Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Mukayeseli Siyaset Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Taşansu Türker, Rusya- Ukrayna savaşının yeni bir milletlerarası politik mimarinin inşası ile ilgili olduğunu söz ederek, bu süreçte güçlenen Anglo-Amerikan bloku karşısında Çin’in revizyonist bir aktör olarak öne çıktığını söyledi.
Türker, savaşa evrilen Rusya- Ukrayna krizini tarihi, siyasi, sosyolojik ve kültürel boyutlarıyla AA Tahlil’e kıymetlendirdi.
Soru: Rusya- Ukrayna savaşının nedenleri nelerdir?
Türker: Konu bir Rusya-Batı, Doğu-Batı veya bir Ukrayna sorunu değil. Konu çok daha global manada bir memleketler arası politik mimarinin ortadan kalkması ve yeni bir mimari arayışın, ne yazık ki muhakkak uygun araçların olmadığı bir devirde, “machtpolitik (güç siyaseti)” denir ya Almanca, bir harbin de içinde olduğu sert bir politik periyoda girildiği, bütün idealist yaklaşımların geçerliliğini yitirdiği ve çok kör keskin bir idealizmin dünyaya hakim olduğu bir devirden bahsediyoruz şu an.
Putin’in 2 yıl önce Dünya Ekonomik Forumu’nda dillendirdiği bir cümle vardı. Şöyle dedi; “Dünya Hobbesiyen bir periyoda girdi”. Malum Hobbes’un Toplumsal Kontrat algısında bir Leviathan vardır. Yani “insan insanın kurdudur”. O da bütün ulus devletlerinin birbirlerinin kurdu olduğu, herkesin birbirinin ayağına basabileceği ve bunu engelleyecek milletlerarası platformların bulunmadığı yeni bir devirden bahsetti. Bu hakikat miydi, kendi propagandası mıydı? Kısmen kendi propagandasıydı, büyük oranda kendi isteğiydi. Bunu tespit etmemiz gerekir. Batı’nın muhakkak bir kapasitesizlik sorunu, kendi içinde yarılmalar yaşadığı doğrudur. Lakin 1990’dan sonra güç kaybettiği inancında olan hatta onurunun kırıldığını düşünen Rusya‘nın da bunu derinleştirmek için elinden geleni yaptığı, kendi ulusal gücünü genişletmek için Batı’daki meselelerin üzerine daha fazla gittiğini ve Batı’daki yarılmaları Rusya tarafından siyaseten ardına aldığı Çin’in ekonomik gücü ile desteklendiğini tespit etmemiz lazım.
Soru: Batı’daki yarılmalardan bahseder misiniz?
Türker: Bakın, Batı çok önemli manada bir kabuk, gömlek değiştirme sürecinde. Endüstriyel toplumdan post endüstriyel topluma geçiş tartışmaları, bilgi teknolojilerindeki süratli ilerleme, sermaye kümelerini el değiştirmesi… Bugün büyük otomotiv firmalarının çok büyük sermayelerinin olmadığını fakat bunun karşısında hiçbir objektif maddi üretimi olmayan Facebook’un mesela çok büyük bir sermaye birikimi topladığını görebiliyoruz. Bakın bütün bunlar, yani sermaye kümelerindeki yer değiştirmeler değerlidir. Bunun dışında toplumsal alakalar de buna bağlı olarak değişiyor. Bauman bunları çok hoş anlattı. Batı’nın “telosunu” kaybettiğini anlattı. Batı’nın bir ortada yaşama kültürünü kaybettiğini, Batı’nın önemli bir dönüşüm geçirdiğini, bunun da önemli sıkıntılara yol açtığını anlattı.
Lakin öbür bir şey oldu olağan ki bu ortada. Batı memleketler arası siyasal sistemi içinde de yarılmalar gördük. Mesela Almanya Merkel periyodunda çok farlı bir siyaset izledi. “Ostpolitik” diye bir kavram vardır Almanca’da; “Doğu politikası”. Soğuk Savaşın en keskin devrinde Willy Brandt dedi ki “Ben Sovyetler Birliği ile bağlantı kurabilirim”. Bu inanılmaz bir şeydi Sovyetlerle ilgi kurmak için. Soğuk Savaş periyodunda bir NATO üyesi, hem de yarısı Sovyet işgali altında olan bir ülkenin başbakanı bunu söylemişti. Bugün de Merkel’in başlattığı siyaset bir “neu ost politikası” olabilir, bir “yeni doğu politikası”. Rusya ile ekonomik bağlar kurmak, siyasal sisteminin problemlerini dillendirmemek, Rusya’daki oligarşik yapıyı eleştirmemek, Rusya’daki insan hakları ihlalleri konusunda ahlaki bir durum takınmamak, yalnızca Almanya’nın ekonomik çıkarlarına bakmak.
Fransa, Sarkozy devrinden başlayarak tekrar de Gaulleyen bir siyaset oturttu. Bu da “Batı bloku içinde özerklik arayan”, yani renasyonalizasyon dediğimiz, daha ulusal siyaset eksenli bir çıkar siyasetini yürütmekten bahsediyoruz. Libya müdahalesi budur.
Soru: Bu bahsettiğiniz sistemdeki kırılma nerede yaşandı?
