İsveç ve Finlandiya‘nın katılmak istediği NATO’ya üyelik olağan kurallarda uzun bir süreç gerektiriyor. Bosna Hersek, Gürcistan ve Ukrayna’nın da dahil olmak istediği NATO’nun yeni üye kabul etmesi için çeşitli kuralların yerine getirilmesi, yasal süreçlerin tamamlanması isteniyor. NATO, İkinci Dünya Savaşı’nın bitmesinden sonra 1949’da 12 ülke tarafından kuruldu. Bu ülkeler ABD, İngiltere, Kanada, Fransa, İtalya, Hollanda, Norveç, Portekiz, Lüksemburg, İzlanda, Danimarka ve Belçika’ydı. Ortadan geçen 73 yılda 8 genişleme dalgasıyla üye sayısı 12’den 30’a çıktı.
ARNAVUTLUK VE HIRVATİSTAN 2009 YILINDA ÜYE OLDU
Türkiye ve Yunanistan 1952’de NATO’nun yeni üyeleri oldu. 1955’te o zamanki ismiyle Federal Almanya, 1982’de İspanya ittifaka katıldı. Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Polonya’nın 1999’da iştirakiyle üye sayısı 19’a yükseldi. 2004’te Bulgaristan, Letonya, Litvanya, Estonya, Romanya, Slovakya ve Slovenya NATO’ya girdi. 2009’da Arnavutluk ve Hırvatistan, 2017’de Karadağ ve son olarak 2020’de Kuzey Makedonya NATO üyesi ülkeler oldu.
YUNANİSTAN SON ÜYE KUZEY MAKEDONYA’YI ADETA SÜRÜNDÜRDÜ
Kuzey Makedonya’nın üyeliği, Yunanistan ile yıllar süren isim uyuşmazlığının çözülmesinden sonra mümkün olabildi. Yunanistan, isminin başına “Kuzey” sözü eklenen ülkenin eski ismine karşı çıktığı için uzun yıllar bu ülkenin NATO üyeliğini engelledi. İsim probleminin 2018’de çözülmesiyle Yunanistan vetosunu kaldırdı ve Kuzey Makedonya, NATO ile üyelik müzakerelerine başlamaya davet edildi. Kuzey Makedonya Mart 2020’de resmen üyeliğe kabul edildi.
3 ÜLKE YILLARDIR ÜYELİK İSTİYOR
Bu genişleme dalgaları içinde kimi ülkeler de NATO üyesi olmak istediklerini duyurdular lakin şu ana kadar üye olamadılar. Bu ülkeler Bosna Hersek, Ukrayna ve Gürcistan. Romanya’nın başşehri Bükreş’te 2008’de düzenlenen NATO Tepesinde Gürcistan ve Ukrayna’nın gelecekte NATO üyeleri olacağı üzerinde uzlaşıldı. Lakin bu ülkelere tarih verilmedi. Bosna Hersek ise 2010 yılında Üyelik Aksiyon Planına dahil olmaya davet edildi.
FİNLANDİYA VE İSVEÇ, NATO‘YABAŞVURACAK
Son olarak NATO’ya iki yeni üyenin katılması gündeme geldi. Rusya’nın Ukrayna’ya saldırmasından sonra Avrupa güvenlik mimarisindeki gelişmelerden etkilenen Finlandiya ve İsveç, uzun yıllardır benimsedikleri askeri tarafsızlığı terk ederek NATO’ya üyelik başvurusu yapmayı kararlaştırdı. Finlandiya’nın Rusya ile 1500 kilometreye yakın hududu bulunuyor. İkinci Dünya Savaşı’nda o zamanki Sovyetler Birliği ile savaşan Finlandiya, topraklarının yaklaşık yüzde 10’unu kaybetti, nüfusunun yüzde 11’ini yeni yerlere yerleştirdi ve bugünün kuruyla yaklaşık 5 milyar avro savaş tazminatı ödedi.
