Yapıtlarıyla çağdaş Türk edebiyatında değerli bir yere sahip olan Orhan Kemal‘in vefatının akabinde 52 yıl geçti.
“Ekmek Kavgası”, “Hanımın Çiftliği”, “Murtaza”, “72. Koğuş” ve “Gurbet Kuşları”nın da ortalarında olduğu çok sayıda unutulmaz yapıta imza atan, roman, şiir ve oyun muharriri Kemal, 15 Eylül 1914’te Adana’nın Ceyhan ilçesinde dünyaya geldi.
Asıl ismi Mehmet Raşit Öğütçü olan usta edebiyatçı, çocukluğunun birinci yıllarını Adana’da geçirdi. Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Fransız işgali nedeniyle avukat babası Abdülkadir Kemali Beyefendi ve ilkokul öğretmeni annesi Azime Hanım’la Adana’dan ayrıldı.
Ailesiyle evvel Niğde, sonra Konya’ya giden müellif, babasının Kastamonu milletvekili olarak 1. Meclis’e girmesinin akabinde Ankara’da yaşamaya başladı. Başarılı edebiyatçı, Abdülkadir Kemali Bey’in 1930’da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kurmasının akabinde gelişen olaylar sonucu ailesinin Suriye’ye zarurî göçüyle ortaokul son sınıfta tahsilini bıraktı.
Tekrar Adana’ya dönüp tarım fabrikalarında personellik, dokumacılık, ambar memurluğu ve katiplik yapan Kemal, Ulusal Mensucat Fabrikası personellerinden Nuriye Hanım ile 5 Mayıs 1937’de evlendi. Çiftin, biri kız, 4 çocuğu dünyaya geldi.
Yazı hayatına şiirle başladı
Adana’da tanıştığı İsmail Usta’nın kendisine getirdiği kitaplarla, okumaya merak salan usta edebiyatçı, yazı hayatına şiirle başladı. Birinci şiiri 1939’da Reşat Kemal takma ismiyle yayımlanan muharrir, kıssa ve romanlarında Orhan Kemal ismini kullandı ve bu isimle ünlendi.
Panait Istrati ile Maksim Gorki hikayelerinden etkilenen, hikayeleri 1941-1943’te “Yürüyüş” ve “İkdam” gazeteleriyle “Yurt ve Dünya” mecmuasında yayımlanan usta edebiyatçı, 1951’de İstanbul’a gelerek tefrika hikayeler kaleme aldı.
Kemal, “Yeni Ses”, “Yeni Edebiyat” ve “Yürüyüş”teki şiirleriyle “Gün”deki hikayelerinde Hayrullah Güçlü, Rüştü Ceyhun, Orhan Raşit; sinema senaryolarında ise Ülker Uysal ve Yıldız Okur imzalarını kullandı.
Muharririn 1949’da okuyucuyla buluşan “Ekmek Kavgası” isimli birinci kitabı edebiyat etrafından olumlu tenkitler aldı.
Nazım Hikmet’in denemelerini beğenmesi üzerine roman yazmaya başladı
Askerlik misyonu esnasında, ceza kanununun 94. hususuna ters davranıştan 5 yıl mahpusa mahkum olarak Kayseri, Adana ve Bursa cezaevlerinde yatan müellif, Bursa Cezaevi’ndeyken Nazım Hikmet Ran ile arkadaş oldu.
Müellif Kemal, yaptığı bir açıklamada, 1940’ların sonunda roman yazmaya yönelmesini şu sözlerle ifade etmişti:
“Niçin roman yazıyorum? Bu muhtaçlık nereden geliyor? Yeteneğimden. Uygun şair olamadığım için hikayeci oldum. Âlâ şair olamazdım, önümde dağ üzere Nazım vardı. Güzel şair olmam için evvel onu aşmam gerekirdi. Nazım aşılması güç ve olanaksız sarp bir dağdır. Nazım, sonsuz mavi bir denizdir. Nazım, şiir püskürten bir yanardağdır.”
Orhan Kemal, Nazım Hikmet ile Bursa Cezaevi’ndeki anılarını “Nazım Hikmet’le 3,5 Yıl” isimli kitabında topladı. Hikmet’in vefatından iki yıl sonra 1965’te yayınlanan eser, bir anı kitabı olmanın ötesinde hem Nazım Hikmet’in hem Orhan Kemal’in sanat anlayışıyla ilgili bilgiler içeriyor.
Yapıtlarıyla, toplumsal hayatın değişim periyotlarını birey-toplum ilgileri çerçevesinde gerçekçi bir biçimde lisana getiren, tarla ırgatlarından fabrika çalışanlarına, kimi vakit çalışanları kimi vakit işsizleri bahis eden, ekmek hengamesi veren fakir bölümün ömrünü anlatan başarılı kalem, çağdaş Türk edebiyatında özgün bir yer edindi.
