Marcel Fürstenau
Takvim yaprakları 13 Ağustos 1961’i gösteriyordu. Associated Press (AP) haber ajansının sabah saatlerinde “Brandenburg Kapısı kapatıldı” başlığı ile geçtiği flaş haber, birebir vakitte dünya tarihi açısından da dönüm noktası olacak bir olayın birinci adımıydı. Demokratik Almanya Cumhuriyeti bünyesindeki inşaat grupları ve Ulusal Halk Ordusu (NVA) askerleri, dikenli tellerle Batı Berlin’e giden tüm yolları kapattı.
Devlet Lideri Erich Honecker’in buyruk ve uyumunda yapılan ve “Sınır Güvenliği Operasyonu” ismi verilen bu harekât, 1945 de siyasi olarak bölünen Berlin’in, bundan 16 yıl sonra fiili olarak da ikiye ayrılması manasına geliyordu. Kısa bir müddet sonra dikenli tellerin yerini, 3 metre 60 santim yüksekliğinde ve 155 kilometre uzunluğunda devasa bir taş ve beton duvar almaya başladı. Siyasi bölünmenin akabinde iki buçuk milyondan fazla Doğu Berlinli, maddi, kültürel ve siyasi açıdan daha düzgün ömür şartlarına kavuşma ümidiyle kentin batısına göç etmişti. Her ne kadar siyasi olarak bölünmüş olsa da Berlin iki bölgesi ortasında özgür hareket edilebiliyordu. Komünist idare, duvar projesiyle artık buna bir son vermek istiyordu.
Doğu ve Batı ortasında Soğuk Savaş
Kitlesel göç, Doğu Alman devletini ekonomik manada uçurumun eşiğine getirmişti. Çünkü doğudan batıya göç nedeniyle bilhassa ivedilikle muhtaçlık duyulan nitelikli personeller ile tabipler, mühendisler ve nüfusun öteki eğitimli bölümü süratle eksiliyordu. Bu “toplumsal kan kaybına” acilen son vermek isteyen Doğu Berlin’deki yöneticiler, tek bir çıkış yolu görüyordu: Berlin Duvarı. Natürel resmî propaganda açıklamasında, sonun kapatılması çok daha farklı bir münasebete dayandırılıyordu: “Barışın korunması için, Batı Almanya’daki intikam tutkunlarının faaliyetlerine bir son verilmesi gerekiyor.”
Bu kışkırtıcı tabir, komünist muhteşem güç Sovyetler Birliği ile kapitalist rakibi ABD’nin hedeflediği “daha düzgün bir toplum modeli” konusunda amansız bir düelloya giriştiği periyodun tipik telaffuzlarından biriydi. Çünkü Demokratik Almanya yalnızca Sovyetler Birliği’nin yanında saf tutmakla kalmayıp, birebir vakitte her açıdan bu devletin nüfuzu altındaydı. Buna rağmen Almanya Federal Cumhuriyeti ise ABD tarafında yer alıyordu. Nükleer güçler ortasında üçüncü bir dünya savaşının patlak vermesi an sıkıntısıydı.
Dünyanın siyasi olarak Batı ve Doğu diye ikiyi ayrıldığı bu devirde, her iki taraf da süratle silahlanıyordu. Böylelikle bir “korkutma ve caydırma dengesi” sağlanabileceği düşünülüyordu. Tarih kitaplarına “Soğuk Savaş” olarak geçen bu periyot, 1989’da Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla sona buldu.
“Komünizm denizinde bir özgürlük adası”
Bölünmüş Berlin, on yıllar boyunca sistemler ortası çabanın de adeta odak noktası oldu. 1933’ten 1945’e kadar Nasyonal Sosyalist idaresinin siyasi sembolü olan kent, İkinci Dünya Savaşı’nın galip güçleri tarafından dört ana bölgeye bölündü: Kentin doğusundan Sovyetler, batı bölümünden ise Amerikalılar, İngilizler ve Fransızlar sorumlu oluyordu. Komünistlerin Berlin’i büsbütün nüfuzları altına alma teşebbüsleri, Batılı müttefiklerin karşı koyması nedeniyle başarısız oldu.
Periyodun ABD Lideri John F. Kennedy, Batı Berlin’i “komünizm denizde bir özgürlük adası” olarak nitelendiriyordu. Demokratik Almanya idaresinin “antiemperyalist gözetici duvar” olarak gördüğü bu yapının her iki tarafında, direkt mağdur olanların sayısı üç milyonu buluyordu.
21’inci yüzyılın duvar ve hudut çitleri
Ayakta kaldığı 28 yıl boyunca Berlin Duvarı, batıya kaçmaya çalışan en az 140 şahsa mezar oldu. Günümüzde Bernauer Caddesi üzerinde bulunan 200 metre uzunluğundaki duvar kalıntıları, hem bu kurbanların anılarının hem de Soğuk Savaş devrinin barındırdığı tehlikelerin unutulmaması için bir anıt vazifesini üstleniyor. Dünyanın her yerinden meraklı beşerler, o periyoda dair fikir sahibi olabilmek için buraya geliyor.
60 yıl evvel üretimine başlanan Berlin’deki utanç duvarı yıkılalı tam 32 yıl oldu. Lakin bu, örülen ne birinci duvardı, ne de son olacak üzere görünüyor. 21’inci yüzyıla gelindiğinde dünyanın farklı bölgelerinde hâlâ hudutları korumak için benzeri sistemlere başvuruluyor. Eski ABD Lideri Donald Trump’ın, Meksika sonunun kimi kısımlarında mevcut olan çit ve duyarların yerine 9 metre yüksekliğinde ve 3 bin 200 kilometre uzunluğunda devasa bir hudut duvarı inşa etme tarafındaki planları, en aktüel ve vahim örneklerden biriydi.
Gazze Şeridi boyunca uzanan 52 kilometrelik Batı Şeria Bariyerleri de yeniden benzeri bir hudut muhafaza tedbiri olarak nitelendirilebilir. Dikenli tel ve çitlerin yanı sıra yer yer beton duvarlardan oluşan bu bariyerler, İsrail tarafından bir “güvenlik unsuru” olarak tanımlanırken, Filistin tarafı ise ayrımcılık ve tecritten kelam ediyor.