıhhatini tehlikeye atsa da uzun vadede hem popülasyonların sıhhatini hem de kuşların davranışlarını değiştirecektir. Uzun vadede avlanma yeteneği azalan, beşere daha bağlı bireyleri ve popülasyonları görmek mümkün. Ayrıyeten martılar denizlerin çöpçüleri olarak bilinir. Denizlerde ölmüş balıklar, yengeçler, hatta büyük hayvan ölüleri martılar tarafından tüketilerek süratle tekrardan tabiata kazandırılmış olurlar. Martılar, bu ölüleri tükettikleri için küçük alanlarda suyun bozulmasını ve hastalıkların yayılmasını da bir nebze olsun engellemiş olurlar. Deniz çok büyük bir ekosistem olduğu için tahminen açık denizlerde tesiri görünmese de küçük koylarda ve lagünlerde bu tesirleri daha rahat görebiliriz.
BU DURUMU ENGELLEMEK İÇİN NELER YAPILABİLİR, TAVSİYELERİNİZ NELER?
Ergün Bacak: Bu durumu engellemenin en değerli yolu insanları bilinçlendirmektir. Martıların yaban hayvanları olduğunu ve insan olmadan ömürlerini çok rahat sürdürdüklerini anlatmak gerekiyor. Ayrıyeten simit ve ekmek üzere insan üretimi besinlerin yeterli niyetle verilmesine rağmen, martılara fayda değil ziyan verdiğini duyurabilirsek, pek çok insan martılara simit verme alışkanlıklarından vazgeçecektir.
Çağan Şekercioğlu: Halkımızın her türlü yaban hayvanını beslemenin yanlış olduğunu bilmesi ve bunu yapmaması lazım. Bu bilinçlendirme için basının rolü çok büyük.