Ayçiçeği yağında fiyatlar tepe yaptı. Hükümet kâfi stok var dese de vatandaş panikle marketlere gitti. Bölüm temsilcilerine nazaran tek tahlil uzun vadeli bir ziraî üretim planı.Rusya’nın Ukrayna’yı işgali tüm dünya ekonomilerini sarsmaya devam ediyor. Bilhassa güç, besin ve pahalı madenlerde hem arz tarafında hem defiyatlama tarafında kıymetli sorunlar yaşanıyor.
Hem Rusya hem de Ukrayna ile besin alanında değerli ölçüde ticaret yapan Türkiye de bu krizden etkilenen ülkeler ortasında. Dünyanın en büyük ayçiçeği ithalatçısı pozisyonunda bulunan Türkiye, bu gereksiniminin büyük kısmını yeniden dünyanın en büyük ayçiçeği üreticilerinden olan Rusya ve Ukrayna’dan karşılıyordu. Lakin Rusya Ukrayna işgali sırasında, Türkiye’nin yağ dolu gemilerinin Karadeniz limanlarından çıkmasına müsaade vermedi. 22 yağ dolu geminin bu formda limanlarda beklemesi Türkiye’nin ayçiçeği yağında bir arz sorunu yaşayacağı tasası yarattı.
Tüketiciler ise savaş nedeniyle uzun müddet ayçiçeği yağına erişim sağlayamacağını düşünerek panik havasıyla marketlere akın etti. Bakanlık: Kâfi stok var
Tarım ve Orman BakanıVahit Kirişçi Türkiye’nin ayçiçek yağı konusunda kâfi stoğunun bulunduğunu söylese de herkesin bir anda marketlere koşması ile uzun müddettir yükseliş eğiliminde olan yağ fiyatları tepe yaptı.
Fiyatlar daima artıyor
Geçtiğimiz yıl birebir periyotta ayçiçek yağının litre fiyatı 19 liradan 2021 yılı sonunda 30 lira düzeyine çıkmıştı. İşgalin akabinde fiyatlar 40 liranın üzerini gördü.
Son olarak Hazine ve Maliye Bakanı Nureddin Nebati de şu an Türkiye’nin ayçiçeği stoğunun Temmuz ayına kadar kâfi olduğunu söyledi. DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Lideri Tahir Büyükhelvacıgil ve İstanbul Ticaret Odası (İTO) Hububat, Bakliyat Meclisi Üyesi Tevfik Dinçer de şu an yağ tedarikinde bir sorun olmadığını, piyasada kâfi ölçüde eser olduğunu, Karadeniz’deki gemilerin gelmesi ile önümüzdeki günlere dair de bir düşüncenin yaşanmayacağını söyledi.
Pekala Türkiye, neden bu türlü bir sorun yaşadı?
Evvel bu mevzuda Tarım ve Orman Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı tarafından hazırlanan Tarım Eserleri Piyasaları-Ayçiçeği başlıklı rapordaki istatistiklere bakalım.
Rapora nazaran Türkiye ayçiçeği pazarında 37’lik hisseyle önder ithalatçı ülke pozisyonunda. Türkiye’yi yüzde 25’lik hisseyle AB ülkeleri takip ediyor. Öteki ülkelerin hisseleri epey az.
İthalatta yük Rusya’da
Türkiye bu ithalatın yüzde 65.5’ini Rusya’dan, yüzde 4.2’sini ise Ukrayna’dan yapıyor. Öbür ülkeler ve hisseleri şöyle: Moldova (yüzde 8.9), Bulgaristan (yüzde 8.2), Romanya (Yüzde 5.5), öteki (yüzde 7.6). Ayrıyeten Türkiye kendi ürettiği ve ithal ettiği ayçiçeğinin değerli ölçüsünü da Cezayir ve Irak üzere ülkelere ihraç ediyor.
Türkiye’nin kendi üretimi tüketimine yetmiyor
Ancak buradaki asıl sorun Türkiye’nin kendi üretiminin iç tüketimine yetmemesi.
Rapora nazaran Türkiye’nin 2015/2016 döneminde 2.1 milyon ton olan iç tüketimi 5 yılda 3.3 milyon tona ulaştı. Tıpkı devirde üretim 1.6 milyon tondan 2.1 milyon tona çıktı. 1 milyon ton fazla üretim gerekli
Bu istatistiklerde 2020/2021 dönemi yok lakin Bitkisel Yağ Sanayicileri Derneği Lideri Tahir Büyükhelvacıgil: “Bizim bu bahisteki yıllık tüketimimiz yıllık 2.7 milyon ton civarında. Üretimimiz ise 1.7 milyon ton. İç tüketimde bir sorun yaşamamamız için fazladan 1 milyon ton daha üretim yapmamız gerekiyor. Artık ayçiçeği ekim devri geldi. Umarım çiftçilerimiz bu bahiste desteklenir” bilgisini paylaştı.
Pekala bugün tohumlar toprakla buluşsa Türkiye bu üretimini kâfi ölçüde arttırabilir mi?
Burada da değerlendirmeyi Türkiye’nin toplam ayçiçeği üretiminin yüzde 50.4’ünü gerçekleştiren Trakya Bölgesi’ndeki üreticilere bırakıyoruz.
