Rusya‘nın Ukrayna‘yı işgali sürerken toplumsal medyada önemli bir bilgi kirliliği yaşanıyor.
Bu durumun bir nedeni de gerçeği yansıtmayan birçok görsel gerecin paylaşımı.
Farklı toplumsal medya platformlarında savaşla ilgili olduğu tez edilen lakin aslında izleyicileri yanlış yönlendiren ya da uydurma olan fotoğraf ve görüntüler paylaşılıyor.
Bu cins paylaşımlar hem dünya çapında hem de Türkiye’de yaygın bir halde yapılıyor.
Toplumsal medya bildirilerindeki birtakım savaş manzaraları geçmişteki çatışmalara ilişkin.
Ukrayna ile ilgili olduğu teziyle paylaşılan lakin BBC’nin yıllar öncesine ilişkin olduğunu teyit ettiği bir imaj toplumsal medyada yalnızca bir günde 27 milyon sefer izlendi.
Bu durum, bu cins imgelerin ne kadar süratli yayılabildiğini gösteriyor.
Gerçek diye paylaşılan manzaralar içinde görüntü oyunları manzaraları üzere gerçek olmayan görsel materyallerin olması da dikkat çekiyor.
Öte yandan viral olan kimi manzaraları ise teyit etmek bazen güç olabiliyor.
Ukrayna‘daki savaşla ilgili toplumsal medyadaki gerçek dışı görsel paylaşımları derledik.
Bakanlık hesabından görüntü oyunu paylaşımı
Bu süreçte takipçileri yanlış yönlendiren manzaralar, ‘sıradan’ toplumsal medya kullanıcılarından geldiği üzere resmi kaynaklardan da gelebiliyor.
Bunun bir örneği, Ukrayna Savunma Bakanlığı’nın teyitli Twitter hesabından atılan bir tweet.
Bakanlık, 25 Şubat tarihinde, iki askeri uçağın it dalaşını gösteren bir görüntü paylaştı.
Görüntü, “Silahlı Kuvvetler’in Hava Gücü’nün MİG-29’unun, Rus işgalcilerin ‘eşi gibisi bulunmaz’ Su-35’ini tahrip ettiği” tarafında bir sözle paylaşıldı.
Fakat BBC İzleme Servisi’nin incelemesine nazaran bu, Digital Combat Simulator World (DCS World) isimli bir savaş uçağı simülasyonu içerikli görüntü oyununa ilişkin.
Bu tıp oyun imajları bu halde birinci defa kullanılmıyor.
Örneğin Rusya‘nın devlet televizyonu kanallarından biri olan Kanal 1’de 2018’de yayımlanan bir programda, Suriye’deki savaşla ilgili olduğu belirtilen bir imaj kullanılmış lakin bunun daha sonra Arma-3 isimli bir görüntü oyununa ilişkin olduğu ortaya çıkmıştı.
2014’te çekilen manzara milyonlarca sefer izlendi
Toplumsal medya platformu TikTok’ta, yeni olmayan ve yanlış bilgiyle paylaşılan bir görüntü dünya çapında milyonlarca sefer izlendi.
Görüntünün bir hava üssünde Rus askerlerle karşı karşıya gelen Ukrayna askerlerini gösterdiği tez ediliyor. Lakin bu gerçek değil.
Bilgi kirliliği alanında faaliyet gösteren bir oluşum olan Logically’nin teyit uzmanlarının incelemesine nazaran bu manzara, 2014 yılında Rusya‘nın Kırım’ı ilhakı sırasında, Sivastopol yakınlarındaki Belbek Hava Üssü’nde çekildi.
Manzara o periyotta, BBC Türkçe‘nin YouTube sayfasında da yayımlanmıştı.
Suriye’de çekilmiş drone manzarası
Ukrayna’yı destekleyen, resmi olmayan bir hesaptan hem Facebook hem de Twitter’da paylaşılan, bir silahlı insansız hava aracının nişangâhından çekilmiş bir görüntünün ise Ukrayna’daki bir küme Rus askerinin ve teçhizatlarının yok edilmesini gösterdiği sav ediyor.
Lakin BBC İzleme Servisi’nin incelemesine nazaran görüntü, 2020 yılında Suriye’de çekilmiş.
Yeni paylaşılan versiyonda manzara, karşıt yüz edilmiş görünüyor.
Bu değişiklik, görüntünün teyit edilmesini önlemek maksadıyla yapılmış olabilir.
Twitter paylaşımı sonradan silindi.
Elektrik santrali patlaması aslında Çin’deki bir olaya ilişkin
Dünya çapında Twitter’da yanlış bir bilgiyle paylaşılan bir öteki görüntüde ise Ukrayna’daki bir Rus hava saldırısının, “Luhansk’taki bir elektrik santralinde bir zincirleme reaksiyona neden olduğunu” öne sürülüyor.
Farklı hesapların görüntüyü yüklemesiyle manzara dünya çapında yüz binlerce kere izlendi.
Fakat BBC İzleme Servisi’ne nazaran görüntü aslında 12 Ağustos 2015 tarihinde Çin’de Tianjin kentinde yaşanan patlamaya ilişkin.
Olayda, kentin limanında, kimyasal hususların bulunduğu bir konteynırın patlaması sonucu 173 kişi hayatını yitirmişti.
