YÖK yetkililerinden alınan bilgiye göre, Yükseköğretim Kurulu Engelli Öğrenci Komisyonu Çalışma Grubu, engelli üniversite öğrencilerinin eğitime erişimini kolaylaştırmak için faaliyetler yapıyor. YÖK, ‘engelsiz erişim’ ve ‘engelsiz eğitim’ mottosuyla yükseköğretim kurumlarını tüm öğrenciler için erişilebilir kılmayı hedefliyor. Bu kapsamda 2018’den itibaren engellilerin sorunlarının çözümü için teşvik edici çalışmalar ve projeler gerçekleştiren yükseköğretim kurumlarına ‘mekanda erişilebilirlik’, ‘eğitimde erişilebilirlik’ ve ‘sosyo-kültürel faaliyetlerde erişilebilirlik’ olmak üzere üç ayrı kategoride ‘Engelsiz Üniversite Bayrakları’, farklı engelli gruplarına programlarını erişilebilir kılan üniversiteler de ‘Engelsiz Üniversite Program Nişanı’ ile ödüllendiriliyor. ‘Mekanda erişilebilirlik’ kriterleri sağladığında turuncu bayrak, ‘eğitimde erişilebilirlik’ kriterleri gerçekleştirildiğinde yeşil bayrak, ‘sosyo-kültürel faaliyetlerde erişilebilirlik’ uygulamaya konulduğunda da üniversitelere mavi bayrak veriliyor. Engelsiz Üniversite Ödülleri, yükseköğretim kurumlarını fiziksel mekanlarda, eğitimde ve sosyokültürel faaliyetlerde erişilebilir kılmak için özendirici, teşvik edici oldu ve pek çok üniversite bu konuda komisyonlar oluşturarak çalışmalarına hız kazandırdı. Ödüllerin ilk verildiği 2018 yılında 41 üniversiteden 318 başvuru varken, 2020’de bu sayı 116 üniversiteden 841’e yükseldi.
51 BİN 647 ENGELLİ ÖĞRENCİ VAR
YÖKSİS verilerine göre, yükseköğretim kurumlarında 51 bin 647 engelli öğrenci bulunuyor. Bu öğrencilerin 27 bin 782’si ön lisans, 23 bin 581’i lisans, 236’sı yüksek lisans ve 48’i doktora düzeyinde eğitim görüyor. Öğrencilerin yüzde 89’u ise açıköğretim programlarında yer alıyor. Programın görme engelli bir birey için erişilebilir kılınması ile otizm spektrum bozukluğu olan bir bireye erişilebilir kılınması farklılık arz ediyor. Bunun için farklı engel gruplarına yönelik farklı tedbirler alınması gerekiyor.
FİZİKSEL ENGELLİ VE GÖRME ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN YÜKSEKÖĞRETİME ERİŞİMİ DAHA YÜKSEK
Fiziksel ve görme engelli öğrencilerin diğer gruplara göre yükseköğretime erişimi görece daha yüksek. YÖK, son yıllarda almış olduğu kararlarla işitme engelli veya otizm spektrum bozukluğu gibi farklı engelli gruplarından öğrencileri de yükseköğretime kazandırmayı hedefliyor. Eğitimde erişilebilirlik konusunda yapılan çalışmaların ivme kazanmış olmakla birlikte yetersiz kaldığı kaydedilirken, ödüller bağlamında engelli öğrencilerin kampüs yaşamına kazandırılmasına öncelik veriliyor. Gerçek engelli öğrenci sayılarının YÖKSİS’te kayıtlı bulunanlardan daha yüksek olduğu tahmin ediliyor. Tüm engelli öğrencilere ulaşmak için yükseköğretim kurumlarının farkındalık arttırıcı çalışmalar yapması bekleniyor.
SALGIN SÜRECİNDE ENGELLİ ÖĞRENCİLERE YÖNELİK ÇALIŞMALAR
Küresel salgın sürecinde uzaktan, dijital ortamda eğitim devam ederken süreğen hastalığı bulunan veya engelli olan öğrenciler farklı problemlerle karşılaşıyor. Bu bağlamda, YÖK tarafından koronavirüs önlemleri kapsamında başlatılan uzaktan eğitimde canlı derslerde ve içerikler hazırlanırken engelli öğrencilere yönelik farkındalık oluşturacak bir dizi tedbir ve önlemleri kapsayan bir çerçeve karar hazırlanarak üniversitelere gönderildi. Yazıda, sadece farkındalık arttırarak sunumlarda, ders hazırlıklarında ve ders anlatımında dikkat edilecek küçük değişikliklerin bu öğrenciler için büyük anlam ifade edeceğinin altı çizildi. Konuyla ilgili olarak ‘Küresel Salgında Yeni Normalleşme Süreci Rehberi’ ile ‘Küresel Salgın Bağlamında Yükseköğretim Kurumlarında Sağlıklı ve Temiz Ortamların Geliştirilmesi Kılavuzu’nda uzaktan öğretimi süreğen hastalığı bulunan ve engelli öğrencilere mümkün olduğunca erişilebilir kılmak için gerekli tedbirlerin imkanlar çerçevesinde alınmasına yönelik esaslara yer verildi.