Türker: Bugün “Ukrayna krizi nerede başladı” diye soracak olursanız bana, ben size 2011 yılında Libya’da başladı derim. Bugün yaşadığımız sorunun temelinde bu yatar. Diğer bir örnek: İtalya. İtalya Batı Blokunun en kıymetli ögelerindendir, Akdeniz güvenliğini sağlar lakin İtalya’nın da bilhassa ENİ güç şirketi üzerinden inanılmaz bir formda Rusya ile yakın ilgi içerisine girdiğini görebiliriz. Bütün bunlar Batı blokunda alternatif ekonomik açılımlar gerçekleştirildiğini gösteriyor.
Asıl kırılma Rusya’nın, nükleer silah sahibi olarak geri kalmış, Batı ile ekonomik, siyasal sistemine uygun olmayan toplumsal sistemiyle Batı’yla eklemlenmeye çalışmasıyla değil, asıl kırılma Çin’in tam bir meydan okumaya başlamasıyla karşımıza çıkmaya başladı.
Çin, bütün bu istikrarları altüst etti. Bu durum bilhassa Trump periyodunda tüm dünyada memleketler arası siyasette bir vakum yarattı. Pek çok istekli ülke kendi aktiflik alanını genişletmeye çalıştı. Bu bir sistemin çözülüşüdür. Sistemin çözüldüğü anlarda uygun platformlarınız yoksa bunların makul bir biçimde çatışma ile veyahut çatışma olmasa da itişme-kakışma ile çözümleneceğini herkes bilir ve bekler. Bu noktada zannediyorum Trump devrinin Batısı ile Biden devrinin batısını çok yeterli anlamak gerekiyor, nasıl oldu da biz buraya geldik?
Bakın Trump, çok önemli manada Rusya’nın önünü açtı. Fakat bir formda Chamberlaine’in Hitler’e yaptığı üzere bu bir appeasement (yatıştırma siyaseti) idi. Yani her tarafta önünü açma değil lakin denetim altında tutma gayretiydi. Biden ise tam zıddı bir yönelimle geldi. Trump’ın dediklerini hatırlayacaksınızdır, Fransa’ya gitti ve “Biz olmasaydık siz Almanca konuşuyor olurdunuz” dedi. Almanya’ya gitti “Para vermiyorsunuz kardeşim, siz NATO’yu ayakta tutmuyorsunuz ben sizi gerekirse savunmam” dedi. Sopa göstererek NATO’yu konsolide etmeye çalıştı. Biden ise seçimden evvel şunu diyordu: Biz Trans-Atlantik alakaları itimat, istikrar ve dostluk üzere inşa edeceğiz, ve olağan ki prensipler.
Ne oldu prensipler? Biden ne yazık ki birinci yılında Trump’ın neredeyse söylediği her noktaya geri geldi. ve burada asıl bakmamız gereken konu şudur: Trans-Atlantik münasebetler değil, bir Anglo-Amerikan blokun oluştuğunu tespit etmemiz gerekiyor. Bilhassa Brexit’ten sonra İngiltere’nin daha rasyonel daha ulusal çıkarları çerçevesinde bir siyaset izlediğini ve ABD’yi de kendi izlediği siyasetlere eklemleyebildiğini, ABD’yi, Biden’ı -hem de Boris Johnson’ı hiç sevmeyen ideolojik olarak taban tabana zıt olan Boris Johnson’ın Biden’ı istediği noktaya getirdiğini görüyoruz.
2021’in mayıs ve haziran ayları art geriye doruklarla geçti tüm dünyada. Bilhassa Biden-Putin görüşmesinde Biden’ın bir formda bir raproachment, yakınlaşma arayışında olduğunu da gördük lakin anlaşamadılar. İşte o andır ki bir kırılmadır ve o kırılmada İngiltere’nin rolü nedir, çıkarları nedir yeterli tahlil edilmeli.
Soru: Bu çatışmada kim kazandı, kim kaybetti?
Türker: 2021 Haziran’ındaki Rusya ile Batı’nın daha doğrusu Rusya ile ABD ve İngiltere’nin anlaşamadığı noktayı görmemiz lazım. Zira bu çatışmanın yükselmesinden kim kazandı kim kaybetti?
En fazla kaybeden herhalde açık ki Ukrayna. Ukrayna çok büyük bir ülkedir. Topraklarının tamamı Avrupa’da olan en geniş coğrafyaya sahip Avrupa ülkesidir Ukrayna. 45-46 milyon civarında nüfusu vardır Ukrayna’nın. Çok büyük bir ülkeden bahsediyoruz ve şu an bu büyük ülkenin üzerinde bir savaş sürüyor.
İkinci kaybeden bütün bir Doğu Avrupa sınırıdır. Bütün Doğu Avrupa çizgisi çok derecede silahlandı, bütçelerinden çok fazla ölçüde parayı savunmaya harcamak zorundalar. Bütün bir Doğu Avrupa çizgisinin ne yazık ki milletlerarası siyasette siyasal kelam söyleme hakları büsbütün kısıtlandı bu türlü bir çatışmanın sonucunda.
Öbür kim kaybetti? Rusya kaybetti çok açık bir şey bu. Rusya neden kaybetti? Rusya memleketler arası hukuka nazaran hiç de yasal olamayacak, milletlerarası meşruiyeti bulunmayan bir operasyon içerisinde tüm dünyaya meydan okuyan, kaba saba, külhanbeyi edalarında, aslında kendisine oluşabilecek pek çok sempati alanını da yok etmiş durumda. Fakat bundan daha kıymetlisi kendi ülkesinin içinde beşerler bu durumdan hoşnut değil. Bakın bu çok değerli bir bilgidir. Zira Ukrayna ile Rusya’yı ayırmak hiç kolay bir iş değildir.
