Rusya, her yıl 9 Mayıs‘ta İkinci Dünya Savaşı‘ndaki zaferini kutluyor. Zafer Günü ülkede birçok aile için çok manalı bir bayram. Rusya Önderi Vladimir Putin’in Rusya’nın Ukrayna savaşındaki büyük kazanımlarını duyurması beklendiği için bu Zafer Günü, Rus Ordusu için de farklı bir mana taşıyor. Pekala bugünün değeri nedir?
İkinci Dünya Savaşı, bugüne kadarki en büyük savaştı. Savaş Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgal etmesiyle başladı ve 1945’te sona erdi.
Savaşta on milyonlarca insan hayatını kaybetti, milyonlarca insan da meskenlerini terk etmek zorunda kaldı.
Sovyetler Birliği bu savaşta Nazi Almanyasını mağlubiyete uğratan ittifakın bir kesimiydi ve muhtemelen savaştan en çok etkilenen ülkeydi. Zira savaşın büyük kısmı Rusya topraklarında yaşandı.
Mayıs 1945’te Almanya İkinci Dünya Savaşı‘nda şartsız teslim muahedesi imzalayarak Avrupa’da yenilgiyi kabul etti. Bu doküman, kıtadaki savaşı durdurdu. Lakin Asya’da Japonya’yla savaş tıpkı yılın Ağustos ayına kadar sürdü.
Mutlak teslimiyet muahedesi Berlin yakınlarında 8 Mayıs‘ta imzalandı. Almanlar, mahallî saatle 23.01’de tüm operasyonlarını durdurdu. Rusya’da saat gece yarısını geçmişti.
Bu nedenle Zafer Günü birçok Avrupa ülkesi ve ABD’de 8 Mayıs‘ta Rusya, Sırbistan ve Belarus’ta ise 9 Mayıs‘ta kutlanıyor.
Zafer Günü uzun ve kanlı bir savaşı tabir ediyordu. Sovyetler Birliği’ndeki birçok aile yakınlarını kaybetti. Lakin kısa bir mühlet sonra Zafer Günü, anma hedefini aşarak devlet için ideolojik bir araca dönüştü.
Savaşın bitiminden yaklaşık 20 yıl sonrasına kadar 9 Mayıs Sovyetler Birliği’nde ulusal bayram değildi ve yalnızca büyük kentlerde havai fişekler ve mahallî etkinliklerle kutlanıyordu.
1963’te periyodun SSCB başkanı Leonid Brejnev, Nazi Almanyası’na karşı bir zafer kültü siyaseti uygulamaya başladı. Kimilerine nazaran bunun hedefi ülkenin zayıflayan ideolojik temellerini ve yurtseverlik hissiyatını güçlendirmekti.
9 Mayıs’ta tüm ülkede kutlamalar ve Kızıl Meydan’da askeri merasim yapılmaya başlandı. 9 Mayıs resmi tatil ilan edildi.
21’inci yüzyılın başlarında Rus başkan Vladimir Putin, Zafer Günü’ne daha fazla ehemmiyet atfetti ve bu günü Rus kimliğinin ayrılmaz bir kesimi haline getirmeye çalıştı.
Zafer Günü kutlamalarının boyutu büyüdü, lakin her geçen yıl hâlâ yaşayan ve kutlamalara katılabilecek durumda olan gaziler ve görgü şahitlerinin sayısı azalıyordu.
Rusya’nın Nazizmi mağlubiyete uğratmaktaki anahtar rolüne ait resmi telaffuz 2020’de yapılan bir dizi değişikliğin kesimi olarak anayasaya geçirildi.
Muhafazakar pahalar ve milliyetçiliğe vurgu yapan bu değişikliklerle Rus vatandaşlarının zafer konusundaki tarihi resmi söylemi sorgulaması yasaklandı.
Moskova İktisat Yüksek Okulu memleketler arası İkinci Dünya Savaşı tarihi ve sosyolojisi merkezi yöneticisi Oleg Budnitski, “Zafer kültü, 2000’lerde Sovyet devrindekinden daha büyük bir şevkle canlandırıldı. Bu yüzden zafer havası hem medyaya hem de kitlesel bilince hakim olmaya devam ediyor” diyor.