“Bu sene fazladan ekim olamaz”
DW Türkçe’ye konuşan Tekirdağ Süleymanpaşa Ziraat Odası Lideri İmdat Hürmet, ekim devrinin Nisan ayında başlayacağını lakin birçok bölgede buğday ve kanola ekimi yapıldığını bu yüzden ayçiçeği üretiminin geçen yıldan fazla olmayacağını söyledi. Yani buradaki üretim fakat gelecek ekim yıllarından itibaren artabilir. Saygı’nın verdiği öbür bir bilgi ise kâfi yağışın toprakla buluşması halinde alınacak yüksek rekoltenin arz güvenliğine olumlu tesir etme ihtimali oluyor.
Ayçiçeğinde Tekirdağ önder
Türkiye’de üretilen ayçiçeğinin yüzde 21.9’u Tekirdağ, yüzde 14’ü Edirne, yüzde 12’si Kırklareli, yüzde 10.3’ü Konya, yüzde 9.3’ü Adana, yüzde 5.3’ü Çorum, yüzde 2.8 Çanakkale, yüzde 2.5 İstanbul, yüzde 2.5 Samsun ve yüzde 2.8’i Balıkesir’de üretiliyor.
Saygı’ya nazaran artan girdi ve sulama maliyetleri başta Konya olmak üzere çok sayıdaki bölgede uzun bir devir ayçiçeği tarımını zorlaştırmaya devam edecek.
“Günübirlik” tarım siyasetlerinin tesiri
Türkiye’nin yanlış ve “günübirlik” tarım siyasetleri ile üretimde zorlandığını anlatan Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez ise bugün ortaya konacak uzun vadeli bir üretim planı ve sağlam bir takviye sistemi ile ayçiçeğindeki dışa bağımlılık oranının süratle azalacağını hatta kendi muhtaçlığını karşılayabilecek noktaya geleceğini söyledi. Suiçmez, bu durumun yalnızca ayçiçeğinde değil buğday ve mısır üzere eserlerde de geçerli olduğunu ekledi.
“İhracatçı bile olabiliriz”
Türkiye’nin asıl meselesinin üretim olduğunu lisana getiren İTO Hububat, Bakliyat Meclisi Üyesi Tevfik Dinçer de “Bu bir üretim sorunu. Şu an savaş var diye bu türlü lakin biz bunu daima yaşıyoruz. Pandemide de birebiri oldu. Yani her krizde bir üretim sorunu var. Üretmediğimiz şeyi de kıymetli almak zorundayız maalesef. Şayet üretirsek, bu hususta çiftçimizi gerekli ölçüde desteklersek ithalatçı pozisyondan ihracatçı pozisyona gelebiliriz” dedi.
Piyasadaki emsal periyotlarda ithalatta vergilerin sıfırlanmasının ya da ihracatta aşikâr eserlere kısıtlama getirilmesinin kısa devirli tahliller olduğunu belirten Suiçmez, “Uzun periyotta çiftçilerin vaktinde takviye ödemelerini alacaklarını bilmeleri gerekiyor. Türkiye kendine üretimi ile kendi gereksinimini karşılayabilir. Ancak uzun müddettir üreticiler yüksek motorin, gübre ve başka girdi maliyetleri ile karşılaşıp üretimden korkar oldular. Bu da birtakım eserlerde üretimi düşürüyor” sözlerini kullandı.
“Gümrük vergilerinin ayarlanması gerek”
Suiçmez, 1-2 yıllık bir süreçte bu düzelmenin yaşanmasının mümkün olmadığını lakin 5 ila 10 yıllık süreçte üretimin iç tüketimi karşılayabilecek bir noktaya geleceğinin altını çizdi. Suiçmez’e nazaran hasat periyodunda gümrük vergilerinin sıfırlanması da üreticiyi üzüyor. Suiçmez, hasat devirlerinde yurtdışından gelen eserlere yüksek vergi uygulanması gerektiğini belirtti.
Tevfik Dinçer, hem ayçiçeğinde hem de yeniden yüksek ölçüde ithal edilen buğday üzere eserlerde önemli manada kasvet yaşanmaması için kesinlikle uzun devirli planların acil olarak uygulamaya koyulması gerektiğini söyledi.
Üreticiye takviye daveti
Dal temsilcileri ve üreticilerin ortak olduğu en kıymetli nokta ise Türkiye’nin ithalat yerine kendi üreticisini sübvanse ederek rekabet gücünü muhafazası. Üreticiler, ekim yapmaktan vazgeçen çiftçilerin geri dönmesinin çok güç olduğunu belirtirken bu alanda da boş yerlerin büyüklüğüne dikkat çekiyor. Buna nazaran genç çiftçilerin bu manada desteklenmesi hem daha fazla tarım alanının ekilmesini sağlayacak hem de Türkiye’nin aşikâr eserlerde dışa bağımlılığını azaltacak.
Önümüzdeki yıl çiftçilerin büyük kısmının ayçiçeği ekmesi ise öteki eserlerin arzında yeni meseleler doğurabilir. Bu yüzden uzmanlar ziraî üretimde en az 5 yıllık bir acil üretim planın ortaya koyulması gerektiğini söz ediyor.
Emre Eser
(c)