İSVEÇ’TEN ABD İLE SAKLI MUTABAKAT
Bu kayıplardan sonra Finlandiya’nın Sovyetler Birliği ile imzaladığı mutabakat, ülkenin uzun yıllar askeri olarak bağlantısızlığına neden oldu. Sovyetler Birliği’nin dağılmasından sonra AB’ye üye olan, avro para ünitesine geçen Finlandiya’nın NATO’ya üyeliği kelam konusu olmadı. Uzun yıllar Finlandiya halkının yalnızca yüzde 20 kadarı NATO üyeliğini istedi. Lakin Rusya’nın Ukrayna’ya saldırısı sonrasında NATO üyeliğini destekleyen Finlerin oranı yüzde 70’in üzerine çıktı. İsveç ise Finlandiya’dan sonra NATO üyeliğine başvurma kararı aldı. 1809’da Rusya ile savaşan ve o savaşta elindeki Finlandiya’yı Rusya’ya kaptıran İsveç, yaklaşık 200 yıldır Rusya ile savaşmadı. İsveç, İkinci Dünya Savaşı’nda ve Soğuk Savaş devrinde de tarafsız bir ülke olarak kaldı. Lakin ABD’li eski istihbarat çalışanı Edward Snowden’ın ifşa ettiği dokümanlarda, İsveç’in 1950’li yıllarda ABD ile bilinmeyen mutabakat yaptığı ortaya çıktı. Buna nazaran, İsveç’in Rusya’nın saldırısına uğraması halinde ABD’nin yardım edeceği argüman ediliyordu.
NATO’YA İŞTİRAK SÜRECİ VE OY BİRLİĞİ KAİDESİ
NATO, “açık kapı” siyaseti izliyor. Bu siyaset, ittifakın kurucu muahedesinin 10. hususuna dayanıyor. Bu hususta kurucu Washington Antlaşması’na taraf olan ülkelerin Kuzey Atlantik bölgesinin güvenliğine katkı sağlamak için rastgele bir Avrupa ülkesini ittifaka katılmaya davet edebileceği belirtiliyor. Lakin bir ülkenin NATO’ya dahil olabilmesi için oy birliği, yani mevcut 30 müttefik ülkenin hepsinin birden onay vermesi gerekiyor.
7 ADIMLIK İŞTİRAK SÜRECİ
NATO üyeliği olağan kaidelerde uzun bir süreç gerektiriyor. Bunun için çok kademeli bir sürecin tamamlanması isteniyor. Buna nazaran, NATO müttefikleri bir öbür ülkenin ittifaka katılmasını kararlaştırdıklarında NATO o ülkeye resmi davet gönderiyor. Bundan sonra 7 adımlık iştirak süreci başlıyor. İşte o adımlar;
- Birinci adımda NATO uzmanlarıyla davet edilen ülkenin temsilcileri Brüksel’de bir ortaya gelerek görüşmeler yapıyor. Bu görüşmelerde davet edilen ülkenin NATO’nun siyasi, yasal ve askeri koşullarını karşılayıp karşılamadığı, NATO üyeliğinin ekonomik, askeri, yasal, siyasi ve istihbaratla ilgili yükümlülüklerini yerine getirip getiremeyeceği müzakere ediliyor. Bu müzakerelere nazaran davetli ülkenin NATO kaideleri ve standartlarını yerine getirmek için ıslahat yapıp yapmayacağı belirleniyor.
- İkinci adımda davet edilen ülke NATO Genel Sekreteri’ne resmi niyet mektubu gönderiyor ve NATO üyeliğinin yükümlülüklerini ve üzerine düşen taahhütleri kabul ettiğini bildiriyor. Islahat yapılacaksa bu mektupta ıslahatların takvimi de belirtiliyor.
- Üçüncü adımda NATO, Washington Antlaşması’na ek iştirak protokollerini hazırlıyor. Böylelikle ittifakın kurucu mutabakatı bir manada güncellenmiş oluyor. Bu protokoller, NATO ülkeleri tarafından imzalanıyor.
- Dördüncü evrede protokollerin NATO üyesi ülkeler tarafından kendi ulusal kanunları ve prosedürleri uyarınca onaylanması gerekiyor. Onay süreci ülkeden ülkeye değişiklik gösteriyor. Örneğin onay için ABD’de Senato’nun üçte ikisinin oyu gerekirken, İngiltere’de parlamentoda resmi bir oylama gerekmiyor.
- Beşinci adımda ise tüm üye ülkeler, kendi onay süreçlerini tamamladıktan sonra Washington Muahedesi’ni saklayan ABD’ye yeni üyenin iştirakini öngören protokolleri kabul ettiklerine dair bildirim yapıyor.
- Altıncı adımda bütün bu evreler tamamlanınca NATO Genel Sekreteri, yeni üyeyi ittifaka katılmaya davet ediyor.
- Yedinci ve son olarak yeni üye de kendi ulusal yasal sürecini tamamlayarak iştirak dokümanını Washington Antlaşması’nı saklayan ABD’ye teslim ediyor ve NATO üyesi oluyor.
