Sella turcica (Türk eyeri), insan beyninde önemli bir yapıyı barındıran, kemiğin şekli itibariyle bir “eyeri” andıran bir anatomik yapıdır. Beynin hipofiz bezini kapsayan bu bölge, endokrin sistemin en önemli organlarından birini korur. Sella turcica, Türk eyeri olarak adlandırılmasının, şeklinin geleneksel bir Türk eyerine benzemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir.
Beyindeki sella turcica, özellikle beyin ve vücuttaki çeşitli hormonları düzenleyen hipofiz bezinin yer aldığı bu önemli anatomik yapıyı kapsayan yapısı itibariyle biyolojik ve tıbbi açıdan son derece kritiktir. Hipofiz bezi, hormon salgılayarak birçok vücut fonksiyonunu düzenler; bu nedenle sella turcica, birçok fizyolojik sürecin yönetildiği bir bölgedir.
Bu makale, sella turcica’nın yapısını, yerini, işlevini, içinde barındırdığı hipofiz bezini ve bu yapıyı etkileyen hastalıkları detaylı bir şekilde ele alacaktır.
Sella Turcica’nın Anatomik Yapısı ve Konumu
İçindekiler
Sella turcica, kafatasında yer alan bir kemik yapıdır ve beynin tabanında, beynin alt kısmındaki sfenoid kemikte bulunan bir çukurdur. Bu yapı, beynin en alt kısmında yer alır ve beynin çok önemli fonksiyonlarına ev sahipliği yapan hipofiz bezini barındıran bir çukur gibi görev yapar. Türk eyeri, dışarıdan bakıldığında bir “eyeri” andıran bir şekle sahip olduğu için bu isim verilmiştir.
1. Konum
Sella turcica, kafatasının iç kısmında, frontal ve temporal kemiklerin birleşiminde yer alır. Çoğu zaman, bu bölge, beynin tabanında, başın arka kısmına yakın bir yerde, göz çukurlarının ve burun boşluğunun hemen arkasında konumlanır. Sfenoid kemik, sella turcica’nın içindeki yapıların desteklenmesini ve korunmasını sağlar. Sella turcica’nın alt kısmında hipofiz bezi bulunur.
Sella turcica’nın çevresinde bulunan yapılar şunlardır:
- Önünde: Göz çukuru, orbita.
- Arkasında: Sphenoid sinus.
- Üstünde: Kafa tabanı ile bağlantılı olan hipofiz pedikulu.
2. Anatomik Bölümleri
Sella turcica’nın üç ana bölümden oluştuğu kabul edilir:
- Küpeşmesi (Selvik) : Sella turcica’nın tepe kısmı, hipofiz bezini içeren alanı sağlar.
- Halka: Hipofiz bezini çevreleyen alt kısmıdır.
- Gömlek Kafesi: Bölgeyi çevreleyen bonyal yapı.
Hipofiz Bezi ve Fonksiyonları
Sella turcica’nın ana işlevi, içinde bulunan hipofiz bezine destek sağlamaktır. Hipofiz bezi, beynin alt kısmında yer alır ve endokrin sistemin ana organlarından biridir. Hipofiz bezinin çeşitli hormonları üreterek vücutta birçok önemli fonksiyonun kontrol edilmesine yardımcı olur.
1. Hipofiz Bezi Hormonları
Hipofiz bezi, vücuttaki çeşitli organların fonksiyonlarını yöneten hormonları üretir. Bunlar arasında büyüme hormonu (GH), tiroid uyarıcı hormon (TSH), adrenokortikotropik hormon (ACTH), prolaktin (PRL), folikül uyarıcı hormon (FSH), luteinize edici hormon (LH) ve antidiüretik hormon (ADH) bulunur.
- Büyüme hormonu (GH): Vücut büyümesini düzenler.
- Tiroid uyarıcı hormon (TSH): Tiroid bezini uyararak metabolizmayı kontrol eder.
- Adrenokortikotropik hormon (ACTH): Böbrek üstü bezlerinin işlevini uyarır.
- Prolaktin (PRL): Emzirme sırasında süt üretimini uyarır.
- Folikül uyarıcı hormon (FSH) ve Luteinize edici hormon (LH): Üreme sistemini düzenler.
- Antidiüretik hormon (ADH): Böbreklerin su emilimini kontrol eder.
Bu hormonlar, hipofiz bezinin doğru çalışabilmesi için sella turcica’daki uygun ortamda korunmalıdır.
