İRAN’ın 8 Ocak sabahı Ukrayna Hava Yolları’na ait yolcu uçağını ‘yanlışlıkla’ füzeyle vurduğunu ilk başta gizleyip örtbas etmeye çalışması ülke çapında protestolara neden oldu. Önceki akşam başkent Tahran’da yüzlerce kişi sokaklara çıkarak 176 sivilin füzeyle öldürüldüğü olay nedeniyle yetkililerin hesap vermesi çağrısında bulundu. İki üniversitenin çevresinde toplanan göstericilere polis müdahale etti. Yüzlerce kişi dini lider Ayetullah Ali Hamaney karşıtı slogan atarak, kısa süre önce ABD tarafından öldürülen İran Devrim Muhafızları Ordusu’nun özel Kudüs Gücü komutanı General Kasım Süleymani’nin posterlerini parçaladı. Toplanan kalabalık “Devrim Muhafızları utan”, “Yalancılar istifa”, “Bana fitneci deme, fitneci sensin” şeklinde sloganlar attı. Önceki akşam Tahran’da başlayan gösteriler dün İsfahan’ın da aralarında bulunduğu birçok kentteki küçük çaplı eylemlerle sürdü. Göstericilerin yayılmasından duyulan endişe nedeniyle başkent Tahran’da çok sayıda güvenlik gücü sokaklara konuşlandı.
İran, 8 Ocak’ta Tahran’dan Kiev’e giden yolcu uçağını füzeyle düşürmüş, ilk başta uçağın “motor arızası” nedeniyle düştüğü iddiasını ortaya atan İran hükümeti gerçeği üç gün gizlemeye çalışmıştı. Önceki gün ise İran Devrim Muhafızları Ordusu Hava-Uzay Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Emir Ali Hacızade, uçağın “seyir” (cruise) füzesi sanılarak hava savunma sistemleri tarafından düşürüldüğünü itiraf etmişti.
FARSÇA TWEET’LE DESTEK
ABD Başkanı Donald Trump, İran’da düşürülen Ukrayna uçağı için düzenlenen anma programını hükümet karşıtı protestoya dönüştüren göstericilere ilk kez Farsça tweet’lerle destek verdi. Trump, protestoculara seslenerek, “İran’ın cesur ve acı çeken halkına: Başkanlığımın başından beri yanınızda durdum ve benim yönetimim sizinle birlikte olmaya devam edecek. Protestolarınızı yakından takip ediyoruz ve cesaretinizden ilham alıyoruz” ifadelerini kullandı. Attığı ikinci tweet’te ABD Başkanı, “İran hükümeti, İran halkının devam eden protestoları ile ilgili insan hakları gruplarına, gerçekleri izlemeleri ve raporlamaları için izin vermelidir” değerlendirmesini yaptı. Trump hem İngilizce hem Farsça paylaştığı üçüncü mesajda da, “İran’ın liderlerine: Protestocuları öldürmeyin. Zaten binlercesi sizin tarafınızdan ya öldürüldü ya da hapsedildi. Dünya sizi izliyor, daha önemlisi, ABD izliyor. İnterneti açın ve muhabirlere özgürlük verin. Harika İranlıları öldürmeyi durdurun!” ifadelerini kullandı.
Öte yandan, Kanada Başbakanı Justin Trudeau dün bir gazetecinin “Uçağın kazara düşürüldüğünden emin misiniz?” sorusu üzerine, “Bu konu kesinlikle bizim daha iyi yanıtlar edinmemiz gereken bir mesele” dedi.
‘DIŞLANAN ÜLKE OLUR’
İran’ın önceki gün İngiliz büyükelçiyi kısa süre için gözaltına alması İngiltere’nin sert tepkisine neden oldu. İngiltere Dışişleri Bakanı Dominic Raab, ülkesinin Tahran Büyükelçisi Rob Macaire’in gözaltına alınmasının, uluslararası hukukun “fahiş biçimde ihlali” olduğunu söyledi. İran hükümetinin bir yol ayrımında olduğunu belirten Raab, “Beraberinde getireceği bütün siyasi ve ekonomik yalıtılmışlıkla dışlanmış ülke konumuna doğru yürüyüşüne devam edebilir ya da gerilimi düşürecek adımlar atarak ileri açılan diplomatik bir yola girebilir” dedi. Düşen uçakta hayatını kaybedenler için düzenlenen anma etkinliğine katılan İngiltere’nin Tahran Büyükelçisi Rob Macaire, “yıkıcı eylemleri organize etmeye çalıştığı” iddiasıyla gözaltına alınmış, bir süre sonra serbest bırakılmıştı.
BİLGİ NOTU
Ukrayna’nın başkenti Kiev’e gitmek üzere Tahran Uluslararası İmam Humeyni Havalimanı’ndan havalanan Boeing 737 tipi yolcu uçağı, 8 Ocak Çarşamba sabahı kalkıştan kısa süre sonra düşürülmüş, uçakta bulunan 176 kişiden kurtulan olmamıştı.
NETANYAHU: YALAN SÖYLEDİLER
İSRAİL Başbakanı Binyamin Netanyahu, Ukrayna Hava Yollarına ait yolcu uçağının düşürülmesi konusunda İran yönetiminin tüm dünyayı aldattığını belirtti. Netanyahu dün, haftalık olağan kabine toplantısı öncesi yaptığı açıklamada gündemdeki konuları değerlendirdi. Ukrayna Hava Yollarına ait yolcu uçağında hayatını kaybedenlerin ailelerine ve yakınlarına başsağlığı dileyen Netanyahu, uçağın düşürülmesi nedeniyle Tahran yönetimini hedef alarak şunları söyledi: “İran yalan söyledi. Tıpkı nükleer programında yalan söyledikleri gibi, şimdi de düşürülen Ukrayna uçağı hakkında yalan söylüyorlar. Başından bu yana düşürdüklerini biliyorlardı. Bu olayın kasıtsız bir düşürme olduğunu biliyorlardı ancak kasıtlı olarak yalan söylediler. Tüm dünyayı aldattılar.” Netanyahu ayrıca, düşen uçakta hayatını kaybedenler için düzenlenen anma programını protestoya dönüştüren göstericilere destek verdi.
