(Ayrıntılar ve geçmiş bilgi eklendi)
ANKARA, 15 Kasım (Reuters) – Merkezi yönetim bütçesi Ekim ayında 14.9 milyar TL açık verirken ekonomideki yavaşlama ve artan güvenlik harcamalarıyla 10 aylık açık geçen yıl aynı dönemdeki 62.1 milyar TL'den 100.7 milyar TL'ye yükseldi.
Hazine ve Maliye Bakanlığı verilerine göre Ekim 2018'de 5.4 milyar TL açık veren bütçe, 2019 Ekim'de 14.9 milyar TL açık verdi. Ekim 2018'de 1.2 milyar TL faiz dışı açık verilirken 2019 Ekim'de 8.1 milyar TL faiz dışı açık verildi.
Verilere göre 2018 yılı Ocak Ekim döneminde 62.1 milyar TL açık veren bütçe, 2019 yılı Ocak-Ekim döneminde 100.7 milyar TL açık verdi.
Geçen yıl ilk 10 ayda 2.5 milyar TL faiz dışı fazla verilirken, bu yıl ilk 10 ayda 12.4 milyar TL faiz dışı açık verildi. 10 aylık dönemde vergi gelirleri geçen yılın aynı dönemine göre %6.3 artarak 539.9 milyar TL oldu.
BÜTÇE/GSYH'DE YENİ HEDEF -%3'ÜN ALTINDA KALMAK
Bu yıl toplamda 40 milyar TL'yi aşan TCMB ihtiyat akçesinin yarattığı tek seferlik gelire rağmen hem hükümet hem de ekonomistler yıl sonu bütçe açığı/GSYH'nin yılı %3 civarında tamamlayacağını öngörüyor. Bu bütçe açığında ciddi bir artış anlamına geliyor.
Geçmiş yıllara bakıldığında bütçe açığının GSYH'ya oranı 2013'ten 2016 yılına kadar yaklaşık %-1 seviyesinde kaldı. Düşük kamu borcu Türkiye piyasalarını da destekleyen önemli bir unsur oldu. 2017 yılında bütçe açığı/GSYH -%1.5, 2018'de ise -1.9'a genişledi.
Bu veriler geçmiş yıllara bakıldığında bütçe açığında ciddi bir artış trendi anlamına geliyor. Ancak benzer ülkelere bakıldığında Türkiye'nin son dönemdeki artışa karşın hâlâ bir çok ülkeden daha düşük bütçe açığı vermeye de devam ediyor.
Eylül ayının sonunda açıklanan ve 2020-2022 yılları arasını kapsayan Yeni Ekonomi Programı'nda yer alan güncel temel ekonomik tahminlere göre bütçe dengesi/GSYH tahmini 2019 için %-2.9 seviyesinde bu tahmin bir önceki YEP'te %-1.8 seviyesindeydi. Benzer şekilde 2020 yılı bütçe dengesi/GSYH tahmini de -1.9'dan -2.5'e revize edildi.
Ekonomi yönetiminin güncel mesajlarına göre bütçede önümüzdeki yıllarda GSYH'ya oranın olarak Maastricht kriteri olan %3'ün altında kalmanın esas alınacağı bir uygulama yapılacak. Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak YEP açıklamalarında “Bütçe açığını her halûkarda %3'ün altında tutacağız” dedi. Albayrak önümüzdeki yıllarda da Maastricht kriteri olan %3'ün altının hedefleneceğini belirtti. ekonomisinin makro anlamda, özellikle de benzer ülkelere kıyasla, en güçlü olduğu alanların biri olan bütçe dengesi, 2016'da yaşanan darbe girişiminin etkilerini azaltmak için alınan önlemlerle kısmen bozulmaya başladı.
Bunun yanı sıra başta Kuzey Irak ve Suriye olmak üzere jeopolitik gelişmeler nedeniyle güvenlik harcamalarındaki artış da bu etkiyi tetikledi.
Geçen yıl 24 Haziran seçimleri öncesi kamu emekli ve çalışanlarına yönelik atılan genişlemeci adımlar ise harcamalar tarafındaki yükselişin kalıcı olarak hızlanmasına neden oldu.
Bu yıl ise ekonomideki yavaşlama ile birlikte azalan vergi gelirleri ve ekonomide toparlanmayı destekleme adımlarının yarattığı ilave gider ve/veya gelir kayıplarıyla birlikte bütçe açığında artış hızlanmış durumda.
Bütçe açığı 2018 yılında yüzde 52 artışla 72.6 milyar TL olmuştu. Güncel OVP'de ise bu yıl 125 milyar TL önümüzdeki yıl 138.9 milyar TL bütçe açığı öngörülüyor.
ARTAN AÇIK HAZİNE BORÇLANMALARINA DA YANSIYOR
Artan bütçe açığı Hazine'nin borçlanma maliyetlerine de yansımış durumda. Hazine ilgili maliyetleri düşürmek adına yaklaşık 1.5 yıldır 10 yıllık gösterge tahvil ihracına çıkmıyor. Hazine aynı nedenle 1 yıldır gerçekleştirmediği 5 yıllık sabit kuponlu tahvil ihracına ise bu ay başladı. 10 yıllık ihalelerin ise önümüzdeki yılbaşından itibaren başlaması bekleniyor.
Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın internet sitesinde yer alan verilere göre 2018 Ocak'ta 71.4 ay olan iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama vadesi bu yıl ortalamada 29.2 aya düşmüş durumda. Buradaki belirleyici faktör ise Hazine'nin artan borçlanma maliyetlerinin uzun vadede borç stokuna etkisini sınırlamak adına uzun vadeli sabit faizli borçlanmayı tercih etmemesi.
Hazine verilerine göre TL cinsi sabit faizli iç borçlanmanın ağırlıklı ortalama maliyeti ise Ocak 2018'deki %12.8'den 2019 Nisan itibarıyla %25.8'e kadar yükseldikten sonra düşüş eğiliminde.
Öte yandan YEP sonrası Hazine'nin borçlanma limitlerini yukarıya çekecek bir yasal düzenlemeye de gidildi. görüşmeleri devam eden düzenlemeye göre Hazine'nin borçlanma limitinin bu yıl için 70 milyar TL artırılması öngörülüyor.