Peter Benchley’in çok satan romanından uyarlanan 1975 ABD yapımı korku-gerilim filmi “Jaws”, türünün en bilinen örneklerinden biri. Sahil kasabasında denize girenlere saldıran “büyük beyaz” türü köpek balığını avlamak için bir araya gelen bir grup insanı anlatan film vizyona girdiği yıllarda tüm dünyada büyük ilgi uyandırdı. Filmin etkisi o kadar büyüktü ki köpek balığı saldırısının bilinen tarih boyunca bir elin parmaklarını geçmediği Türkiye gibi ülkelerde dahi birçok insanda, “Jaws” korkusu oluştu.
Köpek balıklarının “yok edilmesi gereken yaratıklar” olduğu algısının yanı sıra sağlıktan gastronomiye, dericilikten hediyelik eşya pazarına kadar farklı alanlarda bu balık türünün tüketilmeye başlaması, denizlerin en tehlikeli yırtıcısının neslini yok olma tehlikesiyle karşı karşıya getirdi.
“Her yıl 100 milyon köpek balığı avlanıyor”
14 Temmuz Dünya Köpekbalıkları Farkındalık Günü’nde AA muhabirine bilgi veren Su Ürünleri Yüksek Mühendisi Hakan Kabasakal, dünyanın farklı yerlerinde her yıl yaklaşık 100 milyon köpek balığının avlandığını söyledi. Türkiye’de ise yıllık avlanan köpek balığı miktarının yaklaşık 10 bin ton olduğuna işaret eden Kabasakal, avlanan türler arasında büyük beyaz, büyük camgöz gibi nesil tükenme tehdidi altında türler de olduğunun altını çizdi.
“Köpek balığı” sözünü duyan her insanda haklı ya da haksız bir şekilde korku ve tedirginlik oluştuğunu anlatan Hakan Kabasakal, şöyle konuştu:
“Düşmanca algının bilinç altı sebebi Jaws adlı film. Bunu anlayabiliyorum çünkü insanın en temel korkusu bir yırtıcı hayvan tarafından yenilip tüketilmek, yani avlanmak. Tüm dünyada her yıl köpek balığı saldırısı nedeniyle 20-30 kadar ölüm meydana geliyor. Köpek balıkları doğaları gereği kuvvetli ve yırtıcı canlılar. Her şeyden önce etçiller. Hırçın türler, bu yüzden de ‘tepe yırtıcı’ olarak adlandırılmışlar. Evet köpek balıkları karşısında insan aciz kalıyor ama bu acizlik bütün köpek balığı neslini yok etme hakkını da vermiyor. Bugün dünya genelinde 500 kadar tür var ve bu türlerin üçte biri tükenme riskiyle karşı karşıya. Akdeniz’de 49 tür var. Bunun 30 kadarı farklı derecelerde tehlike altında.”
“Köpek balıkları ekosistemi dengeler”
Hakan Kabasakal, köpek balıklarının denizlerdeki ekolojik dengenin korunmasında önemli bir işlevi olduğunun da altını çizdi. Köpek balıklarının besin zincirinin sağlıklı kalmasında “kıymetli bir rol” üstlendiğini belirten Kabasakal, “Ekosistemi dengeleyen, düzeni sağlayan, hasta, yaralı deniz canlılarını tüketirler. Hayatta kalmaları halinde ortamdaki kaynakları tüketecek, ait oldukları türlerin gen havuzunu bozacak, ekosistemden uzaklaştırılması gereken canlıları temizlemekle görevlilerdir. Yani köpek balıklarını yok ederseniz ekosistemi dengeleyen bir güç unsurunu ortamdan çıkarmış olursunuz.” dedi.
Kabasakal, köpek balıkları tepe yırtıcılar oldukları için bulundukları ekosistemde büyük kalabalıklara ulaşmadıklarını, ayrıca ilk üreme olgunluğuna geç ulaştıklarını ve çok az yavru meydana getirdiklerini söyledi.
Denizlerin en tehlikeli yırtıcısının en büyük düşmanının ise “insan” olduğunu vurgulayan Kabasakal, şöyle konuştu:
“En büyük kıyımlardan bir tanesi, yüzgeçleri uğruna katledilmeleri. Uzak Doğu’da köpek balığı yüzgecinden çorba yapılıyor. Yüzgeçleri canlı canlı kesip hayvanı denize atıyorlar. Derileri çok kıymetli. Kıkırdağından elde edilen bir maddenin kansere iyi geldiği iddia ediliyor. Çenesi kendi başına para ediyor. Yetişmiş kusursuz bir dişin tanesi 100 dolardan alıcı buluyor. Eksiksiz bir çene kemiğine 5-6 bin dolar ödüyorlar. Köpek balıkları başka balık türleri için kullanılan avlanma araçlarında da ‘hedef dışı av’ oluyorlar. Balıkçıların orkinos ya da kılıçbalığı avlamak için kullandıkları ağlara takılıp kurtulamıyorlar. Bu tür bir ağa takılıp yaklaşık bir saat kaldığı zaman köpek balığı hayatta kalamıyor. Bazen tekneye çıkarıldığı da oluyor. Bu durumda yaşadığı stres nedeniyle vücutlarındaki yorgunluk asiti seviyesi çok hızla yükseliyor ve kan şekerleri düşüyor. Bu da hayvanı stres ve yorgunluk şokuna sokuyor. Bu şekildeyken denize bırakılırsa yüzemeyip çaresizce batarak yine ölüyorlar. Elimizde ne yazık ki av aracından kurtulduktan sonra bu şekilde ölümlerin kayıtları da bulunmuyor. Ayrıca yaralanmaya çok açıklar. Ağlardan kurtulmaya çalışırken yaralandıkları zaman da kendi türlerinin saldırısına uğruyorlar.”
Hakan Kabasakal, köpek balıklarının uzun ömürlü olmaları nedeniyle vücutlarındaki cıva miktarının çok yüksek olduğunu, bu nedenle köpek balığı eti tüketmenin insan sağlığı açısından büyük risk oluşturabileceğini sözlerine ekledi.