Patlama anının imgeleri 2015’te BBC Türkçe’nin YouTube sayfasında da yayımlanmıştı.
TikTok’ta viral olan paraşüt imajı
Son günlerde bir TikTok görüntüsü da bunun Ukrayna savaşına ilişkin olduğunu düşünen binlerce kullanıcı tarafından paylaşıldı ve on milyonlarca defa görüntülendi.
Klipte, üzerlerinde askeri elbise bulunan bir küme kişinin, bir tarım yerine paraşütle inerken Rusça bağırdığı ve güldüğü görülüyor.
Binlerce kullanıcı bu görüntünün işgalde yer alan Rus askerlerini gösterdiğini sandı.
Lakin BBC İzleme Servisi’nin incelemesine nazaran aslında bu görüntü, muhtemelen Rus ordusu mensubu bir kişi tarafından çekilmiş. Kişi bu görüntüyü Instagram hesabına 2015 yılında yüklemiş.
Bu kişi bu eski görüntüyü, Rusya‘nın Ukrayna işgalinin başladığı 24 Şubat tarihinde ise TikTok kanalına yükleyince, toplumsal medya kullanıcıları Ukrayna’daki savaşta çekilmiş bir görüntü sanarak yaymaya başladı.
Harkov’daki Rus hava saldırısı argümanı
İşgalin birinci günlerinde toplumsal medyada yayılan bir manzaranın, Rus Hava Kuvvetleri’nin Ukrayna’nın Harkov kentine hava saldırısı yaptığını gösterdiği sav edildi.
Türkiye’de yaygın olarak paylaşılan görüntüyü kimi gazeteciler toplumsal medya hesaplarında ve kimi TV kanalları da haberlerinde kullandı.
Fakat kuşkulu bilgileri inceleyen Teyit ve Doğruluk Hissesi platformlarının incelemelerine nazaran görüntü şimdiki değil.
Bu platformlar, görüntünün 2020 yılına ilişkin olduğunu belirtti.
Görüntünün gerçek bir savaş değil Rusya‘daki bir hava gösterisine ilişkin olduğu aktarılıyor.
‘Ses ver Adana doruktan selam’ nakaratlı şarkıyı söyleyen askerler
Türkiye’de farklı toplumsal medya platformlarında yaygın olarak paylaşılan bir görüntüde, Ukrayna’da vazife yapan iki Rus askerin “Patlamaya devam” bir Türkçe müziğini eğlenerek söylediği görülüyor.
Müzik, İsyan Tetick ismini kullanan rap müzikçisi Ramazan Aslan’a ilişkin ve nakaratında “Ses ver Adana, doruktan selam. Durmak yok homie, patlamaya devam” kelamları yer alıyor.
Birtakım haber siteleri de bu görüntüyü haberleştirdi.
Lakin Teyit’in araştırmasına nazaran ise bu görüntü yeni değil.
Bir kullanıcı tarafından 2020 yılında Instagram’da paylaşmış.
Teyit’in ulaştığı Zhamik isimli toplumsal medya kullanıcısı, Rus vatandaşı olduğunu, Ahıska Türkü olmasından ötürü Türkçe konuşabildiğini, görüntüyü iki yıl evvel askerlik yaptığı sırada bir Rus arkadaşına öğrettiğini ve eğlenmek için kaydettiklerini söylemiş.
Bu kişi, şu anda çatışmalarda bulunmadığını da belirtmiş.
Kızıyla vedalaşan babanın manzarası
Türkiye’de toplumsal medyada ağır olarak paylaşılan bir öteki imgede, bir babanın kızıyla duygusal vedalaşma anları görülüyor.
Birçok hesap bu manzarayı, “orduya katılmak için kızıyla vedalaşan Ukraynalı askeri gösterdiği” argümanıyla paylaştı.
Fakat hem Teyit hem de Doğruluk Hissesi’nin incelemesi, görüntünün 21 Şubat 2022 tarihinde, Rusya yanlısı ayrılıkçı bölge Donetsk Halk Cumhuriyeti’ndeki Gorlovka kentinde kaydedildiğini ortaya koyuyor.
Bu tertipler, görüntünün Rusya’ya karşı savaşacak bir Ukrayna askeri babayı değil, çatışmalardan korunmak üzere diğer bir kente gönderilen ailesine veda eden bir babayı gösterdiğini belirtiyor.
Gerçek mi kurgu mu?
Savaş üzere çok süratli gelişen olaylarda toplumsal medyada palavra ya da izleyicileri yanlış yönlendirici görsellerin paylaşımı artıyor.
Birçok toplumsal medya kullanıcısı, imgelerin gerçek olduğunu sanarak, gerçekliği yansıtmayan manzaraları paylaşabiliyor.
Uzmanlar, toplumsal medya kullanıcılarına yanlış bilgiyi daha fazla yaymamak için, paylaşım yapmadan evvel çok kısa bir müddet de olsa beklemelerini, gördüklerinin gerçek ve kaynaklarının muteber olup olmadığını düşünmelerini öneriyor.
Manzaraların farklı sağlam kaynaklarla teyit edilmesinin bunların yaygın bir halde önüne geçilmesine mahzur olabileceği aktarılıyor.
