Bütün dünya önce büyük bir şaşkınlık yaşadı COVID-19 pandemisi başladığında. “Dünyanın bir ucunda ortaya çıktı” denilerek küçümsendi önce. “Bize gelene kadar nasılsa bir çaresi bulunur” dendi. Ama bir anda dünya haritasını kırmızıya boyadı, bizi evlerimize kapattı, sevdiklerimizi elimizden aldı. İşte o zaman gördük gerçeği ve dehşete kapıldık. Ölümle göz göze geldik bir anda. Aklımızın ucundan bile geçmeyen bir dünyanın içinde bulduk kendimizi. Ama 40 yıldır bunu düşünen ve son beş yıldır da romanını yazmaya koyulmuş biri vardı. Nobel’li yazarımız Orhan Pamuk. 100 yıl öncesinin Osmanlı egemenliğindeki hayali Minger Adası’nı ve orada vebayla mücadele eden insanları düşünüyordu. Onların duygularını, korkularını, veba karşısındaki tepkilerini anlamaya ve anlatmaya çalışıyordu. Ama öyle bir şey oldu ki iğneyle kuyu kazar gibi ulaştıkları bir anda çevresinde yaşanmaya başladı. Geçmişten getirip anlatmaya çalıştığı pek çok şey günlük hayatın içindeydi şimdi. Bu duygularla bitirdi romanı ‘Veba Geceleri’ni. Orhan Pamuk 100 yıl öncesiyle tesadüfen bugünü buluşturan romanını anlattı.
Üzerinde çalıştığınız bir salgın romanının koronavirüs salgınına denk gelmesi başta size ne hissettirdi?
Önce şaşkınlık hissettim. Benim yıllarca iğneyle kuyu kazarak oluşturduğum, kimi zamanlar kitaplara fazla dayandığını, kimsenin ilgilenmeyeceğini düşündüğüm dünyam, birdenbire herkesin ağzındaydı. Herkes karantinadan, ölü sayılarından bahsediyordu. Ben o dünyayı kurarken çok özel bir şey yaptığımı, insanları konuyla şaşırtacağımı zannederken her şey birdenbire ortaya saçıldı. Gizli gizli yaptığınız bir şeyin ortaya saçılması gibi… Bu bakımdan önce bir kıskançlık duydum. Sanki kendi kendime oluşturduğum bir dünya, benim istemediğim şekilde herkesin eline geçmişti. Biraz alışınca bu sefer “Aa bak bir salgın çıktı, hemen bir roman pişirip yazdı” diyecekler dedim.
Salgının başladığı günlerde neredeydiniz?
Ders verdiğim için Amerika’daydım. Hemen Türkiye’ye döndüm. İstanbul’da öğrendim ki hacdan dönenleri karantinaya almışlar, beceriksizlikten kötü davranmışlar ve hacılar da bu duruma isyan etmiş… Bu benim ‘Veba Geceleri’nde anlattığım hikâyeye o kadar benziyordu ki hemen o bölümü, ‘Hacı gemisi isyanı’nı Türkiye’de yayımladım. Benim yazdığım o hikâye gerçek olandan daha sert, daha vahşi, daha ölümlüydü. Arkasından bu kitabı dört yıldır yazdığım bilinsin diye New York Times’a da bir makale yazdım. Bu makalede de eski veba, kolera salgınlarında insan psikolojisi nasıl etkileniyor, bunları anlattım. Ve dört yıldır yazdığım, 40 yıldır da düşündüğüm romanımdan da bahsettim. Bu yazı dünyanın pek çok yerinde yayımlanınca bu sefer 50’den fazla ülkeden yayıncılarım “Orhan kitabını bitir” diye baskı yapmaya başladı. Ben de çok çabuk bitireceğimi sanıp hızla çalışmaya başladım ama bir yılda bitirebildim gördüğünüz gibi.
DIŞARIDA FELAKET VARKEN İNSANLAR DAHA YUMUŞAK
Romanda anlattığınız çiftlere sevgiyle yaklaşmışsınız. Vali Sami ile sevgilisi Marika, Doktor Nuri ile Pakize Sultan ve Kolağası Kâmil ile Zeynep çok uyumlu ve muhabbetliler. İyi bir eş olmanın sırrını mı verdiniz onlarla?
