Ulusal Uğraşa dayanak veren gazeteler merak ediliyor. Ulusal Gayret, I. Dünya Savaşı’ndan yenik çıkan Osmanlı İmparatorluğu’nun İtilaf Devletleri’nce işgali sonucunda Mîsâk-ı Ulusal hudutları içinde ülke bütünlüğünü korumak için 1919-1922 yılları ortasında gerçekleştirilen çok cepheli siyasi ve askeri çabadır. Bu devirde Ulusal Gayrete dayanak veren ve takviye vermeyen gazeteler olmuştur. Pekala, Ulusal Çabaya dayanak veren gazeteler! Hangi gazeteler Ulusal Gayrete takviye vermişti? Ulusal Gayret devrinde basın hakkında bilgiler haberimizde..
ULUSAL ÇABAYA TAKVİYE VEREN GAZETELER
- Tasvir-i Efkar
- Vakit
- İleri
- Akşam
- Sebilürreşat
Tasvir-i Efkar: Birinci Tasvir-i Efkar gazetesini 1862’de Şinasi çıkarmıştır. Mayıs 1909 tarihinde Ebuzziya Tevfik yayınlamaya başlamış, Ocak 1913’ten itibaren ise oğulları Velid ve Talha gazetenin yayın hayatını devam ettirmişlerdir. Gazete, bir orta Tevhid-i Efkâr ismini almıştır. Tasvir-i Efkâr, Mondros Mütarekesi ile başlayan devirde ağır baskılara rağmen çekinmeden ve korkmadan yazılar yayınlamıştır. Ruşen Eşref (Ünaydın) gazetenin muhabiri olarak Sivas Kongresi’ne gönderilmiştir. Ayrıyeten, Aydın cephesine de muhabirler gönderilerek Ulusal Çaba hakkında derli toplu ve tesirli haberler yayınlamıştır. Mustafa Kemal’in resmi ve biyografisi de birinci sefer bu gazetede yayınlandı. Tasvir-i Efkâr, Mart 1925 tarihine kadar yayın hayatını sürdürdü. Vakit: Bu gazete 1875 yılında Filip tarafından kuruldu. Ekim 1917’den itibaren gazeteyi Hakkı Tarık Us ile Asım Us çıkarmaya başladı. Başyazarlığını Ahmet Emin Yalman yapmıştır. Ulusal Çaba’yı bütün gücü ile destekleyen Vakit Gazetesi, günlük olarak çıkmış olup yazı takımında şunlar bulunmaktaydı: Ahmet Şükrü (Esmer), Ali Ekrem (Uşaklıgil), Reşat Nuri (Güntekin), Refik Ahmet (Serengil), Halil Lütfi (Dördüncü) vb. İkdam: 1894–1928 yılları arsında yayınlanmıştır. Bir orta Hürriyet ve İtilaf Partisi’ni desteklemiştir. Başyazarı ve kurucusu Ahmet Cevdet’tir. Mütareke yıllarında gazeteyi Yakup Kadri (Karaosmanoğlu) yönetmiş, Ulusal Çabayı öven yazılarından ötürü divan-ı harbe verilmiştir. Gazetenin yazı takımında, Ahmet Rasim, Ahmet Refik, Hüseyin Cahid, Hüseyin Rahmi yer almıştır. Ankara’ya birinci muhabir gönderen İstanbul gazetesi İkdam olmuştur. Günlük olarak yayınlanmıştır. İleri: Ocak 1918–1924 yılları ortasından yayınlandı. Başyazarı Celal Nuri (İleri)’dir. Günlük olarak yayınlanan gazete, belli bir sayıya kadar “Ati” ismi altında çıkarılmıştır. Birinci cephe haberlerini bu gazete vermiştir. Ulusal Uğraş’ı bütünüyle desteklemiş olup Ankara’daki TBMM Hükümeti tarafından maddi istikametten desteklenmiştir. İstanbul’da çıkarılan gazeteler ortasında dikkati çekenlerden birisi de Akşam’dır. Mayıs 1918’den itibaren yayınlanmış olup Ulusal Gayret’i bütün gücü ile desteklemiştir. Gazetenin kurucuları: Necmettin Sadak, Kazım Şinasi Dersan, Falih Rıfkı Atay ve Ali Naci Karacan’dır. Akşam gazetesi uzun müddet yayın hayatını devam ettirmiştir. Atatürk’ün ortak olduğu gazete Minber idi. Sebilürreşat: İstanbul’da 1908’de yayınlanmaya başlayan ve islâmî kanıları yaymaya uğraş gösteren mecmua olup sahibi ve sorumlu müdürü Eşref Edib, başyazarı ise Mehmet Akif (Ersoy)’dur. Bu mecmuanın birinci 185 sayısı Sırat-ı Müstakim ismi ile yayınlanmıştır. Genel olarak Ulusal Uğraş’ı destekleyen bu mecmua, bir orta Kayseri’ye taşınmış, Sakarya Savaşı’ndan sonra Ankara’da yayın hayatını sürdürmüştür.