Sella Turcica ve Hipofiz Bezi İlişkisi
Sella turcica, hipofiz bezinin korunmasında ve fonksiyonlarının sağlıklı bir şekilde yerine getirilmesinde çok önemli bir rol oynar. Hipofiz bezi, beynin merkezine yakın bir yapıdır ve bu konumu, beyin ile vücut arasındaki hormon ve sinyal iletimini kolaylaştırır.
Hipofiz bezi, sella turcica’nın ortasında yer alır ve burada beyinle doğrudan iletişim içinde çalışır. Bu beyin-beyin altı organı arasındaki sinyaller, beynin tüm vücut üzerindeki etkilerini yöneten önemli mesajlar içerir. Ayrıca, hipofiz bezi için sella turcica, hem fiziksel hem de biyolojik anlamda bir koruyucu yapı görevi görmektedir.
Sella Turcica ve Beyin Sağlığı
Sella turcica, aynı zamanda beynin ve hipofiz bezinin sağlığını etkileyen bazı hastalıkların da izlenebileceği bir yapıdır. Birçok beyin hastalığı, özellikle hipofiz bezi ile ilişkili bozukluklar, sella turcica bölgesinde değişikliklere yol açabilir. Bu hastalıklar, genellikle hormon seviyelerindeki değişiklikler, beyin fonksiyonlarındaki bozulmalar ve diğer fizyolojik sorunlarla kendini gösterir.
1. Hipofiz Adenomu
Hipofiz bezinde oluşan iyi huylu tümörler hipofiz adenomları olarak bilinir ve bu durum sella turcica’da genişlemelere neden olabilir. Hipofiz adenomu, sella turcica’yı etkileyen ve hormon dengesizliklerine yol açabilen önemli bir durumdur. Bu tümörler, büyüme hormonu, prolaktin ve ACTH gibi hormonların fazla üretimine neden olabilir.
2. Sella Turcica Büyümesi
Sella turcica’nın normalden büyük olması, bazı hastalıkların belirtisi olabilir. Hipofiz bezi büyüklüğü de bu bölgenin genişlemesine neden olabilir. Sella turcica’nın büyümesi, hipofiz bezinin aşırı hormon üretmesi veya bazı diğer endokrin bozuklukları işaret edebilir.
3. Kavernöz Sinüs Trombüsü
Sella turcica, kavernöz sinüslerle yakından ilişkilidir. Kavernöz sinüslerdeki tıkanıklıklar veya trombüsler, beynin genel fonksiyonlarını etkileyebilir ve sella turcica’daki anatomik yapıyı etkileyebilir.
4. Hipofiz Bezi Yetmezliği
Hipofiz bezinin işlevini yerine getirememesi veya bozulması durumunda, bu bezin işlevi sella turcica’dan sağlanmaya devam eder. Bu tür bir durumda, vücutta çeşitli hormon bozuklukları ve anormal büyüme meydana gelir.
Sella Turcica Hastalıkları ve Anomalileri
Sella turcica’yı etkileyen bazı hastalıklar, hipofiz bezinin fonksiyonlarını bozabilir ve hormon dengesizliklerine yol açabilir. Bu hastalıklar genellikle erken dönemde tanınmalıdır.
1. Sella Turcica Kisti
Sella turcica’da, genellikle doğuştan gelen ve sıklıkla zararsız olan kistik yapılar görülebilir. Bu tür yapılar, genellikle belirti vermez ancak bazen hipofiz bezinin işlevselliğini etkileyebilir.
2. Empty Sella Sendromu
Empty sella sendromu, sella turcica’nın iç kısmında hipofiz bezinin küçük, atrofik (gerilemiş) olduğu bir durumdur. Bu sendrom, genellikle beyinde herhangi bir anormal yapıya yol açmadan kendini gösterir, ancak hipofiz bezi fonksiyonlarında bozulmalar olabilir.
Sonuç
Sella turcica, beynin ve hipofiz bezinin korunduğu, anatomik olarak önemli bir yapıdır. Beynin tabanında yer alan bu yapı, hipofiz bezini barındırarak hormonları düzenler ve vücutta kritik fonksiyonları denetler. Sella turcica’nın yapısı ve işlevi, insan sağlığını doğrudan etkileyen, tıbbi anlamda büyük öneme sahip bir faktördür. Hem anatomik olarak hem de klinik gözlem açısından bu bölgenin iyi bir şekilde anlaşılması, beyin sağlığına dair önemli bilgiler sunar. Bu yapıyı etkileyen hastalıklar ve anormallikler, genellikle hormon dengesizliklerine yol açarak vücuttaki bir dizi sağlık problemine neden olabilir.
