Ege‘de bulunan Uzun Ada (Makronisos), Balkan Savaşları’nda esir alınan Türklerin, Anadolu’dan Yunanistan‘a gelen Rumların ve Yunanistan iç savaşında komünist ve sol kümelerin tutulduğu bir sürgün adası. Ada, Türklerin, Yunanların ve Anadolu Rumlarının tarihlerindeki acıların ortak şahidi.
Atina merkezinden 60 kilometre uzaklıktaki Lavrion Limanı’nın karşısında bulunan Uzun Ada, Ege’deki Kiklad Adaları’ndan biri. İsmini uzun ince halinden alan adanın Yunanca ismi Makronisos, “Uzun Ada” manasına geliyor. Bugün yalnızca üç ailenin hayvancılık yaparak varlık gösterdiği adada, yerleşim alanı bulunmuyor. Adaya lakin özel teknelerle ulaşılabiliyor.
Keratea eski Belediye Lideri Stavros Iatrou, AA muhabirine, adanın Atina’ya çok yakın olan adanın tarihin çeşitli süreçlerinde ‘istenmeyenlerin’ sürgün adası olduğunu lisana getirerek, “İstenmeyenler, Balkan Savaşları’ndaki Türkler, Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesinden sonra Yunanistan’a gelen Ortodoks Hristiyan Pontuslular ve 2. Dünya Savaşı sonrasında solcular ve komünistler oldu. Tüm bu olayların tarihini okuyanlar, insanoğlunun bu adada çektiklerinden etkileniyor. Azap, mevt, çok yakışıksız şeyler…” tabirlerini kullandı.
Iatrou, Yunanistan’da bugün mevcut uzlaşı ve demokrasi ortamında, o periyotta adaya farklı siyasi görüşleri nedeniyle sürgüne gönderilenlerin seçimlerine hürmet duyulduğunu belirterek, “Kendilerini hürmetle anıyoruz.” diye konuştu.
-Yunanistan iç savaşında komünistlerin sürgün edildiği ada
Ada, 2. Dünya Savaşı’nın akabinde Yunanistan’da baş gösteren iç savaş periyodunda binlerce komünistin ve siyasi fikirleri “sakıncalı” bulunanların tutulduğu bir sürgün adası olarak biliniyor.
Nisan 1947’den itibaren sürgüne gönderilen Yunanların “ulusal bilinç” kazanması emeliyle özel eğitimden geçirildiği ada, iç savaş sonrası periyotta de “istenmeyenlerin” gönderildiği sürgün yeri olarak kullanıldı.
Uzun Ada’da 1947-1961 yıllarında yaklaşık 40 bin Yunan tutuldu.
İç savaş yıllarında adaya birinci gönderilenler, sol görüşe ve komünizme yakın fikirleri olduğu istihbaratı alınan yahut buna ait kuşku duyulan askerler ile üst seviye yetkililerdi.
1949-1950 devrinde ise sivillerin gelmesiyle adada bayanlar da varlık göstermeye başladı.
Tüm sürgün sürecinde, adadaki sıkıntı ömür şartlarına, azaba ve vefata ilişkin acı anılar birikti. Ada, “sürgündekilere uygulanan fizikî ve ruhsal işkence” ile anılır oldu.
Adadaki birçok yapı vakte yenik düşmüş
Adaya sürgüne gönderilen askerler için çadırlarda başlayan ömür, kendi inşa ettikleri binalarda sürdü. Bugün harabe halini alan tiyatro binası, fırın, açık kilise, idari binalar üzere birçok yapı, o devrin sürgünleri tarafından inşa edildi.
?endi inşa ettikleri tiyatrolarda askerlere oynatılan oyunlarla, sürgündekilerin siyasi niyetleri değiştirilmeye çalışıldı.
Kültür Bakanlığı adayı “arkeolojik alan” ilan etti
Uzun Ada’nın tamamı, 2019’da Kültür Bakanlığınca “arkeolojik alan” ilan edildi. Adada ölenlerin, esir tutulanların ve azap görenlerin anısına 2020’de çelikten bir anıt inşa edildi.
Hayatını 2021’de kaybeden dünyaca ünlü Yunan sanatçı Mikis Theodorakis, kendisinin de siyasi görüşleri nedeniyle bir müddet tutulduğu adada, 2003’te 3 konser verdi.
Ada, Balkan Savaşları’ndaki Türk Esirleri de gördü
Daha çok Yunanistan’ın iç savaş devrindeki sürgünleri ile bilinen adada, 1912-1913 devrinde de esir alınan binlerce Türk tutuldu.
Makronisos Dijital Müzesi kaynaklarına nazaran, çoğunluğu Yanya’dan olan Türkler, Kasım 1912’de adaya getirilmeye başlandı. Özel bir hastanenin bulunduğu adaya, daha çok zatürre ve dizanteriye yakalanmış bireyler getirildi.
Kimi Türkler burada hayatını kaybederken, 1913’te Yunanistan ile Osmanlı Devleti ortasında yapılan muahede sonucu yaklaşık 10 bin esir, İstanbul’a gönderildi.
Anadolu’dan gelen Rumlar için “karantina adası” olarak kullanıldı
Karadeniz’den 1922’de gelen Rumların ve 1923’teki nüfus mübadelesi sonrası ?nadolu’dan Yunanistan’a gelen mübadillerin de bir kısmı bu adaya yerleştirildi.
Birden fazla hasta olan, koleraya yakalan Rumlar için Uzun Ada, ana karaya geçiş öncesinde bir “karantina adası” oldu.
“Dedem yüzerek kaçmış”
Adadan yüzerek kaçan yahut kaçma teşebbüsünde bulunan sayısız bireyden biri de dedesi olan Yeorgia Çandalidis, nüfus mübadelesi sonrası adaya getirilen dedesinin kıssasını şu sözlerle anlattı:
“Dedem sanırım 1923-1924 yıllarında buradaydı. Onu ve beraberindekileri gemiyle Samsun’dan almışlar, evvel Kavala Limanı’na gelmişler. Mahallî halk onları kabul etmeyince, Selanik Limanı’na geçmişler. Orada da kabul görmeyince buraya getirmişler. Kağıtlarını almışlar. Burada kaideler çok zormuş. Dedem adadan yüzerek kaçmış.”