Hayır, daha çok romanın ana kahramanı üç çiftin aralarındaki ilişkiye çok özen gösterdim bu sefer. İster aşk deyin, ister arkadaşlık, salgın zamanlarında insan hayat arkadaşının öneminin arttığını da görüyor. Dışarıda bir felaket varken insanlar birbirlerine daha yumuşak, daha anlayışlı, sevgi dolu oluyor. Dayanışma duygusu gelişiyor. Dışarıdaki felaketin yanında küçük kızgınlıklar önemini yitiriyor. Kahramanlarım adanın yalıtılmış dünyasında da birbirlerine mecburlar. Ve yaşadıklarını birbirlerine anlatıyorlar. Bu da romanın anlatımı aslında.
Salgınla mücadelede insanların başta dini inançlarının, geleneklerinin, eğitim durumlarının ne kadar etkili olduğunu görüyoruz. İşleri zormuş. Pek bir şey değişmemiş sanırım 120 yılda, ne dersiniz?
Eski salgınlardan günümüze değişmeyen şeyler de var, çok değişen şeyler de… Önce değişmeyenleri anlatayım: Temel içgüdülerimiz değişmiyor. Kolera da veba da olsa önce ‘Bir şeyim yok’ diye inkâr ediyor insanlar. Devlet de inkâr ediyor, hatta doktor da… Her zaman her yerde başta inkâr var. Benim eleştirdiğim inkâr değil, inkârın uzun sürmesi, kabul edememe… O zaman ölümlere yol açıyor. Arkasından dedikodu ve söylentiler başlıyor. Bütün bunlardan dolayı salgın hızla yayılınca devlet niye bunu önleyemedi diye devleti suçlama, karantina yasaklarına uymama başlıyor. Salgın ilerleyip ölümler artınca bu kez devlet sertleşiyor, bu fırsattan yararlanarak otoriterleşiyor. Bunlar her ülkede oluyor.
Değişenler neler?
Benim anlattığım 1901’deki Minger Adası’ndaki döneme göre dünya çok değişti. Nüfusun yüzde 5 ile 10’u okuma yazma biliyordu o zamanlar. Bugün Türkiye’de bu oran yüzde 95. Nüfusun yüzde 75’i internete bağlanabiliyor. Bu geçmişle kıyaslanamaz. Bugün çok malumat sahibiyiz. Açıyoruz televizyonu, hangi ülkede durum nasıl, görebiliyoruz. Mahallende, apartmanında durum ne, renklere bakıp görüyorsun. Bu romandaki dönemle bugün arasında büyük fark yaratıyor. Vebanın ölüm oranı çok yüksek. İnsanların bu durumda daha çok korkması gerekir diyorsun ama hayır, korkmuyorlar. Bilmiyorlar çünkü başlarına neyin geleceğini. Ama şimdi biliyoruz neyin ne olduğunu. Bu yüzden ölüm oranı vebaya göre çok düşük olmasına rağmen biz çok daha fazla korktuk. Ama romanım bugünden daha korkutucudur.
KORONAVİRÜSE YAKALANMA TELAŞINA KAPILDIM
Kurgu ve gerçeğin çakışması yarattığınız dünyada herhangi bir sarsıntıya neden oldu mu?
Evet, oldu. Ben bile romanımı yazarken ilk üç yılda ‘Bunu nasıl anlayacaklar’ diye düşünmüştüm. Eski kolera ve veba salgını sırasında alınan tedbirleri, doktorların yazdığı pek çok raporu okudum. Hindistan’da İngiliz doktorların yazdığı raporlar, bunların hepsini bulmak mümkün. Bunları nasıl anlatacağım, insanları böyle olduğuna nasıl ikna edeceğim diye düşünüyordum. Birden bir salgın başladı, herkes karantinanın ne olduğunu anladı. O kadar çırpınmam gerekmediğini gördüm. Karantina deyince, yasaklar deyince, eve kapanma deyince her şey anlaşıldı. Yalnız şimdiki kavramlar ve terminolojiyi kullanmamaya özen gösterdim. Böyle olunca, karantinayı anlattığım kısımları ve bu işin tarihini biraz da kısalttım. En önemlisi korktum ve koronavirüse yakalanma telaşına kapıldım.
ÖLÜM KONUSUNU BÜTÜN YAZARLAR SEVER
Nasıl yaşadınız bu telaşı?