Almanya kaybetti. Almanya, Rusya ile kurduğu bütün ekonomik bağlarını önemli manada kaybediyor. Fransa kaybetti. Fransa’nın de Gaulleyen siyaset arayışları NATO’nun konsolidasyonu ile sona erdi. Açık bir biçimde AB’nin büsbütün kaybeden olduğunu söylemek hiç yanlış olmayacaktır.
Kim kazandı? ABD kazandı. Neden? Zira ABD çok dilek ettiği NATO denetimi altındaki Trans-Atlantik konsolidasyonunu becerdi. Fakat orada bir sorun var. Kim kazandı? İngiltere kazandı. Zira neden? İngiltere de bu konsolidasyonu çok istek ediyordu. Zira rakipleri olan Almanya ve Fransa ve Rusya’nın üçünün birden kaybetmesini sağladı. Ayrıyeten Boris Johnson siyaseten iç siyasette kazandı. Johnson pek sıkıntı durumlar geçiriyordu iç siyasette fakat şu an çok durumu toparladı.
İç siyasete dair Biden kaybetti. ABD siyaseten ilkesel olarak kazanmış olabilir lakin Biden kaybetti. Burada kazananlar listesinin başına Boris Johnson’ı koymak, kaybedenlerin başına Zelensky’i ve Putin’i -yani etkin savaşan iki tarafı- koymak yanlış olmayacaktır.
Asıl konu bugün unutmayınız Rusya değildir. Bu şu an yaşadığımız Ukrayna krizi asıl büyük sorunun yan sorununun küçük bir imajıdır. Asıl büyük sorun Çin’dir. Zira 1938 yılında mesela bir İngiliz diplomatı olsanız Fransa’yı önemser miydiniz? Niçin önemseyesiniz? Kimi önemserdiniz? Almanya’yı. Yükselen bir güç ve memleketler arası sistemde revizyon isteyen bir güç. Bugün revizyon isteyen asıl güç kimdir diye baktığımızda Çin’i görüyoruz. Çin dünya siyasetinin tekrar yapılandırılmasını talep ediyor. Rusya ise ABD-İngiltere blokunun oluşturduğu, bir numara Anglo-Amerikan blok, iki Çin- Rusya ise iki buçuğunu güç olmak için bütün dünyaya meydan okuyor, bu türlü bir risk alıyor.
Asıl konu yani Çin ile Anglo-Amerikan blok ortasındaki alakayı gözden şayet Rusya ile Anglo-Amerikan blok ortasındaki çabaya odaklanırız ki bu bizim yanlış yerlere gitmemize sebep olacaktır.
Soru: Anglo-Amerikan bloku için Hindistan’ın ehemmiyeti nedir?
Türker: Anglo-Amerikan açısından baktığımızda asıl konu Hindistan’dır. Zira şayet Çin ile gayret edecekseniz sizin gereksiniminiz olan ülkenin ismi Hindistan’dır. Hem nüfus, genç nüfus, eğitimli nüfus lakin tıpkı vakitte stratejik olarak Çin ile uğraşın vazgeçilmez kesimi Hindistan olsa gerek. Anglo-Amerikan blok da bunun farkındadır. Bugün Putin Ukrayna harekatını bu biçimde vurdumduymazca, tüm dünyaya meydan okuyarak ve nükleer silah tehdidini kullanacak biçimde -çok affederseniz fakat kullanmak zorundayım- memleketler arası siyasette çirkinleşerek sürdürebiliyorsa şayet bunun sebebi Hindistan Devlet Lideri Modi’nin Batı blokunda yer alma kelamı vermemiş olmasıdır. Rusya olmadan ben orada olmam cümlesini söylemese de açık açık söylemese de haliyle tutumuyla söylemektedir ve Putin’in bugün aldığı cüret Çin’in kendisine vereceğini tabir ettiği ekonomik takviyeden değil Hindistan’ın Çin’e karşı Batı tarafında olmak için Rusya’yı da kendi yanında istemesi konusunda diretmesinden gelir, yüreğin kaynağı budur.
Şayet yarın Modi bir açıklama yapıp “biz bu operasyonu kınıyoruz” ve “zaten dünyanın yeni bir sisteme kavuşması için Asya-Pasifikte AUKUS ile başlayan süreçte biz de yer alacağız ve bunun yanında kesinlikle ve kesinlikle AUKUS’u da geliştiren bir biçimde Pasifik’te yeni bir ittifak içinde olacağız” derse Rusya’nın eli çok sıkışacaktır. Lakin Modi şimdi bunu söylemiyor.
Bu soru Biden’a canlı yayında soruldu, Hintli bir gazeteci “Hindistan ne yapıyor?” dedi. “Üzerinde çalışıyoruz” dedi Biden. (Hindistan) “Henüz üzerinde çalışılan ülkedir”. Burada Rusya’yı bir üstün güç adayı olarak görmek en büyük yanılgılardan bir tanesi olacaktır. Bu güç ölçeklerini bilmemek demek dünyada. Rusya şu an bölgesel bir güçtür ve küresellikte kalmaya çalışan bir güçtü ve bunun için de gerekli her türlü agresif ve tehditkar hali gösterebileceğini somut bir halde Ukrayna olayında gösterdi.
Soru: Ukrayna-Rusya savaşını kim başlattı ve süreç kimin inisiyatifi ile yürüyor?