Ulusal Uğraş’ı destekleyen Anadolu gazetelerinden bir kısmını şunlar oluşturuyorlardı:
Babalık, Öğüt (Bk. Ögüt Dergisi), İrade-i Ulusala, Hâkimiyet-i Ulusala, İzmir’e Hakikat, Doğrusöz (Balıkesir), Ses (Balıkesir), Aydın İli (Aydın), Ertuğrul (Bursa), İnkılâp (Bursa), Yeni Adana (Adana), Misak-ı Ulusal (Kayseri), Açıksöz (Kastamonu), Mücahede-i Ulusala (Sivas), Gaye-i Ulusala (Sivas), Satvet-i Ulusala (Elazığ), Hukuk-u Beşer (İzmir), Amal-i Ulusala (Maraş), Emel (Amasya), Türkoğlu (Bolu), Işık (Giresun), Ahali (Edirne) vb. Albayrak: Mart 1913–1921 ortasında Erzurum’da yayınlandı. Selim Polat tarafından kurulan gazete, İttihat ve Terakki Partisi’nin yayın organı durumunda idi ve Ulusal Gayret yıllarında Doğu Vilayetleri Müdafaa-i Hukuk-ı Ulusala Cemiyeti’nin güçlü bir sesi olmuştur. Birinci Dünya Savaşı sırasında Erzurum’un Ruslarca işgali müddetince çıkmamıştır. Kongreler devrinin kıymetli yayın organlarındandır. Bilhassa Ermeni Sorunu ile ilgili yayınları ile dikkati çekmiştir. Açıksöz: Haziran 1919’da Kastamonu’da çıkmaya başlamıştır. Hüsnü Açıksöz tarafından çıkarılan gazete 16 Eylül 1919 tarihinden itibaren Kuva-yı Milliye’ye katılmıştır. Kuzeybatı Anadolu’nun en tesirli gazetesi hâline gelmiştir. Tirajı bir orta 1500’ü bulmuştur. Kastamonu’nun Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin yayın organı hâline gelmiş olan Açıksöz, İstanbul haberlerini Zonguldak ve İnebolu muhabirleri, Ankara haberlerini de Ankara muhabiri kanalıyla sağlamıştır. Yayın hayatını 1932 yılına kadar sürdüren Açıksöz’ün yazı takımında, Hasan Fehmi (Turgal), İsmail Hakkı (Uzunçarşılı), Mehmet Akif (Ersoy), İsmail Habib (Sevük) bulunuyordu. İzmir’e Gerçek: 16 Kasım 1919’da birinci sayısı yayınlanan İzmir’e Yanlışsız gazetesinin yayın hayatı 29 Haziran 1920 tarihine kadar sürmüştür. Balıkesir’de yayınlanan bu gazetede İzmir sorunu işlenmiştir. Gazetenin sahibi Vasıf Çınar, başyazarı ise Mustafa Necati idi. 74 sayı yayınlanabilmiş olan İzmir’e Hakikat Gazetesi, “Millî emelleri savunacak yazılar kabul edilir” cümlesi ile Ulusal Gayret’i savunduğunu belirtmiştir. Balıkesir’in Yunanlılar tarafından işgali üzerine kapanmıştır. Ulusal Uğraş’ı destekleyen Anadolu gazeteleri içerisinde Yeni Adana, İstikbal ve Hukuk-u Beşer’i de görüyoruz. Bunlardan Hukuk-u Beşer, İzmir’de yayınlanmıştır. Başyazarı Hasan Tahsin (Osman Recep