Nasıldı ilk başlarda; alışveriş poşetlerini bir gün dışarıda bırak, her şeyi yıka… O korku bana şunu da hatırlattı; başta herkes gibi hissettiğim korkuyu kitabımda yeterince anlatmadığımı hissettim. Kahramanlarımı yeterince korkutamadığımı anladım. Yani salgın 3.5 yıldır yazdığım romandaki karantinayı anlatmayı kolaylaştırdı. Ama okuru korku atmosferine sokmayı daha zorlaştırdı. Çünkü bir süre sonra insanlar kendi korkularına bakıp korkmamayı da öğrendi. Öyle olmadı mı? Aynı hastalık, rakamlar biraz düştü, biraz çıktı, aşağı yukarı aynı yerlerde geziyor ama artık daha az korkuyoruz. Çünkü iyice biliyoruz artık, tecrübe sahibiyiz. İnsan bilmediğinden korkar. Eski vebalarda bilmedikleri için korkuyor insanlar; ne korkunç olduğunu bilmedikleri halde… Yine de hastalığın vereceği zarara göre azdı korkuları. Şimdiyse o kadar bilgi sahibiyiz ki, hastaneden canlı yayın görüyorsun neredeyse, adam can çekişiyor, korkmamak mümkün mü?
Bir romancı olarak ‘salgın’da sizi çeken neydi?
Tek bir kelimeyle söyleyeceğim: Ölüm. Bir yazar için en ilginç konudur. Ölüm konusunu bütün yazarlar sever. Ölüm karşısında verdiğiniz sınav, davranışlarımız, bunlar çekici konulardır. Ölüm korkusu ve birey olma… Ölüm korkusunu tek başına mı karşılıyorsun, hayatın anlamını tek başına mı yaşıyorsun yoksa üç-beş arkadaş, küçük bir cemaat, okul, aile onlara sığınıp mı yaşıyorsun, bunlar ilginç konular. Ben ilk başta bu konuları irdeleyen bir roman yazmak istediğim için veba konusuyla ilgiliydim. Sonra yavaş yavaş Müslüman ülkeler, veba, Batı, Doğu gibi konular girdi devreye. Batılıların Doğululara, bizlere bakıp “Yahu bunlar kadercidir, salgın hastalık başlayınca hiçbir şey yapmaz, camiye gider” demelerini düşündüm.
Ne düşünüyorsunuz bu görüşle ilgili?
Bazen abartılıdır, bazen de gerçek payı vardır. Bu görüşün abartılı olduğunu, yaşadığımız ülkede insanların makul olduğunu, kaderciliğin Batılıların bize yansıttıkları doğru olmayan bir şey olduğunu ilk başlarda düşündüm. Sonra biraz da hak verdim. Sonra, üçüncü olarak romanı yazmaya başladığım sırada artık iyice karantina malzemesi, İngiliz raporları, salgın hastalıkların tarihi, epidemiyoloji denen bilimin 19’uncu yüzyılın ilk yarısında Londra’da keşfedilmesi, bunlar beni kadercilikten de başka bir yere, karantina uygulamasına götürdü. Mesela karantina kurmak için asker lazım, kural lazım, otoriter bir komutan lazım, laf dinlemeyeni cezalandırmak lazım. Karantinayı, hele disiplinsiz, itaatsiz ya da bilgisiz, mikroplara inanmayan bir halka uygulatmak için sonunda devlet ister isteyerek, ister istemeden otoriterleşmek, sertleşmek zorunda kalıyor. Romanımın ana ekseninde kadercilik ya da kadercilik karşıtı söylem yok. Daha çok karantina, sertlik, uygulama, itaat gibi konular var. Veba karantinasında ölüleri kireçleyerek gömmek önemli bir konudur. Ama çoğu zaman Müslümanlar, eskiden bunu istemezlerdi. Bu yıl ise salgın tedbirleri yüzünden Türkiye’deki tüm camiler cuma namazına kapatıldı ama o sırada Amerika’da ve Batı’da pazar günleri kiliseler hâlâ açıktı. Birdenbire Türkiye en laik durumdaydı. Tüm bunlar önyargılara uymuyor.
ROMANIN POLİSİYE KURGUSUNUN MERKEZİNDE ABDÜLHAMİT VAR
Sultan Abdülhamit’in veba salgınını önlemek için Osmanlı’nın 29’uncu vilayeti Minger’e gönderdiği Sağlık Başmüfettişi Bonkowski Paşa’nın esrarengiz ölümü ve sonraki ölümler romanın polisiye kurgusunu oluşturuyor. Polisiyenin çıkışı Abdülhamit mi?
