Diyanet İşleri Başkanlığı, “Yengeç, ıstakoz, karides, kalamar, midye, kurbağa vs. üzere deniz eserleri yenir mi” sorusuna ait fetvada; Hanefi mezhebi, zikredilen naslarda helal olduğu belirtilen ‘deniz hayvanları’ tabiriyle balık çeşidinin kastedildiği, münasebetiyle balık sınıfına girmeyen midye, kalamar, yengeç, ıstakoz, karides üzere deniz hayvanlarının helal olmadığı görüşünün benimsendiği belirtildi.
Bahisle ilgili tartışmalar devam ederken bir yorum da Gaziantep İslam Bilim Teknoloji Üniversitesi (GİBTÜ) Rektörü Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu‘ndan geldi. Sabah gazetesine açıklamalarda bulunan Hatipoğlu, “İçtihatla haram sayılan ile kesin nasla haram kılınan ortasında büyük bir fark vardır. Bunu göz önünde bulunduralım. Bu nedenle de bir Hanefi, deniz eserlerini tüketme konusunda Şafii’yi taklit ettiğinde bunda bir sakınca olmayacaktır” sözlerini kullandı.
İşte Hatipoğlu’nun hususla ilgili açıklaması;
“Bu hususta Kur’an-ı Kerim ve hadislere bakmalıyız. Öncelikle Kur’an-ı Kerim’e bakalım. Maide Müddeti’nin 96. ayeti şöyle buyuruyor: ‘Kendinize, yolculara geçimlik olmak üzere sularda avlanmak ve onu yemek size helal kılınmıştır.’ Ayet hacdaki ihram yasaklarıyla ilgili olsa da bir prensip ortaya koyuyor ve suda avlanmak ile oradaki avları yemek yasal kılınıyor. Hususla ilgili öbür bir ayet ise Fatır Müddeti’nin 12. ayetidir. Bu ayet ise şöyledir: ‘Şu iki çeşit su kütlesi birbirine eşit olmaz. Birisi tatlıdır, susuzluğu giderir ve içimi hoştur. Ötekisi ise tuzlu ve acıdır. İkisinden de taze et yersiniz…’ Bu ayette ise tatlı ve tuzlu sulardaki balıkların -ürünlerin- yenilebileceği belirtiliyor. Hz. Peygamber bu konuda şöyle buyuruyor: ‘Denizin suyu pak, ölüsü ise helaldir’ (Ebu Davud, 41). Bu ayetler ve hadis bize deniz eserlerinin avlanıp yenilebileceğini öğretiyor.
“FARKLI GÖRÜŞLER VAR”
Burada akıllara gelen soru, hangi eserlerin deniz eseri yahut balık çeşidi veya balık cinsine benzediğidir. İslam hukukçuları bu konuda farklı görüşler ortaya koymuşlardır. Hanefiler, Kur’an ve sünnetteki nasları değerlendirip şu sonuca varıyorlar: Deniz hayvanları sözüyle balık çeşidi kastedilmiştir. Bundan dolayı denizde yaşasa da deniz tipine girmeyen midye ve gibisi hayvanların yenmesi caiz olmaz. Şafii, Maliki ve Hanbeliler, bu bahiste Hanefilerden ayrışırlar. Maliki ve Hanbelilere nazaran denizdeki bütün eserler yenebilir. Lakin timsah üzere yırtıcıların etinin yenmeyeceğini bütün âlimler ittifakla belirtirler. Bu konuda Malikilerin farklı bir mütalaası varsa da genel kabul böyledir. Birtakım Malikiler, timsah etine de caiz derler.
“ŞAFİİLERE NAZARAN CAİZ”
Şafiiler ise bu hususta şöyle der: Denizde yaşayıp da dışarı çıktığında kısa müddette ölen deniz eserlerinin haline ve yapısına bakılmaz. Midye ve gibisi eserleri yemekte bir sakınca yoktur. Lakin temel prestijiyle denizde yaşamakla bir arada karada yaşayan deniz eserlerinin durumu farklıdır. Bu hayvanlar için ise, onların gibisi olup karada yaşayan hayvanların durumuna bakarız. Şayet boğazlanarak yenmesi helal kılınmış hayvanlara benziyorlarsa yenilmeleri helaldir. Aksi durumda helal olmaz. Şafiiler bu nedenle yengeç, kurbağa üzere hayvanların etinin yenmesine sıcak bakmaz. Özetleyecek olursak: Şafiiler, “Midye, kalamar üzere hayvanların eti yenir” derler. Hanefiler dışında kalan üç mezhebin hukukçuları, denizdeki bütün eserlerin tüketilebileceği kanaatindedirler.
“HANEFİLER ŞAFİİLERİ TAKLİT EDİP YİYEBİLİR”
Burada gözden uzak tutulmaması gereken değerli bir mevzu vardır. Kur’an-ı Kerim’in en değerli konularından biri, kimi sözlerinin birçok manaya açık olmasıdır. Bunu “zu vücuh”, yani “çok istikametli olmak” diye tanımlarız. Az kelamla, çok mana yükler. Deniz eseri sözü de bu tabirlerden birisidir. Ayette deniz eseri deniyor lakin balık denmiyor. Kimi hukukçular deniz eserinden balık tipini anlamış. Birtakım hukukçular ise denizden çıkan her eseri anlamış. Fakat bu hususun, Kur’an ve sünnet ile haramlığı açık ve net olarak belirtilen bir eserle karşılaştırılması son derece sakıncalıdır. Mesela, domuz etinin haramlığı konusunda hiçbir İslam âlimi tereddüt etmemiştir. İçtihatla haram sayılan ile kesin nasla haram kılınan ortasında büyük bir fark vardır. Bunu göz önünde bulunduralım. Bu nedenle de bir Hanefi, deniz eserlerini tüketme konusunda Şafii’yi taklit ettiğinde bunda bir sakınca olmayacaktır. Şafii, Maliki ve Hanbelilere nazaran deniz eserlerinin tümünün (midye üzere eserler de dahil) tüketilmesi caizdir. Hanefilere nazaran ise deniz eserlerinden balık eti tüketilebilir.”
