Son dönemde hasta sayısında artış görülen alzaymır konusunda Ege Üniversitesi’nde yapılan çalışmalar patent başvurusu aşamasına geldi. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi 4’üncü sınıf öğrencisi Çağıl Kalender, üniversitenin Araştırma Eğitimi Programı (AEP) çerçevesinde başladığı araştırma yolculuğunda alzaymır hastalığı ve tedavi mekanizmaları konusunda hocalarıyla çalışma yapıyor. Kalender’in çalışmalarından haberdar olan Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) Başkanı Prof. Dr. Hasan Mandal, T3 Vakfı ve SAHA İstanbul Başkanı Haluk Bayraktar ile SAHA İstanbul Genel Sekreteri İlhami Keleş de projeyle yakından ilgileniyor.
Çağıl Kalender, çalışmalarına ilk önce hastalıktaki temel algoritmayı incelemekle başladığını söyledi. Alzaymırın tam olarak çözülememiş, medikal açıdan en kompleks hastalıklardan biri olduğunu belirten Kalender, şöyle konuştu:
“Dolayısıyla bu karmaşık hastalığa bir çözüm getirmek istiyorsak öncelikle hastalıkta neler olduğunu açıklamamız gerekiyor şeklinde düşünerek başladık. Yaklaşık üç yıl süren tüm tıp literatürünün taranması sonucu biz bu hastalıkta temel sekiz farklı teorik mekanizma ortaya çıkardık. Sonraki aşamamız bu mekanizmaların sadece bir kısmına değil, tümüne karşı etkili olup yanıt oluşturacak bir tedavi geliştirmekti. Çünkü günümüzde alzaymır için etkin bir tedavi yöntemi olmayıp, reçete edilen ilaçlar hastalığın bu belirlediğimiz mekanizmalarından ayrı ayrı birer olmak üzere toplamda sadece üçü üzerinden etki gösteriyor. Bu nedenle hastalığın beş temel mekanizması açıkta kalıyor ve bu durum ilaçların etkinliğinin 3-6 aydan daha uzun sürmemesine sebep oluyor. Yani eğer biz bu hastalığa bir çözüm üretmek istiyorsak, bunu tüm mekanizmaları hedef alarak başarabiliriz.
GENLER MERCEK ALTINA ALINDI
Bu amaç doğrultusunda, belirlediğimiz bir dizi gen üzerine yoğunlaşmaya başladık. Bu genler vücuttaki tüm hücrelerde aktif rol oynuyorlar fakat farklı hücrelerde farklı alt tipleri hücre içi farklı yerleşimlere sahip ve bu yüzden her hücrede farklı etki gösteriyorlar. Çalışmalarımızda, bu gen grubunun alt tiplerini aktive veya inhibe ederek belirlediğimiz sekiz mekanizma üzerine etki oluşturabileceğimizi fark ettik. Sonraki aşama işin en zor kısmı. Çünkü bu genler tarafından sentezlenen enzim gruplarını etkileyecek bir yöntem tasarlanması gerekti. Bulduğumuz yeni bileşikle işte bu enzimleri hem aktive edebilen hem de aktivasyonlarının uzun süreli tedavi boyunca korunmasını sağlayabiliyoruz. Güncel olarak laboratuvarda bu bileşiğin aktivasyonu sağlayan kısmının beyin ve alzaymır hastalığından ilk etkilenen kısımlardan hipokampuste nöronlar ve glia hücreleri üzerine etkilerini gözlemledik. Sentez laboratuvarımızda ise tasarladığımız bu ilacın etken maddesini kendi imkanlarımız ile saf olarak elde etmeyi başardık ve pilot çalışmamızı gerçekleştirdik. Bundan sonraki aşamalarda hayvan çalışmalarında ve faz çalışmalarında hem araştırma süreci hem de araştırma için gerekli miktarlarda ilaç üretimi için destek opsiyonlarını değerlendiriyoruz.
YURTDIŞINDAN DAVETLER ALDIK
Bu projenin bir parçasını oluşturan etken maddeleri test ettiğimiz ve karşılaştırdığımız çalışma, 2019’da Ottawa Üniversitesi moleküler biyoloji bölümü tarafından ilgiyle karşılandı. Kendi üniversitelerinde laboratuvar oluşturmamız ve bu hastalığın bilişsel yolakları üzerine çalışmak amacıyla davet edildim fakat gidiş maliyetleri konusunda her ne kadar farklı kaynaklardan burs arasam da lisans öğrencilerinin akademik çalışmalarını destekleyen bir program bulunmadığı için maddi imkânsızlıklar nedeniyle staja gidemedim. 2020 yılında ise Stanford Üniversitesi Neurosurgery bölümünden yaz tatili dönemime denk gelecek şekilde ziyaretçi araştırmacı olarak davet aldım, bu sefer hazırlıklı davranıp TÜBİTAK proje yarışmasından kazandığım ödülümü ve okul dışı saatlerde özel ders vererek kazandığım parayı biriktirmiştim ve yol masraflarını karşılayabilecektim. Bu sefer de yeni tip koronavirüs pandemisi nedeniyle akademik programların iptal olması üzerine ziyaretim ileri bir döneme ertelendi.
HASTA YAKINLARI MOTİVE ETTİ
Yurtdışı stajlarda burs programları genellikle yüksek lisans öğrencilerini kapsıyor. Benim gibi lisans döneminde derslerine ek olarak araştırmalara yönelen öğrenci sayısı kısıtlı olduğu için bu konuda bir farkındalık oluşmamasının sıkıntılarını yaşadım. Çalışmama destek oluşturabilmek amacıyla katıldığı TÜBİTAK 2242 Lisans Öğrencileri Arası Proje Yarışması’nda bölge birincisi olarak Teknofest İstanbul kapsamındaki finale katıldım. Aldığım ‘teşvik ödülünü’ yeterli görmesem de yarışma sırasında görüştüğüm hasta yakınlarının ‘Sonuç ne olursa olsun lütfen bu işin peşini bırakmayın, biz de sizi takip edeceğiz’ şeklindeki sözleri beni motive edip cesaretlendirdi.
TEK İSTEDİĞİM ÇALIŞMA ORTAMI OLUŞTURULMASI
Geldiğimiz nokta, ilacımızın beyin ve hipokampus sinir hücreleri üzerinde etkinliklerinin gösterildiği, etken maddelerin ülkemizde ilk kez sentez yöntemlerinin oluşturulduğu ve üretime hazır hale getirildiği kritik nokta. Bundan sonrası için söyleyebileceğim, daha yapılacak çok iş var fakat bende de o işleri yapmak için irade var, tek istediğim çabalarımın üniversitem ve özellikle TÜBİTAK olmak üzere devlet tarafından çalışma ortamının oluşturulması açısından desteklenmesi.”
