Sosyal medya son 10 yılda milyonlarca insan için en önemli haber alma araçlarından biri haline geldi. Ancak bu durum sosyal medyanın yalan ve yanlış bilgilerin hızla yayılması için de çok güçlü bir kaynak haline gelmesine yol açtı. Bunun son örneğini İsrail’in Filistinlilere yönelik bir haftadan fazladır devam eden saldırılarıyla ilgili paylaşımlarda görmek mümkün.
Doğu Kudüs’ün Şeyh Cerrah Mahallesi’nde yaşayan Filistinlilerin İsrail devleti tarafından zorla evlerinden atılmalarına karşı protestolara, İsrail polisinin şiddetle yanıt vermesi ve 7 Mayıs’ta Mescid-i Aksa’ya baskın düzenlemesiyle başlayan saldırılarda 61’i çocuk, 36’sı kadın olmak üzere 212 Filistinli yaşamını yitirdi ve 1400 Filistinli yaralandı. 10 İsrailli de hayatını kaybetti.
Yaşanan gelişmelerle ilgili sosyal medyada yapılan paylaşımlarda ise çok ciddi ve tehlikeli yalan ve yanlış bilgiler göze çarpıyor. Dünya basınında birçok kaynakta bu paylaşımlara dair haberler peş peşe gelmeye başladı.
TWITTER, FACEBOOK, WHATSAPP GRUPLARINDA YAYILIYOR
Söz konusu yalan ve yanlış içerikli paylaşımlar, başta Twitter olmak üzere, Facebook, TikTok, WhatsApp ve Telegram grupları gibi birçok platform üzerinden yayılıyor. Paylaşılan yanlış bilgiler arasında İsrail askerlerinin Gazze’yi işgal ettiği ya da Filistinlilerin İsrail banliyölerine gece yarısı baskınları düzenlemek üzere olduğu gibi detaylar yer alıyor. Paylaşımlar güncel olmayan fotoğraflar, videolar veya infografikler şeklinde karşımıza çıkabiliyor.
Bu yalan ve yanlış bilgileri paylaşanlar arasında İsrail hükümetine ait resmi hesapların da bulunması ise daha da dikkat çekici. Bazı paylaşımlar bu sayede çok geniş kitlelere ulaşarak yüz binlerce kişinin yaşananlarla ilgili yanlış yönlendirilmesine neden oluyor.
Bella ???? (@bellahadid)’in paylaştığı bir gönderi
BELLA HADID’İN GÖRÜNTÜLERİYLE RESMİ HESAPTAN PAYLAŞIM
Bu paylaşımların en çok ses getirenlerinden biri ünlü model Bella Hadid’i hedef aldı.
Filistin asıllı iş insanı Muhammed Hadid’in kızı olan Bella Hadid, geçtiğimiz günlerde Filistin’de yaşananlara dikkat çekmek için ABD’nin New York şehrinde düzenlenen bir protestoya katıldı. Ardından geçtiğimiz hafta sonu İsrail hükümetinin resmi Twitter hesabından Hadid’in katıldığı protestonun görüntülerini paylaşıldı ve genç model “Yahudilerin denize dökülmesini savunmakla” suçlandı.
Ancak Hadid’in böyle bir açıklaması bulunmuyor. Protestoda atılan sloganlarda da Filistin topraklarının doğal sınırları olan Ürdün Irmağı ve Akdeniz kastedilerek, “Irmaktan denize Filistin özgür olacak” deniyor. Filistin protestolarında çok sık duyulan bu slogan, İsrail yanlılarınca İsrail devletinin ortadan kaldırılmasına yönelik bir çağrı olarak nitelendirilse de Filistinli protestocular bu bağlantıyı reddediyor.
DAHA ÖNCE DE HEDEF OLDU
Diğer yandan Bella Hadid, bu paylaşımdan önce de sosyal medyada hedef oldu. Hadid’in, paylaştığı bir infografikte bölgenin “askeri işgal altında” ve “apartheid rejimi” olarak nitelendirilmesi, Hadid’i eleştiri oklarının hedefi haline getirdi. Hadid eleştirilere daha fazla dayanamayarak paylaşımını sildi.