‘Veba Geceleri’; ‘Kara Kitap gibi, ‘Benim Adım Kırmızı’ gibi polisiye bir roman. Ama ben ne zaman polisiye yazayım diye otursam kafamın bir yanı onu sonuna kadar götüremiyor. Polisiyeyi biraz sonra sonuçlandırıyorum ama roman orada bitmiyor. ‘Benim Adım Kırmızı’da polisiyenin felsefi yanı, suçlunun ipucu bırakmasıyla ressamın kendi üslubunu belli etmesi bir koşutluktu. Burada kanıt toplayıp hüküm verirken tümdengelim yöntemi mi tümevarım yöntemi mi geçerlidir gibi bir felsefi soru soruyorum. Ayrıca Abdülhamit’in polisiye roman okuması da benim polisiye hikâyemin kalbinde. Çünkü Abdülhamit polisiye romanları kendi çevirtiyordu. Akşamları uyumadan evvel paravanın arkasında bir saray görevlisi kendisine roman okurdu. Padişahın bu merakını anlattığım hikâyenin parçası kıldım. Abdülhamit öldükten sonra bu romanlar yayımlanmış ve başlarına da ‘Bu roman Abdülhamit için çevrilmiştir’ notu konmuştur.
Sadece polisiye tutkusu değil, padişahın pek çok özelliği, yaptığı yenilikler, paranoyaları da yer alıyor romanda. Romanın yönlendiricisi o. Bir romancı olarak nasıl bir malzeme verdi size?
Abdülhamit dönemi gerçekten çok malzeme veriyor. Ama bunun sebebi en sonunda Abdülhamit’in de bu kadar ilginç birisi olması değildir. Çok özel biri değil bence Abdülhamit. Özel olan Osmanlı’nın çöküş döneminde tam 33 yıl iktidarda olması. Müstebit ve evhamlı olması onu bir karakter yapar. Ama bu kadar uzun süre iktidarda kalmasa onunla bu kadar ilgilenmezdik. Her şeyi Abdülhamit’le açıklamaya karşıyım. Ondan önce iktidarda V. Murat vardı, biraz keçileri kaçırınca indirdiler onu tahttan. Eğer V. Murat devam etseydi belki parlamento açık kalırdı ama sonuç değişmezdi. Orada sonuç meşrutiyet, parlamento değil, Osmanlı’nın Batı karşısında zayıf düşmesi ve topraklarını kaybetmesiydi, felaket budur… V. Murat da padişah olsa, Süpermen de padişah olsaydı sonuç değişmezdi. İtalyan donanmasının gücü Osmanlı donanmasının gücünün tam 10 misli. Osmanlı donanmasıyla İngiliz donanmasını karşılaştırmak mümkün değil. Sanayi büyüklüklerinden bahsetmiyorum bile. Bariz bir üstünlük var. Abdülhamit de bunu gördüğü için siyasi pazarlıklarla Kıbrıs’ı veriyor. ‘Boşu boşuna insan ölmesin, bayrağım kalsın’ diyor. Onu indiren İttihat ve Terakki de İtalyanlar Libya’ya göz dikince savaşmadan bayrak tutup Libya’yı İtalyanlara vermek istiyor ama İtalyanlar kendilerinden o kadar emin ki savaşmak istiyor ve savaşıp Libya’yı Osmanlı’dan alıyorlar. Osmanlı’nın çöküş döneminde hangi padişah ne yapabilirdi? Abdülhamit ne yapsın? Ben böyle yorumladım o dönemi. Gene de Abdülhamit için söyleyeceğimiz olumlu şey, sağlık ve eğitim müesseselerine çok para akıtması, oralarda modernleşmeye gitmesidir. Nişantaşılı olarak söyleyeyim Nişantaşı’nda Bakteriyolojihane-i Şahane’yi kurmuştur mesela. Opera da severdi padişah, sıradan bir İslamcı değildi.
SİYASAL İSLAM’I KENDİ KENDİNE KEŞFETTİ
Abdülhamit hep bir tartışma konusudur siyaset dünyamızda. Siz neye bağlıyorsunuz bunu?