UÇAKLARIN ‘İRAN KORKUSU’ AFGANİSTAN’A YARADI
İran Devrim Muhafızları Ordusu’na bağlı Kudüs Gücü Komutanı General Kasım Süleymani’nin ABD suikastıyla öldürülmesiyle yaşanan kriz sonucu Afganistan hava sahasını kullanan uçakların sayısının arttığı bildirildi. Afgan Sivil Havacılık İdaresi Başkanı Muhammed Kasım Vefayizadeh, ABD-İran arasında yaşanan kriz nedeniyle Afganistan hava sahasını kullanan uçakların sayısının yüzde 25 arttığını söyledi. Vefayizadeh, hava sahalarını kullanan her uçaktan 700 dolar ücret alındığını dile getirerek İran hava sahasını güvenli bulmayan tüm uçakların artık Afganistan hava sahasını kullandığını vurguladı. Kasım Vefayizadeh, hava trafiğinin artmasının ekonomiye büyük katkı sağladığını ifade etti.
‘CIA DİREKTÖRÜ DOĞRU BİLDİ’
AMERİKAN New York Times gazetesi, Süleymani suikastının perde arkasını yazdı. Bağdat’taki ABD elçiliğinin basılmasının ardından İran’a karşılık planlayan ABD yönetimi, İran gemilerine saldırı, İran’ın enerji sektörünü etkisiz bırakacak siber saldırılar, Yemen’deki İranlı komutan Abdul Reza Shahlai ve Kasım Süleymani’nin suikastle öldürülmesi gibi birçok seçenek belirlendi. Haberde CIA Direktörü Gina Haspel’in, Süleymani’nin yeni saldırılar düzenleyeceği istihbaratına sahip olunması nedeniyle suikastı desteklediği belirtildi. Trump da bu seçeneği seçince bazı Pentagon yetkilileri şok oldu. Buna karşın Haspel, Süleymani’ye suikast durumunda İran’dan gelecek en güçlü karşılığın “İran’dan Irak’taki ABD üslerine etkisiz bir füze saldırısı” olacağını söyledi. Bu arada Amerikan NBC News de ABD’nin, suikastta İsrail’den istihbarat yardımı aldığını, Şam havalimanındaki muhbirlerin verdiği bilginin, İsrail istihbaratı tarafından doğrulandığını öne sürdü.
KATAR EMİRİ TAHRAN’DA
KATAR Emiri Şeyh Temim bin Hamed Al Sani, sürpriz ziyaret gerçekleştirdiği Tahran’da İran lideri Ali Hamaney ile bir araya geldi. Görüşmeye ilişkin Hamaney’in Twitter hesabından yapılan açıklamada, “Bölgedeki mevcut çalkantılı durumun sorumlusu ABD’dir. Buna karşı koymanın tek yolu bölge arasında iş birliğidir. Mevcut durum bölge ülkeleri arasında daha sıkı işbirliğini ve dış müdahalelerden kaçınmayı gerektirmekte. İran bölge ülkeleriyle yakın ilişkiler geliştirmeye hazır” ifadeleri yer aldı. Ayrıca iki ülke arasındaki ekonomik ilişkileri geliştirme arzusu dile getirildi. Bu kapsamda taraflar, 3 ay sonra Tahran’da ekonomik ilişkilerin ele alınacağı ortak komisyon toplantısı yapılmasını kararlaştırdı. Al Sani 2013’te Katar Emiri olmasının ardından İran’ı ilk kez ziyaret etti.
FÜZE KOKPİTİ VURMUŞ
UKRAYNA yolcu uçağı faciasından 24 saat sonra Tahran’a ulaşan Ukraynalı uzman heyetinin çalışmalarının ilk başta engellenmeye çalışıldığı iddia edildi. Ukrayna’daki “Tsenzor” haber sitesi, Tahran’a giden heyetteki bir uzmanın açıklamalarına dün geniş yer vererek, uçakla ilgili gerçeğin 10 Ocak gecesi 22.00 civarında ortaya çıktığını söyledi. 9 Ocak sabahı Kiev’den Tahran’a ulaşan heyete ilk başta kanatlarla motorların gösterildiğini dile getiren bu kişi, “Uçağın kanat ve motorlarında dıştan herhangi etki gözlemedik. Ancak 10 Ocak gecesi uçağın ön kısmı nerede sorusunu yönelttiğimizde gerçek ortaya çıktı. Enkaz bölgesinde bizimle çalışan İranlı yetkililer her türlü yardımı sağlıyor görünse de kokpit bölümünü en son gösterdiler. Burada acı gerçek ortaya çıktı. Cuma akşamı geç saatlerde 22.00 civarında pilot kabini üst kısmını gördüğümüzde üzerinde füzenin açtığı tahribat izlerini tespit ettik. Yerden atılan füzenin motorlara değil, pilot kabininin hemen altına isabet ettiği anlaşıldı. Böylece pilotların daha o an hayatlarını kaybettikleri kesinleşmiş oldu. Kuleyle neden bağlantı kurulmadığı da anlaşılmış oldu” açıklamalarını yaptı. –Nerdun HACIOĞLU / MOSKOVA