Burada açık bir şeyi ortaya koymak lazım. Bu savaşı başlatan natürel ki Putin. Ukrayna’ya taarruz buyruğu veren, esasen uzun vakitten beri, 2014’ten beri Kırım’ı ilhak etmiş, Donbas’ta fiili bir otorite kurmuş olan, üstüne üstlük rastgele bir hangi bir mutabakat ihtimalini ortadan kaldırıp buraya giren Putin. Putin bunu yapmak zorundaydı. İş oraya kadar geldi, bu onu yasallaştırmaz bunu da yapacağı belirliydi.
Putin bunu neden yaptı? Putin elinde nükleer silahları bulunan, 145 milyon nüfusa sahip dünyanın en geniş topraklarına sahip ülkenin devlet lideri. Ama bu ülkenin güç ve silah ihracatı dışında ekonomik bir kapasitesi yok. Orta sınıfı son derece mutsuz ve orta sınıf günden güne hakikaten rahatsızlığını daha fazla hissediyoruz.
Lakin çok daha kıymetli bir şey var. Bir devlet lideri bilhassa Rusya üzere bir ülkede şunu hatırlayın mesela, Montesquieu -demokrasinin babası, bugün yaşadığımız sistemin temellerini atan kişi- İkinci Katherina’ya yazdığı mektupta şunu söyler: “Ben bütün bu söylediklerimi buralar için söylüyorum. Sizin orada olmaz”. Bu gerçektir yani Rusya bu büyük haliyle ve bu tarihi gelişmemişlik haliyle bir Batı demokrasisi olmayacağı açık. O devleti ayakta tutmak zorunda bir devlet lideri da. Bunu yaparken muhakkak kriterlere bakmak zorunda, güç odakları, iktidar seçkinleri lakin en kıymetlisi nüfus. Nüfus gidiyor. Bu kadar büyük bir coğrafyada 145 milyon nüfus çok az. İkincisi bu nüfusun neredeyse tamamı Uralların batısında. Yani Avrupa Rusyası’nda. Kocaman bomboş bir Sibirya var. Buraya Çin göz dikmiş durumda. Geleceğin, önümüzdeki 50 yılın doğal kaynak deposu burası. Yalnızca güç manasında değil, yer üstü kaynakları manasında da Sibirya herkesin gözünü diktiği yer. Boş bir coğrafyadan bahsediyoruz.
Bakın insanlık genişler, insanlık tarihi bunun öyküsüdür. Genişleyecek yerimiz kalmadı. Bir Afrika’nın kalkınması tahminen bir ihtimal lakin nüfus manasında boş bir Sibirya. Burada değerli bir şey var: Rusya nüfusu içerisinde Ortodoks Slav nüfus günden güne göreli manada azalıyor. Ortodoks Slav nüfusa muhtaçlığı olan bir nüfustan bahsediyoruz. Ukrayna bu manada Rusya için vazgeçilmezdir. Evet, otokefalitesini yeni kabul etti Fener Rum Patrikhanesi Ukrayna Patrikliğinin lakin bundan daha birkaç yıl öncesine bağlı Ortodokslar. İkincisi Ukranca ve Rusça birebir lisan kümesinin çok yakın üyeleridir ve zannedildiği üzere Ukranca Ukrayna’da çok geniş manasıyla kullanılmaz.
Bu beşerler Sovyetler Birliğinde bir arada yaşadılar. Bunların ortak bir pop kültürü var. Yani gündelik hayatlarına baktığınızda bunları birbirlerinden ayırmak çok güç. Ukrayna ve Rusya güya ikisi farklı yerlerdeymiş, o denli değil. Rusya’da her ailede kesinlikle bir Ukraynalı vardır.
Stalin’in “homosovietikus” dediği kavram, yani bir Sovyet insanı yaratmak için uluslaştırma kavramının en fazla içine aldığı bölge Ukrayna’dır. Münasebetiyle bu türlü bir çatışma Rusya açısından çok tehlikeli bir çatışma. Rusya’nın kendi iç kamuoyu açısından kabul edilebilir bir şey değil bu. Kendi kardeşine silah doğrultmak. Lakin Putin bunu göze aldı.
Bunu neden yapmak zorundaydı? Nüfusa gereksinimi var. İki, bu Doğu Avrupa düzlükleri Rusya’nın zayıf karnıdır. Bu Napolyon savaşında da böyleydi. Burada hudut yoktur. Buraya giren bir panzer birkaç saat sonra kendisini Moskova’da bulur. Münasebetiyle bir stratejik gereklilik birebir vakitte.
Rusya’nın kendince ulusal onuruyla, “iki buçuğuncu” harika güç olarak yeni yaklaşan dünya mimarisinde yer bulma gayretidir. Bunu yapabilir mi? Çok güç görünüyor. Zira hiçbir meşruiyeti yok şu anda.
Merkez siyasetleri boşaltıyor Rusya, onun için uç, kenarda kalmış çok siyasetlere dayanak verdi. Neyle yaptı bunu? Russia Today (RT) ile Sputnik ile yaptı. Para vererek yaptı. Daha ileri gitti. Schröder Gazprom idare heyeti üyesi oldu. Bir Alman Şansölyesi’nin Gazprom’un idare şurası üyesi olması sanki hala onun bir eski alman şansölyesi olması konusunda kuşku yaratır mı? Bizde yaratır olağan ki. Türkiye’de çok dillendirilmiyor eski Fransa Başbakanı François Fillon da öbür bir Rus petrol şirketinin idare şurasında. Burada Batı ile teğe bir uğraş ettiğini görüyoruz. Rusya’nın hırsları çok global. Yalnızca kendi hudut bölgesindeki güvenliğini sağlamak için “meşruiyet addedilebilecek hırslar” değil. Bütün bir Batı sisteminin sallantıda olduğunu tespit edip orayı güçsüzleştirmek için elinden geleni yaptı.