Abdülhamit bugün ‘siyasal İslam’ dediğimiz şeyi kendi kendine keşfetmiştir. Keşfetmek zorunda kalmıştır. Niye? Çünkü imparatorluğun hızla gerilediğini görüyor, Batılılara karşı bir şeyler arıyor ama askeri olarak bir şey yok, ekonomik olarak bir şey yok. Bir de pek çok yerde milliyetçilik başlamış herkes kendi memleketini kurmaya çalışıyor. Sırbistan’ı, Bulgaristan’ı, Yunan Adaları’nı kaybettikçe Osmanlı İmparatorluğu’nun demografik yapısı değişiyor. Nüfusu daha çok Müslüman bir ülke oluyor. O zaman Abdülhamit de Batı’ya karşı, topraklarını alanlara karşı siyasal İslam’ı kullanmak istiyor. ‘Ben Müslümanların halifesiyim’ diyerek bir güç toplamak istiyor. Ama onun bu davranışını dünyanın diğer taraflarındaki Batı karşıtı Müslüman ayaklanmalarıyla karşılaştırmamak lazım. Abdülhamit onların çoğuna karşıdır ve Batılıların yanında yer alır. Sömürgelerdeki Müslüman isyancılar modern olarak gördükleri her şeyi yakıp yıkıyorlar, Avrupai modern kıyafetler giyinen kişileri bile katlediyorlar. Makineleri parçalıyorlar. Abdülhamit ise modernleşme yanlısı birisi. Hem modernleşmek istiyor hem de Müslümanları bir arada tutup Batı’ya kafa tutmak istiyor. Yani modern siyasal İslam’ı keşfediyor padişah çaresizlikten. Kitaplardan okuyup ‘Siyasal İslam’ı oluşturayım’ demiyor. Bu belki üzerinde durulmayacak bir şey ama Abdülhamit’in bu özelliğini Necip Fazıl vurgulayarak keşfediyor. ‘Ulu Hakan II. Abdülhamid Han’ kitabı yalan yanlış bilgilerle de doludur. Ama Sultan Abdülhamit’in Batı’ya karşı İslam’ı kullanması ya da siyasal İslamcı yanını keşfederek Necip Fazıl onu bugüne taşımıştır.
UCUZ SİYASİ GÖNDERMELER ARAMASINLAR
Kitabın arka kapağında The New York Times’tan alıntı yapılmış: “O ne bir ideolog, ne bir siyasetçi, ne bir gazeteci. Orhan Pamuk büyük bir romancı” diye. Zaman zaman diğer kimliklerinizi öne çıkarmaya çalıştıkları, o yönlerinizle sizi mindere çekmeye çalıştıkları için mi özellikle bu alıntıya yer verdiniz?
Alıntıyı yayınevi seçmiş ama ben de gördüm ve onayladım. 35 yıl düşün, 5 yıl yaz, bütün şu yaşadığım salgın korkusunu ifade edeyim diye heyecanlan, sonra manşet arayan gazeteciler “Aa bu şuna benziyor” gibi ucuz siyasi göndermeler arasınlar. Bunu istemem.
AŞI OLMAK RUH HALİMİ DEĞİŞTİRDİ
COVID-19 aşısı oldunuz mu?
Sıram gelince ikisini de oldum. Aşı olmak ruh halimi değiştirdi. Tedbirlerimi gene alıyorum ama bana bir iyimserlik ve güç verdi. Her an ölebilirim duygusundan uzaklaştım. Ayrıca aşı aslında zararlıymış diyenlerden de değilim. Ben etraftaki söylentilere değil, Dünya Sağlık Örgütü’ne güveniyor, inanıyorum. Ne aşısı olursa olsun… Herkese de olmasını tavsiye ederim.
Zaten evde kapanıp yazıyorsunuz ama pandemi hayat tarzınızda bunun dışında bir şey değiştirdi mi?
