Temporal arterit, özellikle baş ve boyun bölgesindeki kan damarlarını etkileyen ve genellikle yaşlı bireylerde ortaya çıkan ciddi bir vaskülit türüdür. Tıbbi literatürde “dev hücreli arterit” olarak bilinen bu durum, daha çok temporal arterleri etkiler, ancak bazen diğer büyük damarları da tutabilir. Tedavi edilmezse görme kaybı ve diğer ciddi komplikasyonlarla sonuçlanabilir.
Temporal Arteritin Etiyolojisi ve Patogenezi
İçindekiler
Temporal arteritin kesin nedeni halen tam olarak anlaşılamamıştır. Bununla birlikte, otoimmün bir mekanizma ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Bağışıklık sistemi, bilinmeyen bir tetikleyici ile damar çeperlerini hedef alarak inflamasyona neden olur. Bu süreçte histolojik olarak dev hücre infiltrasyonu izlenir.
Risk Faktörleri
- Yaş: Temporal arterit genellikle 50 yaş üstü bireylerde görülür ve insidans 70 yaş civarında zirve yapar.
- Cinsiyet: Kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülür (yaklaşık 2:1 oranında).
- Genetik Faktörler: HLA-DR4 gibi belirli genotiplerle ilişkili olduğu gösterilmiştir.
- Irk ve Coğrafya: Kuzey Avrupa kökenli bireylerde daha yüksek prevalansa sahiptir.
- Polimiyalji Romatika İlişkisi: Temporal arteritli hastaların %40-50’sinde polimiyalji romatika eşlik eder.
Temporal Arteritin Klinik Belirtileri
Belirtiler, inflamasyonun lokalizasyonuna ve şiddetine bağlı olarak değişiklik gösterir. Temporal arterit, genellikle fokal semptomların yanı sıra sistemik inflamasyon belirtileriyle kendini gösterir.
Lokal Belirtiler
- Baş Ağrısı: Şakak bölgesinde lokalize, yeni başlangıçlı ve genellikle zonklayıcı karakterdedir.
- Temporal Arter Hassasiyeti: Şakaklarda palpasyonla ağrı, hassasiyet ve damar boyunca nodüler yapıların hissedilmesi.
- Çene Klaudikasyo: Çiğneme sırasında ortaya çıkan çene kaslarında ağrı.
- Görme Bozuklukları: Bulanık görme, ani görme kaybı veya diplopi.
Sistemik Belirtiler
- Halsizlik ve yorgunluk
- Kilo Kaybı
- Subfebril Ateş
- Gece Terlemeleri
Bu belirtilerin herhangi biri gözlendiğinde derhal tıbbi değerlendirme önerilir, çünkü görme kaybı gibi komplikasyonlar hızlı bir şekilde gelişebilir.
Tanı ve Değerlendirme
Temporal arterit tanısı, kapsamlı bir klinik değerlendirme ve laboratuvar testleri ile desteklenir. Kesin tanı için histopatolojik inceleme gereklidir.
Tanı Kriterleri
- Klinik Bulgular: Temporal arter hassasiyeti, çene klaudikasyo ve baş ağrısı.
- Laboratuvar Bulguları:
- Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) ve C-Reaktif Protein (CRP) düzeylerinde belirgin artış.
- Hafif normokrom normositik anemi.
- Temporal Arter Biyopsisi:
- İnflamatuar hücre infiltrasyonu ve dev hücrelerin varlığı.
- Görüntüleme:
- Ultrasonografi: “Halo bulgusu” temporal arter inflamasyonunu gösterir.
- MR Anjiyografi (MRA) ve PET: Daha geniş damar tutulumu olduğunda faydalıdır.
Diferansiyel Tanı
- Primer baş ağrıları (migren, küme baş ağrısı)
- Polimiyalji romatika
- Takayasu arteriti
- Enfeksiyöz vaskülitler
Tedavi Yöntemleri
Temporal arterit, görme kaybı gibi komplikasyonların önlenmesi için acil tedavi gerektirir. Tedavi, öncelikle inflamasyonu kontrol etmeyi ve nüksleri önlemeyi hedefler.