Budnitski, son 10 yıldaki merasimlerde atılan ve tıpkı 1945’te olduğu üzere Rusya’nın Avrupa’nın yarısını alabileceğini ima eden “Yine yapabiliriz” sloganına gönderme yaparak şunları söylüyor:
“Rusya’da zafer kültü, 2000’lerde Sovyet devrindekinden daha büyük bir şevkle canlandırıldı. Bunun olumlu sonuçları oldu: Örneğin savaşın tarihine yönelik çalışmalara odaklanıldı. Milyonlarca evrak halka açıldı ve dijital hale getirildi. Fakat öbür taraftan kitlelerin militarizasyonunda artış görmeye başladık.”
Yurtsever kutlamalarda daha büyük gerçekler göz arkası edildi. Tarihçiler, İkinci Dünya Savaşı ya da Rusya’daki yaygın kullanımıyla Büyük Yurtseverlik Savaşı telaffuzunda Rusların Alman işgalini durdurmak için verdiği devasa insan kayıpları üzere temel ögeleri ikinci plana attığına işaret ediyor.
2020’de devlet ismine yapılan bir kamuoyu yoklamasına nazaran ankete katılanların büyük çoğunluğu akrabalarının savaşı nerede ve nasıl geçtikleri hakkında çok az bilgi sahibi olduklarını söyledi.
Ankete nazaran 18-24 yaş kümesindekilerin yalnızca üçte birinden azı Büyük Yurtseverlik Savaşı’nın ne vakit başladığını biliyor. (Nazi Almanyasının Haziran 1941’de Sovyetler Birliği’ne saldırdığı zaman)
2014’ten sonra Ukrayna’nın doğusundaki tansiyonla birlikte devlet medyası Nazilerle savaşa daha fazla vurgu yapmaya başladı.
Rus yetkililer, Ukrayna’nın işgalinde Ukrayna’da çok sağcıların iktidara geldiğini söyledi ve Rusların Faşizmi yenme konusundaki tarihi rolüne dikkat çekti.
Savaşta hayatlarını yitirenler için sivil örgütler tarafından yapılan anma teşebbüslerini devlet sahiplendi.
Örneğin Sibirya’nın Tomsk kentinde bir küme bağımsız gazeteci savaşta hayatını kaybedenler için “Ölümsüz Alay” isimli bir teşebbüs başlattı.
Bu teşebbüs, halkın Zafer Günü’nde savaşta ölenlerin fotoğraflarıyla yürümesi fikrine dayanıyordu. Bu teşebbüs süratle ulusal bir fenomene dönüştü.
2015’te birebir isimle bir devlet yapılanması oluşturuldu. Hareketin asıl kurucuları dışarıda bırakıldı.
“Ölümsüz Alay” bir hükümet teşebbüsüne dönüştü. Kamu çalışanları, öğrenciler ve devlet medyasının kimi vakit mecburî olarak katıldığı bir aktiflik haline geldi. Rus yetkililer, bu biçimde bu işin doğrusunun kutlamaların devlet nezaretinde yapılması olduğu iletisini veriyorlardı.
2020’de İkinci Dünya Savaşı’ndaki zaferin 75’inci yıldönümü kutlamaları Covid-19 pandemisi nedeniyle Mayıs’tan Haziran sonuna kaydırılmıştı. Çok görkemli bir merasim düzenlendi.
Geçit merasimine 20 binden fazla asker, yüzlerce uçak ve zırhlı araç katıldı. Rus ordusu, envanterindeki çağdaş silahlarla güç gösterisi yaptı.
Ve Rusya, iki yıldan az bir mühlet sonra bu silahları Ukrayna’da kullanıma soktu. Rusya’nın emeli, Putin’in dediğine nazaran, Ukrayna’yı “askersizleştirmek” ve “Naziler’den arındırmak” idi.
İşgalde Kiev’in alınması ve Ukrayna Hükümeti’nin devrilmesi üzere gayelere yönelik süratli sonuçlar elde edilemedi. Lakin Rus kumandanların 9 Mayıs Zafer Günü yıl dönümü için bastırdığı düşünülüyor. Şayet bu tarihe kadar kıymetli muvaffakiyetler elde edilebilirse Moskova, Zafer Günü kutlamalarını propaganda için yine keşfetme bahtını yakalamış olacak.