Biz unutuyoruz galiba lakin Rusya bizim güney komşumuz bugün. Rusya bugün Suriye’de ve Suriye’de Rusya’nın varlığının Suriye, Türkiye için nelere mal olduğunu unutmamamız gerekir. Rusya bugün nerede? Libya’da. Akdeniz’in doğusunda Suriye’de, Akdeniz’in güneyinde Libya’da Wagner aracılığıyla. Rusya bugün nerede? Mali’de. Yani Batı Afrika’da. Somaliland’de Afrika’nın doğusunda Kızıldeniz’in girişini tutuyor büyük bir askeri güçle. Güney Afrika’da iktisadi ve siyasi olarak. Bakın Afrika’nın dört tarafını kuşatmış ve tam ortasına Orta Afrika Cumhuriyeti’ne Burundi üzerinden asker sevk etti. Ne için? Barışı korumak için. Rusya Orta Afrika’da Rusya Angola’da. Rusya iki ay evvel de Kolektif Güvenlik Mutabakatı Örgütü çerçevesinde Kazakistan’daki halk ayaklanması sırasında Kazakistan’daki Rus askerlerini gördük. Kazakistan’daki sistemin ne kadar kırılgan olduğunu ve Rusya’nın çıkarları çerçevesinde buraya müdahale edebileceğini göstermiş oldu.
Bütün bir Batı sistemine değil, bütün bir global sisteme ekonomik olarak meydan okuyan Çin’in salladığı Batı’da bir boşluk bulan Putin bu yarılmaları kendi eliyle derinleştirdiğini ve buna cevaben Trump’ın yatıştırma siyaseti izlediğini, Biden’ın bu yatıştırma siyasetine asla uymayacağını söylediğini lakin Haziran’da oraya geldiğini lakin İngiltere’nin bunun bu formda durdurulamayacağını söyleyip Amerikan dış politik sınırını İngiltere dış politik sınırına çektiğini ve münasebetiyle da Rusya’nın çok sıkıntı bir duruma düşürüldüğünü tespit etmemiz lazım. Rusya şu an çok sıkıntı bir durumda. Bunu görmek gerekir.
Birinci dört günde Rusya’nın Ukrayna’daki hücumlarının sivil halka ziyan vermeme gayreti güttüğünü tıpkı halde özel tarihi bölgelere ziyan vermeme eforu güttüğünü, dağınık, saçma sapan ortalıkta gezen Rus birlikleri gördüğümüzü söyleyebiliriz. Bunun sebebi ortaya kan girmesini engelleme uğraşıdır. Fakat bu olmayacak. Zira teslim olmadı Ukrayna. Ukrayna halkı bir ulusal devlet olmanın getirdiği lezzeti almış bir defa. Burada Rusya’nın daha sertleşmesi bugünden itibaren mümkündür. Gerçek bir askeri harekat görme ihtimalimiz var. Veyahut Zelensky’yi iktidardan devirip Viktor Medvedçuk’u iktidara getirmeye çalışabilir. Rusya’ya yakın bir iktidar kurmaya çalışabilir.
(Rusya) O kadar köşeye sıkışmış durumda ki. Evet Rusya tarafından çok büyük atılımlar yapıldı. Batı da bu ataklara İngiltere’nin aklıyla ve ABD’nin gücüyle büyük halde karşılık verildi ve bu noktadan sonrası Ukrayna bir sınırdır. Bu çizgi, çok değerli bir sınır. Bu nerede kalacak? İkincisi nasıl olacak? Çatışmaların seyri, diplomatik düzeyler. Üçüncüsü Batı ne kadar dayanacak bu çatışma haline? Zira Batı, evet iktisadi yaptırımlar uyguluyor Rusya’ya lakin Rusya’nın elinde kimi kozlar var; güç üzere. Bunlar değerli. Artı Rusya ne kadar dayanacak? Rusya’nın toplumsal dinamikleri nasıl harekete geçecek, Rusya’nın ekonomik direnci ne kadardır? Önümüzdeki devirde bunları göreceğiz. Bunlar yakın periyodun en değerli meseleleri olarak karşımıza çıkacak.
Kesinlikle ve kesinlikle şunu hatırlamamız lazım; bu yaşananlar bizim hududumuzda. Türkiye’de buralar bize uzak yerler üzere geliyor, hiç o denli değil. 100 yıl önce, 1915 yılında bizim 15. Kolordumuz Lwow’taydı. Batı Ukrayna. Ukrayncası Lviv, Rusça’sı Lwow. Burası Eski Avusturya Macaristan toprağıdır. 15. Kolordumuz orada Ruslar ile savaşıyordu, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile bir arada.
Herkes hatırlar, Özi kalesi, İsmail şurada, Akkerman burada. Bunlar bizim Osmanlı tarihinin son devrinin en çok konuştuğumuz bölgeleri. Azak Denizi, Prut Savaşı. Moldova’nın doğusunda Trandinyester çizgisinde Stalin’in köyü vardır, o civarda yapılmış bir muharebe.