Ne var ki uluslararası insan hakları örgütleri, İsrail’in Yahudi çoğunluğunu korumak adına Filistinlileri Kudüs’ten atmak için uyguladığı politikaları “apartheid” olarak nitelendiriyor. Hatta İnsan Hakları İzleme Örgütü’nün Filistin ve İsrail sorumlusu Ömer Şakir, geçtiğimiz hafta bir açıklama yaparak, “Şeyh Cerrah Mahallesi’ndeki planlı tahliye operasyonları, milyonlarca Filistinlinin maruz kaldığı apartheid gerçeğini teyit ediyor” dedi. Birleşmiş Milletler de İsrail’in askeri ablukasının ve Doğu Kudüs’teki yerleşimci varlığının yasa dışı olduğunun altını çiziyor.
Bella ???? (@bellahadid)’in paylaştığı bir gönderi
BAŞBAKANLIK SÖZCÜSÜ’NDEN ŞOK PAYLAŞIMLAR
İsrailli liderler de yanlış ve yalan paylaşımlarda İsrail hükümetinin resmi Twitter hesapları kadar rol oynuyor. Örneğin İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu’nun sözcüsü Ofir Gendelman, geçtiğimiz hafta Twitter hesabından bir sokakta meydana gelen patlamaların videosunu yayınladı. Gendelman tweet’inde 28 saniyelik videonun o sırada Gazze’de çekilmiş olduğunu ve görüntüdeki roketlerin hedefinin İsrail olduğunu yazdı. Gendelman’ın tweet’inde “Bu 250’den fazla roketin üçte biri Gazze Şeridi’ne düştü ve Filistinlilerin ölümüne yol açtı” ifadesi de yer aldı.
İşin aslını ise New York Times gazetesi ortaya döktü. Gazete, daha önce de YouTube’da ve birçok video paylaşım platformunda yayınlanmış olan görüntülerin 2018 yılına ait olduğunu ve Suriye ya da Libya’dan atılan füzeleri gösterdiğini bildirdi. BBC de videonun 2018’de Suriye’nin Deraa şehrinde Suriye ordusu tarafından düzenlenen bir operasyonda çekildiğini bildirdi.
Bu gerçeğin ortaya çıkması üzerine, Twitter videoya “manipüle edilmiş içerik” etiketi ve doğru kaynağa yönlendiren linkler ekledi. Ardından video paylaşımdan kaldırıldı. İsrail Başbakanlık Ofisi’nden ise konuyla ilgili bir açıklama yapılmadı.
DAHA ÖNCE DE PAYLAŞTI
Üstelik bu Gendelman’ın paylaştığı ilk dezenformasyon videosu da değildi. İsrailli Sözcü geçtiğimiz hafta yine böyle bir olaya imza attı. Gendelman’ın yayınladığı o videoda üç erkeğe yere yatmaları söyleniyor arkada bir kalabalık olduğu görülüyordu. Gendelman, bunun yerde yatan kişileri ölü ya da yaralı gibi gösterip fotoğraflarını çekmek için yapılmış bir mizansen olduğunu iddia etti. Ancak gerçekte video Mart ayında bir bomba tatbikatında çekilmiş ve TikTok’ta paylaşılmıştı.
Yine New York Times’da yer alan bir başka haberde İsrail ordusunun Filistin güçlerini manipüle etmek amacıyla Twitter anonslarını kullandığı öne sürüldü. Habere göre İsrail ordusu gerçekte olmayan bir kara işgaliyle ilgili duyuru yaparak medya kuruluşlarını yanlış yönlendirmeye ve Filistinlileri şaşırtmaya çalıştı. İsrail’den yapılan açıklamalarda bu haber yalanlandı.