Ben 65 yaş üstüyüm ve bize verilen sokağa çıkma zamanlarında korumamla saatlerce İstanbul’u gezip fotoğraf çektim. O kadar yürüdüm ki ayağımda nasır oluştu. İki tane yeni fotoğraf kitabı için hazırlık yaptım. Zaten pandemi sırasında çok çalıştım. Üzerimde ‘kitabını bitir’ baskısı da vardı, sorumluluk duygusu da… Yıllarca düşünmüşüm bu konuyu ve üzerine pandemi geliyor… Bir tür talih kuşu konmuş gibiydi başıma. Bunu iyi yazmak için çok çırpındım. Olup bitenleri herkesten önce anlayıp güzel anlatmak, ifade etmek, yaşadıklarımızı bir hikâye içinde samimiyetle yeniden görüp değerlendirmek. Romancılık da budur zaten…
KUMPAS ARAŞTIRMAK, SIR BULMAK EDEBİYAT PROGRAMIMDA YOK
Doktor Nuri, eşi 5. Murat’ın kızı Pakize Sultan ve onlarla birlikte adaya giden Osmanlı subayı Kolağası Kâmil. Salgını önlemek ve cinayeti çözmekle başlayan serüvenleri bir ulus-devletin kurulmasına evriliyor. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçişin alegorik bir anlatımı. Ne kadar tarihi roman diyebiliriz ‘Veba Geceleri’ne?
Evet, kitabımda ulus devletlerin oluşumu var. Bunu daha önce ‘Veba Geceleri’ni okuyanlar da bana söylediler. Evet, alegorik bir yanı var ama anlatılan bir tek Türkiye Cumhuriyeti devletinin hikâyesi değil. Oradaki ulusal devletin kuruluşu bize biraz benziyor, biraz da benzemiyor… Osmanlı devletinin küllerinin içinden son 90 yılda irili ufaklı pek çok ulusal devlet kuruldu. Arnavutluk en son kurulanı. Unutmayalım, ulusal devletlerin kuruluşunda sömürge karşıtı bir kahraman çıkar ve birbirine benzer şeyler yaşanır. Bu birbirine benzer şeylerin ortalaması benim yazdığım. Osmanlı devletinin küllerinden doğan devletlerin, ülkelerin en önemlisi Türkiye Cumhuriyeti’dir. Pek çok benzerlik olsa da benim anlattığım hikâyedeki ulus-devletin nüfusu yüzde 50 Müslüman, yüzde 50 Ortodoks: Bu Türkiye’ye hiç benzemiyor. Türkiye Cumhuriyeti kurulduğunda yüzde 95’i Müslümandı.
Tarihi bilgiye dayalı bir kurmaca yazmanın çekinceleri var mı sizin için?
Var. Romancı yaratıcılığını unutup tarihi bilgiye fazla kapılmak… Bazen ‘Kafamda Bir Tuhaflık’ romanımda fazla sosyolog olduğumu düşünürüm. Ama oradaki kahramanım Mevlut’un kafasının içindeki karanlığı, endişelerini böylece verebildiğimi zannediyorum. Burada da okudukça o tarihi bilginin cazibesine kapılıyorsunuz, bunu da paylaşayım diyorsunuz. Ama öte yandan kafamdaki bir diğer ses “Bu kadar yeter, sen bu bölümü ilginç kılmak istiyorsan tarihi bilgiden çık, kahramanını ilginç yap” diyor. Bu romanı sürekli bu çatışmayla yazdım. Kemal Tahir çok sevdiğim bir yazardır. Ama kumpas araştırmak, tarihte bir sır bulmak ya da yeni bir tarih görüşü anlatmak benim edebiyat programımda yok.
YENİ ROMANIN KAHRAMANI BANA BENZEYECEK
Kitap basıldı ve elinize aldınız. Büyük bir rahatlama mı hissedersiniz, hemen yenisini yazmaya mı başlarsınız?
Kitap bitmeye doğru, bütün kitaplarımda böyle olmuştur, kafam kendiliğinden yeni yazacağım romanı düşünmeye başlar. Bir gece kalkıyorum mesela romanımı yazmak için, yeni yazacağım romanımdan sahneler gelmeye başlıyor aklıma. Artık yazdığı romandan bıkmaya başlıyor insan. Bitsin istiyor. Kendisine bir ödül vermek istiyor. Yeni bir romana başlamak mutluluktur. Diğerini de bir yandan yıllarca düşünmüşüm. Artık onu yazma hevesi başlıyor. Bu kitapta başta Doktor Nuri’yi kendime yakın olacak sanmıştım ama olmadı. O da şartlardan… Belki de ben padişah kızıyla evlenemezmişim. Onu anladım. Doktor Nuri’nin karısı padişah kızı Pakize Sultan’ı idare etmek için yaptıklarını ben yapamazdım. Her neyse, bu romanda bana benzeyen bir kahraman olmadığı için belki de şimdi ‘Kara Kitap’taki gibi kendime yakın hissettiğim, geçmişimi paylaşabileceğim ve ressam olan, ama başarısız bir ressam olan bir kahramanı hayal edeceğim. Kahramanımın tuhaf görsel dünyası, manevi dünyası, kafasının içindeki metafizik gibi konularım var. Yani görmekle ve resmetmekle, sanatçı yalnızlığı ve tuhaflığıyla ilgili bir romana başlıyorum. Yeni romanımın kahramanı İstanbullu olacak, bana benzeyecek, belki Nişantaşılı olmaz da Cihangirli olur. Tek değişiklik bu olacaktır.