Transdinyester çizgisi diye bir yer var, bağımsız bir yer kelamda. Orada bizim Bender kalesi var. Osmanlı devletinin hudut sınırıdır. Ötesi ne? Barbarlar yani Slavlar. Tıpkı şey Roma için de geçerliydi. Roma’nın da Datça eyaletidir orası ve Bender kalesi onun hudut sınırıdır. Evliya Çelebi “Bender’e kadar kadar geldim. Burada insanlık biter.” der sonra barbarlar başlıyor. Bu türlü anlatır. Niçin? Zira o nitekim Roma sonudur. Ondan sonrası Slav dünyasıdır, Slav denizidir. Bunlar bizim tarihimizin modülü.
Bizim Museviler; Türk Musevileri pek bilmezler bu coğrafyayı lakin Ukrayna dediğiniz yer (pale of settlement) özel yerleşim bölgesidir. Bütün Rus Yahudiliği dediğimiz şey bu bölgededir aslında. Onun dışında, Musevilerin yaşamasına müsaade vermez Rus imparatorluğu. Bütün pogromlar burada olmuştur. İsrail’i kuran seçkin buradan çıkmıştır; Ukrayna ve Moldova kökenlidir. Polonya Musevileri de vardır bir iki lakin onlar da zati Polonya Musevisi aslında Lwow civarıdır.
Buranın İsrail ilişkisi var birebir formda. Bizim Museviler Seferat olduğu için onların çok bilgisi yoktur fakat Romanya’dan kalkan Struma gemisi, Karadeniz önlerinde üstünde binlerce Romen Musevisi ile batırıldı. Kim batırdı? Bir Sovyet denizaltısı batırdı 1941 yılında. Biz niçin alamadık bu insanları ülkemize? Zira Alman ordusu Meriç sınırında bekliyordu. Bir adedini alırsanız gireriz diyordu Hitler.
Türkiye, bu coğrafyanın modülü. Nitekim kesimi. Artık en çok Polonya konuşuluyor, Ukrayna krizi ile ilgili sonu olduğu için. Rus aksiliği nerede varsa Polonya orada önde masraf. Doğrudur ancak Polonya’nın konuşulduğu yerde biz daha öndeyizdir, söyleyeyim. Bizim biraz bu işin ciddiyetine varmamız gerekir Türkler olarak. Polonya’da çok tekrarlanan bir atasözüdür: “Türk süvarisi, Vistül’den su içerse Polonya özgürdür” der. Bunun manası şudur: Burada üç tane büyük güç vardır; doğuda Ruslar, batıda Almanlar, güneyde biz Türkler.
Bu stratejik sınır, bu coğrafya değişmediği sürece değişmez. Bunu bizim hatırlamamız gerekiyor. Bizim burada çok kıymetli olduğumuzu hatırlamamız gerekiyor. Bu mesuliyet şuuruyla ettiğimiz her lafın çok ağır sonuçları olabileceğini çok uygun hesaplamamız gerekiyor.
Bizim hariciyemiz, inanıyorum ki Tanzimat’tan bugüne getirdiği müktesebatı ile bu bahislerde az konuşmayı bilen, konuştuğu vakit neyi nereye söylemesi gerektiğini bilen bir hariciyedir. Bunlar kıymetlidir lakin bu coğrafyayı tanımak lazım. Bizim birincil meselemiz bu. Türkiye’de bu coğrafya ne yazık ki tanınmaz.
Birtakım yerleri Türklerin çok güzel bilmesi lazım. Litvanya’da bir kelebeğin kanat çırpışı, emin olun Suriye’de yankılanır. Bu iş böyledir. Bu çizgisi yeterli bilmek lazım.
Rusya, Ukrayna, Belarus. Bunlar üç büyük Ortodoks Slav kavimdir. Bunları birbirinden ayırmak çok güç. Birbirinin mütemmim cüzüdür bunlar. Üç Slav kavimin birbirinin mütemmim cüzü olması, kendi içlerinde ayrıksı, milliyetçi tutumların gelişmeyeceği manasına gelmez.
Soru: Rusya hegemonyası dünyaya ne vadediyor?
Türker: Sovyetler Birliği devrinde o denli ya da bu türlü bir sosyalizm vardı. Bütün insanlığı bir vaattir sosyalizm. Beğenirsiniz ya da beğenmezsiniz lakin bir durumdur, genel bir argümandır, kozmik bir söylemdir. Bugün Rusya ne vaat ediyor?
Latin Amerika’da var Rusya. Küba’da var Venezuela’da var. Yeni sol hareketlerde vardı, bu son olaya kadar. Ne vaat ediyorsunuz? Muhafazakarlık vadediyor. Milliyetçilik vadediyor. Diğer bir şey yok. Dindarlık tahminen. Bunlar insanların üzerine atlayacağı bir şey değildir.
19. yüzyıl tarihi bütün Avrupa’nın Fransız İhtilali’nden başlar, 30, 48, 60, 63. 63 Polonya, asilleri olan, Rusya’yı iki kere işgal etmiş olan bir Katolik devlettir. Doğu Avrupa’nın en esaslı devletidir; Polonya-Litvanya krallığı. Ruslar hiç ortada yokken, Polonya-Litvanya krallığı vardı. Münasebetiyle bir kimliktir Polonyalılık. 63’te ayaklandı Polonyalılar Rus işgaline karşı ve Katoliklerdi. Din çok kıymetli 19. yüzyılda. Rus entelijansiyası şunu söyledi: Emin misiniz? Onlar bizim Slav kardeşlerimiz.