Yazılarında Raşit Kemali’nin yanı sıra Reşat Kemal ve Orhan Raşit isimlerini de çokça kullanan muharrir, şiir, roman, hikaye, oyun ve senaryo olmak üzere beş farklı alanda eserler kaleme aldı.
“72. Koğuş” ile “En Yeterli Oyun Yazarı” mükafatını aldı
Orhan Kemal, 1950’lerde sinema öyküleri, diyalog ve senaryolar yazarak Türk sinemasına da katkıda bulundu. Usta edebiyatçının roman ve öyküleri, 1960’lı yıllardan itibaren Türk sinemasında izleyiciyle buluştu.
Anılarında senaryo yazmaya başladığı periyoda değinen usta muharrir, “Bir gün arkadaş (Macit Cevat Doğudan) bana ‘Neden senaryo yazmıyorsun?’ dedi. Senaryonun çevrilecek sinemaların öyküsü olduğunu biliyordum. Lakin o güne kadar ne uğraşmıştım, ne de bir senaryonun nasıl yazıldığı üzerinde bir fikrim vardı. Yazılmış bir senaryo bile görmemiştim.” kelamlarıyla aktarmıştı.
Birinci Orhan Kemal uyarlaması 1960’da Atıf Yılmaz tarafından çekilen “Suçlu” sineması oldu.
Edebiyatçıların ekseriyetle ilgi göstermediği sinema alanıyla epey ilgilenen Kemal, 1963’te yayımlanan “Senaryo Tekniği” isimli kitabında senaryoyla ilgili teknik tabirlere yer verdi ve Metin Erksan’ın “Gecelerin Ötesi” isimli sinemasının senaryosunu örnek senaryo olarak ele aldı.
Birçok mükafata kıymet görüldü
Usta edebiyatçı, “Kardeş Payı” hikayesiyle 1958’de, “Önce Ekmek” ile ise 1969’da “Sait Faik Kıssa Armağanı” kazandı. ‘Önce Ekmek’ yapıtı tıpkı yıl, Türk Lisan Kurumu tarafından verilen “Öykü Ödülü”nün de sahibi oldu.
Kemal’in, 1958’de yayımlanan “Devlet Kuşu” romanından uyarladığı 3 perdelik “İspinozlar” isimli birinci oyunu, 1964 – 1965 tiyatro döneminde İstanbul Kent Tiyatrolarında sahnelendi.
Farklı yıllarda kaleme aldığı “72. Koğuş”, “Murtaza”, “Eskici Dükkanı”, “Kardeş Payı” isimli yapıtlarını de oyunlaştıran müellif, “72. Koğuş”la 1967’de Ankara Sanat Severler Derneğince “En Âlâ Oyun Yazarı” seçildi.
Orhan Kemal’in 1963’te “Sokakların Çocuğu”, “Kanlı Topraklar”, “Mahalle Kavgası” ve “Dünyada Harp Vardı” kitapları yayınlandı.
Babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri gezip not almak ve “93’ten Bu Yana” ismiyle ailesinin öyküsünü yazmak emeliyle 1970’te Bulgar Müellifler Birliğinin daveti üzerine Sofya’ya giden muharrir, burada kalp krizi geçirdi ve hastaneye kaldırıldı.
Müellif Kemal, tedavi gördüğü hastanede 2 Haziran 1970’te 56 yaşındayken hayatını kaybetti ve cenazesi Türkiye’ye getirilerek 5 Haziran’da Zincirlikuyu Mezarlığı’na defnedildi.
Vefatından 2 yıl sonra her yıl verilen “Orhan Kemal Roman Armağanı”, bugüne kadar ortalarında Adalet Ağaoğlu, Orhan Pamuk, Yaşar Kemal, Necati Cumalı, Selim İleri ve Hıfzı Topuz’un da ortalarında olduğu, Türk edebiyatının değerli isimlerinin yapıtlarını ödüllendirdi.
Açılışı 15 Eylül 2000’de yapılan Orhan Kemal Müzesi’nde, usta müellifin fotoğrafları, kitaplarının birinci baskıları, çalışma masası, mektupları, gözlüğü ve kıyafetleriyle Abdülkadir Kemali Bey’in eşyaları sergileniyor.
“Sanatımın maksadı… İnsanlığın, insanlık tarafından, insanlık için yönetilme gayreti ismine sanat.” kelamının sahibi Orhan Kemal’in 27 romanı, 12 hikaye kitabı, 5 oyunu ve çeşitli mecmualarda basılmış şiirleriyle 9’u sinemaya alınmış 10 senaryosu ve 3 sinema hikayesi bulunuyor.