Nevres) idi. İzmir kordon uzunluğunda Yunan askerlerine Mayıs 1919’da birinci kurşunu atan ve şehit edilen gazeteci Hasan Tahsin idi. Yeni Adana, Adana’da yayınlanmış, günlük olarak çıkmış, yayın hayatı birtakım aksamalara uğramıştır. Sahibi Ahmet Remzi (Yüregir) idi. Yeni Adana, 25 Aralık 1918’de çıkmaya başlamış, gazete birinci kademede Adana başlığı ile çıkmış, daha sonra Yeni Adana olarak yayınlanmıştır. Kuva-yı Milliye’den yana olan Yeni Adana, Çukurova’nın en tesirli gazetesi olmuş, yayın hayatı uzun mühlet devam etmiştir (bk.Yeni Adana). İstikbal gazetesi 10 Aralık 1918 tarihinden itibaren Trabzon’da çıkmaya başlamış, yayın hayatını 1923 yılına kadar sürdürmüştür. İstikbal, Trabzon Muhafaza-i Hukuk-ı Ulusala Cemiyeti’nin yayın organı hâline gelmiştir.
ULUSAL ÇABAYA DAYANAK KARŞI OLAN GAZETE VE MECMUALAR
Alemdar: 1909-1922 tarihleri ortasında çıkmış olup günlük olarak yayınlanmıştır. Vakit zaman sıkıyönetim tarafından kapatılan Alemdar, Takvimli Gazete, Tesrih isimleri ile de yayınlanmıştır. Ulusal Çaba’ya bütün gücü ile karşı çıkan Alemdar, ülkenin kurtuluşu için İngiltere’nin yardımının mecburî olduğunu ısrarla savunmuş, bilhassa bu tıp yazılar, başyazarı Refi Cevad (Ulunay) tarafından yazılmıştır. Peyam-ı Sabah: Kasım 1913-Kasım 1922 tarihleri ortasında çıkmış olup Sabah ve Peyam gazetelerinin birleşmesinden bu gazete doğmuştur. Başyazarı, Ali Kemal’dir. Günlük olarak yayınlanan gazetenin Ulusal Çaba’ya aleyhtar yazılarının çoğunluğu başyazarı Ali Kemal tarafından kaleme alınmıştır. Kuva-yı Ulusala Hareketi’ni “Cinnet” olarak niteleyen Peyam-ı Sabah, Türkiye’nin geleceği için İngiltere ile siyasi diyalog kurulmasını ve sıkıntıların bu yolla tahlilini önermiştir. Tam bir İngiliz teslimiyetçiliği kelam konusu olmuştur. İstanbul’da Alemdar ve Peyam-ı Sabah’tan farklı olarak Ulusal Çaba’ya karşı olan gazete ve mecmualar ortasında Türkçe İstanbul ve Aydede’yi görmekteyiz. Türkçe İstanbul, Aralık 1918’den itibaren Said Molla tarafından günlük olarak çıkarılmıştır. Said Molla tıpkı vakitte İngiliz Muhipleri Cemiyeti’nin kurucularındandır. Gazete, 1921 yılında kapanmıştır. Refik Halid (Karay) tarafından yayınlanan Aydede, Ulusal Çaba’ya karşı yayınları ile dikkati çekmiştir. Aralık 1919-Mayıs 1921 ortasında Ulusal Çaba’ya karşı olan bir öteki mecmuayı, Ümit Mecmuası’nı Tarık Mümtaz (Göktepe) yayınlamıştır.