Bugünün dünyasında hem Ortodoks hem Slav Ukrayna’yı kendinizden saydığınızı ilan ediyorsunuz ve işgal ediyorsunuz. Bu ne kadar bir meşruiyet sağlayabilir bölge içerisinde Rusya’ya? Bunun yeterli hesaplanması lazım. Bu yüzden diyorum Putin çok büyük bir risk aldı. Bu hesaplanmış bir risk midir? Rusya’yı biraz tanıyorsak hesaplanmıştır. Lakin bu ağır bir meydan okumadır dünyaya.
Putin, “Ben yeni bir Yalta istiyorum” dedi. Yalta demek; Roosevelt’in, Churchill’in ve Stalin’in üçünün dünyayı paylaşması demektir. Valla Trump, bu işe yatardı. Biden da “Hayır” dedi sonra o işe varmış üzere davrandı fakat ondan sonra Boris Johnson devreye girdi. Zannediyorum, bu türlü bir şeyin çok ağır olacağı, Amerikalıların da aklına yattı ve Rusya’yı bir belanın içine çektiler.
Batı, “Sen Yalta mı istiyorsun kardeşim? Maliyetini ödemek zorundasın.” dedi. Çok ağır bir maliyet. Çok ağır bir fatura. Artık Rusya, maliyet ödüyor bir Yalta için.
Soru: Buradan nasıl bir sonuç çıkabilir?
Türker: Buradan, Yalta üzere bir Yalta çıkmayacak. Buradan çok keskin bir sonuç çıkacak. O denli ya da bu türlü. İş önümüzdeki süreç nereye evrilir, kahinlik yapmak istemiyorum ancak çok keskin bir sonucun çıkacağını bilmemiz gerekir.
Bugüne kadar yani 1990’dan 2022 yılına kadar yaşadığımız; Batı ile Rusya ortasındaki sürdürülebilir münasebetin, sürdürülemez bir noktaya gelebileceği ve Türkiye için çok fazla tehdit üretebileceği ve yeni bir memleketler arası mimarinin ortaya çıkma ihtimalinin olduğu günlerden geçiyoruz.
Soru: Bu ne kadar yeni bir mimari?
Türker: Tarihte hiçbir şey tekerrür etmez. Lakin kafiyelenir. Bu iş bir soğuk savaş olacaksa bunun tarafları ABD ve Rusya değil, bunun tarafı Amerika ve Çin olur. Rusya kendisine yer alıyor. Kendi özerkliğini koruyarak Batı blokuna eklemlenmek kaygısında Rusya. Yalta demek odur aslında. İngiltere’nin şu anki konumu çok daha köşeye sıkıştırıyor Rusya’yı. Nükleer kullanmakla tehdit ediyor.
Önümüzdeki periyot çok keskin şeyler olacak. Eninde sonunda Rusya’nın burnunun epey sürtüldüğü, Rusya’nın bayağı güç kaybettiği ve bir halde Batı ile uğraşında, iki buçuğuncu güç olacağı, özerkliğini bir formda koruyabileceği lakin Batı blokuna eklemlenmiş bir Rusya çıkacaktır.
İş, Hungtinton’ın bahsettiği medeniyetler savaşı ise şayet -ki iş oraya yanlışsız gitmek zorunda- Çin ile Batı’nın çabasının öteki yolu yok, o vakit Rusya Batı’dır.
Yalnızca Rusya Batı değildir. Örneğin Avrasya sözü; bugün “Rusya’nın mücavir alanı” olarak kullanıyoruz ve “Batı zıddı bölge” diyoruz. Avrasya, o vakit mana değiştirir; Avrupalılaşmış Asya halini alıverir. Bu biçim söz ve kavramlar, insanlık tarihinde her vakit siyasetle alakalıdır. Siyaseten dönüşürler.
Soru: Türki Cumhuriyetler için bir risk var mı?
Türker: Azerbaycan’a da kesinlikle bakmamız gerek. Ukrayna’ya savaşı başlatmadan 2 gün evvel Rusya Azerbaycan’la stratejik bir muahede imzalandı. Şu an Azerbaycan toprağında Rus askeri var. Geçen Ekim’den beri Karabağ özelinde orada artık Rus askerleri var. Karabağ geçişini de Karabağ’ı da denetim ediyorlar. Dikkatli olmak gerekir. Öteki bir bölge Özbekistan. Neden? Zira Kazakistan’da olanlardan sonra Rusya çatışma ayağını genişletirse el atacağı üç bölge var. Biri Kırgızistan’dır, oburu Türkmenistan’dır, üçüncüsü de Özbekistan’dır. Kırgızistan’da küçük bir dalgalanmayla istediğini elde edebilir. Türkmenistan’da saray içinde küçük bir oyunla halledebilir. Fakat Özbekistan Rusya için büyük lokmadır. Biz Türkler olarak kardeşimiz olan Özbekistan’ın şu periyotta ne yaptığına âlâ bakmamız lazım.
Soru: Savaşın bölge için öbür sonuçları neler olur?
Türker: Öbür değerli konu Akdeniz, Akdeniz deyince de Libya’dır. Libya’da Rusya’nın ne yapacağı bizi ilgilendiriyor, zira orada Türk birlikleri var. En yakıcı sıkıntıya gelecek olursak Suriye’dir. Suriye’de Rusya hava üstünlüğüne sahip. Biz orada Batı-Rusya ortasında istikrar siyaseti içerisinde sıkıntılar öteleyebiliyorduk. Lakin Rusya işi büyütürse burayı âlâ takip etmek gerekecek.
Soru: Savaş bölge için bir ham unsur tedarik problemine yol açar mı?