ESİN KAYNAĞIM BAŞTA BÜYÜKADA, SONRA GİRİT VE MEİS…
Hayali bir ada olan Minger’i adeta bir film platosu gibi kurgulamışsınız. Bir roman platosu oluşturmuşsunuz. Sadece anlatarak değil, resimleyerek ve haritasını çıkararak. Bu yazma kolaylığı mı sağladı size, yoksa okur kafasında daha iyi canlandırsın diye mi tercih ettiniz bunu?
Hayali olan mekânın, ister bir ada, ister ev olsun, planını, haritasını yapmaya ta ‘Benim Adım Kırmızı’da başladım. Orada, olayların yarısından çoğu bir evin içinde geçer, evin planını yapmıştım. Şimdi de hayali bir ada yaratacaktım. Bütün adayı bilmiyordum ama kabaca bir fikrim vardı. Adanın haritasını çizdim, ona bakarak mesela önce tipik bir Ege adasında, Osmanlı idaresinde ne olur diye düşündüm. Bir tane vilayet olur, Girit’te olduğu gibi. Girit Vilayet Binası 1890’larda yapılmıştır. Telgrafhane, postane olur. Bunları birleştiren Hamidiye Caddesi olur. Köprü olur, belki bir dere vardır. Sonra sahilde liman, iskele, oteller olur. Tavernalar, lokantalar, içki içilen yerler de oraya bakar. Derken Müslüman mahallesi olur, Rum mahallesi olur… Bunları yazdıkça haritaya işaretledim. Camileri, kiliseleri, çeşit çeşit tekkeleri, manastırları… Yani baştan sizin ‘roman platosu’ dediğiniz haritayı yapıp romanı orada geçirmedim ya da romanı yazıp bitirip ‘Bir de bunun haritasını yapayım’ demedim. Romanı yazdıkça haritayı yaptım, evleri işaretledim; yeni bir kahraman çıktı, bu kişi nerede otursun diye kendi kendime eğlenerek böyle böyle gittim. Bu yüzden de haritanın önce birincisi oldu, derken iki sene geçti, bir daha yaptım. En son geldiği halini süsleye süsleye, kitaptaki haline getirdim. İlk başta sıradan kurşunkalemle yapılmış bir haritadan, geliştirerek ve zenginleştirerek bu haritaya geldik. Şimdi bu harita kitabın ayrılmaz bir parçası, okurken ona bakarak da okuyabilirsiniz; şart da değil.
Minger için en çok ilham aldığınız ada hangisi oldu?
Önce Büyükada. At arabaları, tarifeler, Splendid Palas oteli gibi… Pek çok şeyi Büyükada’dan aldım. Çocukluğumda Heybeliada’da bir lodos çıkar, vapurlar gelemezdi. Orada dünyadan kopmuşluk duygusunu severdim. Romandaki abluka günleri, dünyadan kopmanın romantizmi oralardandır. Ya da yeni gemi gelince koşa koşa iskeleye gitmek… İstanbul adalarından aldığım bu duygular ‘Veba Geceleri’nde de var. Tabii ki Yunan adalarına yolculuklarım da var. Severim Yunan adalarına gitmeyi ve özellikle de Girit’i. Minger’de anlattığım tekkeleri tasavvufi binaları, o zenginliği Girit’ten aldım. Son altı yılda Kaş’a gittim epeyce. Karşısında Meis Adası’nın küçüklüğü de beni etkilemiştir. Temel etkiler bu üçü. Benim hayali adamda İstanbul’un yokuşlarından Kız Kulesi’ne kadar pek çok şeyin karmaşası da vardır tabii.
VEBA GECELERİ
Orhan Pamuk
Yapı Kredi Yayınları, 2021
544 sayfa, 45 TL.