Kortikosteroid Tedavisi
- Prednizon: İlk basamak tedavidir. Yüksek dozda başlanır (40-60 mg/gün) ve semptomlar kontrol altına alındıkça doz yavaşça azaltılır.
- İntravenöz Metilprednizolon: Görme kaybı riski olan hastalarda kullanılır.
- Uzun süreli kullanımda yan etkiler (osteoporoz, diyabet, hipertansiyon) görülebilir, bu nedenle dikkatli izlem gerekir.
Kortikosteroid-Sparing Ajanlar
- Tocilizumab: IL-6 inhibitörü, steroid dozunu azaltmada etkilidir.
- Metotreksat veya Azatiyoprin: Steroid yan etkilerini azaltmak için eklenebilir.
Destekleyici Tedaviler
- Kalsiyum ve D Vitamini: Osteoporoz riskine karşı koruyucu.
- Bisfosfonatlar: Kemik kaybını önlemek için kullanılır.
- Aspirin: Tromboembolik komplikasyon riskini azaltabilir.
Temporal Arteritin Komplikasyonları
Tedavi edilmediğinde ciddi komplikasyonlar gelişebilir:
- Optik Nöropati ve Körlük: Optik sinirin iskemisi nedeniyle kalıcı görme kaybı.
- Anevrizma ve Diseksiyon: Özellikle aort tutulumu olan vakalarda.
- Beyin Damar Tıkanıklıkları: İnme riski artar.
- Kalp Krizi: Koroner arterlerin nadiren etkilenmesi sonucu.
Temporal Arterit ve Polimiyalji Romatika İlişkisi
Polimiyalji romatika, temporal arterit ile yakından ilişkilidir. Her iki durum da yaşlı popülasyonda sık görülür ve genellikle benzer immünolojik mekanizmalarla ilişkilidir.
Klinik Özellikler
- Boyun, omuz ve kalça bölgelerinde ağrı ve sertlik.
- Sabah saatlerinde belirginleşen kas sertliği.
- ESR ve CRP değerlerinde yükselme.
Polimiyalji romatika, genellikle düşük doz kortikosteroidlere iyi yanıt verir ve temporal arteritli hastalarda semptomatik iyileşme sağlar.
Yaşam Tarzı ve Uzun Dönem Yönetim
Temporal arterit kronik bir durum olduğundan, uzun dönem izlem ve yaşam tarzı değişiklikleri önemlidir. Tedavi, semptomların kontrol edilmesi ve komplikasyonların önlenmesini hedefler.
Beslenme ve Egzersiz
- Anti-inflamatuar Diyet: Zeytinyağı, omega-3 yağ asitleri, taze sebzeler ve meyveler.
- Tuz ve Şeker Kısıtlaması: Kortikosteroid yan etkilerini azaltmak için önerilir.
- Hafif Egzersizler: Yürüyüş, yoga gibi aktiviteler kemik ve kas sağlığını destekler.
Düzenli Tıbbi Takip
- ESR ve CRP seviyelerinin izlenmesi.
- Göz sağlığının düzenli kontrolü.
- Kemik yoğunluğu ölçümleri.
Temporal Arterit Hakkında Sıkça Sorulan Sorular
1. Temporal arterit tedavi edilebilir mi?
Evet, kortikosteroidler ve immünmodülatör tedavilerle genellikle kontrol altına alınabilir. Ancak nüks riski nedeniyle uzun dönem izlem gereklidir.
2. Tedavi süresi ne kadar sürer?
Tedavi genellikle birkaç ay ila birkaç yıl sürer. Doz azaltımı semptomlara ve laboratuvar bulgularına göre yapılır.
3. Temporal arterit genetik midir?
HLA-DR4 gibi genetik faktörlerle ilişkili olduğu gösterilmiştir, ancak çevresel tetikleyiciler de önemlidir.
Sonuç
Temporal arterit, erken tanı ve uygun tedavi ile yönetilebilir bir hastalıktır. Ancak, hızlı ilerleyen doğası nedeniyle belirtilerin fark edilmesi durumunda gecikmeden uzman bir hekime başvurulması hayati önem taşır. Uzun dönem takiple komplikasyonlar önlenebilir ve hastalar normal bir yaşam sürdürebilirler.