Türker: Ekonomik alakalar değerli. Tedarik. Güç tedarikimiz var Rusya’dan. Şu an Rusya’yla doğal gaz muahedemiz yok. Geçen yol yapılması gerekiyordu yapılmadı. Spot piyasa fiyatları üzerinden belirleniyor. Öteki konu hububat. Bizim için Buğday kıymetli. Lakin öbür yer için de bu çok kıymetli. Mısır. Mısır’da ayaklanmaların yalnızca ve yalnızca ekmek yüzünden çıkmıştır. Tedarikinin yüzde yüzünü Rusya ve Ukrayna’dan sağlıyor.
Bizim diğer bir tedarikimiz kereste. Önemli bir mobilya endüstrisi oluştu Türkiye’de. Ham unsuru Ukrayna’dan ve Rusya’dan geliyor. Öbür bir ekonomik husus turizmdir.
Soru: Rusya-Ukrayna savaşında Çin’in durumu nedir?
Türker: Bu üçgene uygun bakmak lazım. Batı ki Batı deyince Almanya, Fransa değil. Artık onlar yoklar. Anglo-Amerikan blok, Çin ve Rusya. Burada asıl kıymetli olan Anglo-Amerikan cephe ve Çin’dir. Rusya ortadan sıyrılmaya çalışıyor. Çin’in Batı’ya takviye vermeyeceği aşikardı. Nasıl ki Hitler ve Stalin Polonya’yı bölüştüler. Artık de Çin “ne güzel” diyor. Rusya Ukrayna’yla uğraşıyor. Batı’nın tüm gücünü Rusya üzerine çekti. ve Batı’yı da yoruyor.
Ukraynalıların haline ben de çok üzülüyorum. Fakat Türkiye’de de bu işlere bakarken ciddiyetle bakmak lazım. Asıl olan ülkenin çıkarıdır. Artık o denli bir dönemdeyiz. Ne yazık ki idealist bir periyotta değiliz. Memleketler arası mimarinin tekrar yapılandığı devirlerde herkes kendi çıkarını düşünmek zorunda.
Bakın o dönem geçti. Dediğim üzere Rusya’nın ve Amerika’nın birlikte yönetim edilmeye çalışıldığı, dengelenmeye çalışıldığı dönem geride kaldı. Yeni bir devirdeyiz. Yeterli hesap yapmak lazım.
Soru: Ekonomik yaptırımlar Rusya’yı dizginler mi?
Türker: Bu bir yıpratma savaşıdır. Kim ne kadar yıpranacak. En başta yıpranacak olan Rusya’dır. Bu yaptırımların tesirli olacağı kesin lakin diz çöktürecek kadar tesirli mi olacak o da vakitle belirli olacak.
Soru: Ukrayna-Rusya Savaşı ideolojik bir savaş mı?
Türker: Döndü dolaştı Lenin’le hengame etti Putin konuşmasında. Lenin’in milliyetler prensibi, milliyetçilik üzerine heyetidir. Lenin milliyetçiliği tanır, lanetlemez. Tanır, kabul eder. Yönetilmesi gereken bir süreç olarak görür.
Lenin’in sosyalist niyet içinde polemiğe girdiği kişi Rosa Luxemburg’tur. Rosa Luxemburg ise milliyetçiliği büsbütün yadsır, yok sayar. Zira Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun çocuğudur. Bir devlet güçlüyken Lenin’in siyaseti işe fayda. Zira tanıdığınız milliyetçilikleri yönetirsiniz. Güçsüzken imparatorluğu arzularsınız.
Artık ne diyor Putin? İmparatorluk ne hoş. Hepimiz kardeşiz diyor. Rosa Luxemburgculuk oynuyor Lenin’e karşı. Burada ideolojik bir savaş var. Ancak neyin savaşı?
İlerlemeci, liberal bir Batı, Anglo-Amerikan blok bir yanda. ve buna bölgesel küçük milliyetçilikle eklemleniyor, dayanak veriyor. Bunun karşısında Luxemburgcu bir emperyallik, dindarlık ve muhafazakarlık var. Putin’in şu an dünyaya vadettiği tek şey muhafazakarlık. ‘Ben toplumsal ve ekonomik yarışta geri kaldım’ diyor. ‘Ve geriliğimi size dayatırım. Sizin kadar süratli koşamıyorum sizi de yavaşlatırım’ demek istiyor.
Bir ideolojik çaba var. Lakin bu kapitalizmle sosyalizmin çabası değildir. O denli bir şey yok. Bu geri kalmışlığın ürettiği bir muhafazakarlık kopyası. Muhafazakarlığı tırnak içine alıyorum. “Muhafazakarlık” kendi başına çok değerli bir pahadır. Lakin reaksiyoner kaynaklı yani aksi tepki olan muhafazakarlık da çok tehlikeli bir şeydir.
Soru: Savaş NATO’yu birleştirdi mi?
Kazananların içerisinde NATO Genel Sekreterini saymak lazım. NATO konsolide oldu. Bakın Macaristan üzere NATO içerisinde olmasına karşın Almanya’nın Rusya siyasetine takviye veren, Rusyacılık yapan Orban idaresi, NATO’nun içerisinde eridi gitti şu an.
Bu konsolidasyondur. Hırvatistan. NATO ve AB üyesi. Çok ayrıksı Batı tersi bir tavrı vardı. Eridi gitti. Slovenya tıpkı halde. Bakın Rusya, bir biçimde Anglo-Amerikan blokun, öbür Batı dediğimiz ülkeler üzerindeki hakimiyetini sağlamasına da yol açtı.