ANKETLE ÜNİVERSİTELİ ENGELLİLERİN MEVCUT DURUMU ANALİZ EDİLDİ
YÖK, 3 Aralık Dünya Engelliler Günü kapsamında, engelli öğrencilerin eğitime erişimindeki mevcut durumu analiz etmek üzere yeni bir çalışma daha yaptı. COVID-19 küresel salgını sürecinde yükseköğretim kurumlarında eğitim ve öğretim süreçleri ağırlıklı olarak uzaktan ve çevirimiçi uygulamalarla yürütüldüğünden, bu süreçte engelli öğrencilere yönelik olarak alınan tedbirleri ve mevcut durumu değerlendirmek üzere YÖK Engelli Öğrenci Çalışma Grubu’nda yer alan akademisyenler tarafından bir anket hazırlanarak yükseköğretim kurumlarına gönderildi. Ankete 195 yükseköğretim kurumu katıldı. Uzaktan eğitim sürecinde alınan tedbirlerle öğrenciler ve ailelerine yönelik psikososyal destekler sorgulandı. Buna göre, ankete katılan 195 üniversitede, 32 bin 452’si erkek, 15 bin 707 kız olmak üzere toplam 48 bin 159 engelli öğrenci eğitim alıyor. Bu öğrencilerden 8 bin 317’si görme engelli, 2 bin 777’si işitme engelli, 149’u zihinsel engelli, 22 bin 618’i fiziksel engelli, 64’ü otizmli, 182’si konuşma bozukluğu, 347’si öğrenme güçlüğü ve 12 bin 610’u diğer engel gruplarında iken 1095’inin engel grubuyla ilgili bilgi verilmedi. Bu öğrencilerden 904’ü (yüzde 1.88) tıp ve sağlık, 1957’si (yüzde 4.06) mühendislik ve fen bilimleri, 43 bin 614’ü (yüzde 90.56) sosyal bilimler, 564’ü (yüzde 1.17) güzel sanatlar, 553’ü (yüzde 1.15) meslek yüksekokulunda eğitim görüyor. 116 üniversitenin (yüzde 59.48) koronavirüs komisyonunda engelli öğrencilere yönelik çalışma yapılırken, 79’unda (yüzde 40.52) bu gerçekleştirilmedi. Engelli öğrencilerin internet erişimleri ve internet altyapısı 162 üniversitede (yüzde 83.08) sorgulanırken, 33’ünde (yüzde 16.92) sorgulanmadı. Ankete katılan 162 üniversitede (yüzde 83.08) engelli öğrencilerin aksayan eğitim faaliyetlerini telafi etmeye yönelik çalışmalar yapılırken, 33 üniversitede (yüzde 16.92) bu çalışmalara yer verilmedi.
‘Uzaktan öğretim sisteminde derslerden yüz yüze eğitimdeki verimi aldığınızı düşünüyor musunuz’ sorusuna 81 üniversite (yüzde 41.54) ‘evet’, 114 üniversite (yüzde 58.46) ‘hayır’ yanıtını verdi. Ancak üniversitelerden 178’i (yüzde 91.28) uzaktan öğretimle ilgili uygulamaların salgın sonrası yüz yüze eğitim döneminde de devam etmesini istedi. Bunun yanında uzaktan eğitim derslerinde alt yazı uygulaması sadece 36 üniversitede (yüzde 19.35), işaret dili tercümanı uygulaması ise sekiz üniversitede (yüzde 4.30) yer aldı. Ankete katılan 132 üniversite (yüzde 70.97) uzaktan eğitim uygulamalarında engelsiz erişim kapsamında öğrencilere zengin doküman kaydı yaptığını, sadece 51 üniversite ise sınav uygulamalarında engelli öğrencilere yardımcı malzeme ve cihaz yardımı yapıldığını bildirdi.
PSİKOSOSYAL DESTEKLER
Üniversitelerden 115’i (yüzde 58.98) engelli öğrencilerin uzaktan öğretimle ilgili eğitsel ve psikososyal ihtiyaçlarıyla ilgili taleplerinin belirlendiği, 80’i ise (yüzde 41.02) belirlenmediği yönünde bilgi verdi. Uzaktan öğretim kapsamında engelli öğrenciler için bireysel eğitim programı uygulayan üniversite sayısı ise 39’da (yüzde 20) kaldı. Türkiye genelinde 150 üniversitede ise (yüzde 76.92) engelli öğrenci birimi tarafından e-posta, sosyal medya araçları vasıtasıyla engelli öğrencileri bilgilendirmeye yönelik uygulamalar gerçekleştirildi.