Hamas’a ait bir kamyon dolusu füzenin Gazze sokaklarında ilerlediği iddia edilen görüntüler de eskiden kalmaydı. BBC’ye göre Kasım 2018’de İsrail’in Galilee şehrinin Ebu Sinan Mahallesi’nde çekilmiş olduğu anlaşılan görüntülerde yer alan füzeler ise İsrail’in tatbikatlarda kullandığı hileli mühimmatı gösteriyordu. Bu video da bir süre sonra Twitter’dan silindi. Videoyu paylaşan hesap “yanlış veri” nedeniyle özür diledi.
ÇOCUKLAR GAZZE’DEN DEĞİL SURİYE’DEN
Sosyal medyada Filistinlilerle ilgili yanlış bilgiler içeren içeriklere de rastlamak mümkün. Örneğin bir kız çocuğunun kameraya bakarak ağladığı ve “Bizi her gün bombalıyorlar” dediği bir video #FreePalestine etiketiyle çok paylaşıldı. Ancak daha sonra videodaki kız çocuğunun Filistinli değil Suriyeli olduğu ve kızın Beşar Esad’dan bahsettiği ortaya çıktı.
Mescid-i Aksa’yı yanarken gösterdiği iddia edilen bir videoda da aslında caminin 10 metre ilerisindeki bir ağaç yanıyor ancak çekim açısı nedeniyle cami yanıyor gibi görünüyor. Ağacın neden yanmaya başladığı ise net değil. İsrail polisi Filistinlilerin attığı havai fişeklerin, Filistinliler ise İsrail askerlerinin attığı sersemletici el bombalarının yangına sebep olduğunu söylüyor.
AKŞAM HABERLERİNDE SAHTE GÖRÜNTÜLER
Yerel haber kanalları da bu içeriklerin yayılmasında etkili oluyor. Örneğin geçtiğimiz hafta birçok İsrail kanalında bir görüntü çok tartışıldı. Sosyal medyada “Pallywood” (Filistin Hollywood’u) etiketiyle paylaşılan görüntüde bir cenaze alayı bulunuyordu. Gruptakiler, sirenler çalmaya başladığında tabutu ellerinden düşürüp kaçışmaya başlıyordu.
İsrail kanalları bu görüntülerin Filistinlilerin sahte cenazeler düzenlediğine ve Gazze’deki ölü sayısının söylenenin çok altında olduğuna dair bir kanıt olduğunu aktardı. Halbuki video bundan bir yılı aşkın süre önce YouTube’a yüklenmişti ve videonun bilgisinde Ürdünlü bir grubun düzenlediği bir sahte cenaze töreninin görüntüleri olduğu bilgisi yer alıyordu. Gruptakiler sıkı Covid-19 önlemlerinden kaçıp dışarı çıkabilmek için bir sahte cenaze organize etmişti.
Yahudilerin bir dini bağlılık sembolü olarak üstlerini başlarını yırttıkları bir başka video ise Arapça yayın yapan haber sitelerinde Yahudilerin yaraları konusunda yalan söylediklerinin kanıtı olarak yayınlandı. Halbuki bu görüntüler de aylar öncesine aitti ve Facebook ve WhatsApp’ta daha önce paylaşılmıştı.
SOSYAL MEDYA ŞİRKETLERİ NE YAPIYOR?
Bu tür yanlış ve yalan içeriklerin paylaşımının önlenmesinde sosyal medya şirketlerine de büyük sorumluluk düşüyor. Ancak Twitter ve Instagram ile WhatsApp’ın sahibi olan Facebook’tan konuyla ilgili henüz bir açıklama gelmiş değil. WhatsApp Sözcüsü Christina LoNigro ise New York Times’a yaptığı açıklamada, yanlış bilgilerin yayılmasını önlemek için bir mesajın kaç kez iletilebileceğine bir sınırlama getirdiklerini söyledi.
TikTok’tan yapılan açıklamada ise “Ekibimiz yanlış bilgilendirici içeriklerin kaldırılması için hızla çalışıyor” ifadeleri kullanıldı.