Paha Akal
Avrupa Birliği’nin (AB) stratejik bağımsızlığını güçlendirmeyi hedefleyen “Stratejik Pusula” isimli evrakın Brüksel’de bu hafta yapılacak AB Önderler Zirvesi’nde onaylanması bekleniyor.
AB’nin yeni güvenlik doktrini olarak da isimlendirilen bu evrak önderlerin onayına sunulmadan evvel, savunma ve dışişleri bakanları tarafından Brüksel’de hafta başında yapılan toplantıda kabul edildi.
AB’nin “ortak stratejik vizyonunu” temsil ettiği belirtilen dokümanda, karşı karşıya bulunulan krizler ve tehditler ile bunlara karşı koyabilmek için gelecek 5-10 yıllık devirde atılması hedeflenen adımlar sıralanıyor.
Doküman, AB’nin “küresel bir aktör” olma amacının kıymetli bir göstergelerinden biri olarak görülüyor. Stratejik Pusula birebir vakitte, AB’nin güvenlik ve savunma siyasetleri alanında 2030 yılına kadar atacağı adımlar için bir yol haritası oluşturuyor.
AB, Türkiye’yi stratejik vizyonunda nasıl konumlandırıyor?
47 sayfalık Stratejik Pusula evrakında Türkiye’ye, “Karşı Karşıya Bulunduğumuz Dünya” başlığını taşıyan birinci kısımda, “Stratejik Çevremiz” alt başlığı altında değiniliyor.
“Günümüzde AB, istikrarsızlık ile ihtilaflarla çevrili ve hudutlarında bir savaş ile yüz yüze bulunuyor” tabirlerine yer verilen bu kısımda, Türkiye’nin de bulunduğu AB’yi çevreleyen bölgelerdeki riskler ve tehditler sıralanıyor.
AB’yi çevreleyen bölgelerdeki riskler ve tehditler sıralanırken, “Tehlikeli bir karışım teşkil eden silahlı saldırganlıklar, yasa dışı ilhaklar, kırılgan devletler, revizyonist güçler ve otoriter rejimler ile karşı karşıya bulunmaktayız” deniliyor.
Bu bölgelerde, Avrupa’nın güvenliğini tehdit eden eşzamanlı tehditlerin yeşerebildiği vurgulanırken, bu tehditler şöyle sıralanıyor: Terörizm, şiddet içeren aşırılıklar, organize hatalar, hibrit ihtilaflar, siber taarruzlar, sistemsiz göçün araçsallaştırılması, silahlanma, silahların denetlenmesini öngörüne mimarinin giderek artan bir formda aşındırılması.
Mali istikrarsızlık telaşı vurgulanıyor
Bu kısımda ayrıyeten mali istikrarsızlık, toplumsal ve ekonomik alanda oluşan uçurumların artmasının, tehdit niteliğindeki tehlikeli dinamikleri daha da alevlendirebileceği uyarısı yapılıyor, bunun AB’nin güvenliğini olumsuz etkileyebileceği vurgulanıyor.
Bunun çabucak akabinde sırasıyla Batı Balkanlar, AB’nin doğu sonu ile Kuzey Kutup bölgesindeki güvenlik problemleri ve tehdit algılamalarına yer veriliyor.
Dokümanda, AB’nin güneyindeki komşu bölgelerdeki gelişmeler mercek altına alınırken, Libya ve Suriye krizlerinin tahlile kavuşturulamadığı, bunların kalıcı ve yayılan bölgesel sonuçlar doğurduğu vurgulanıyor.
Bu bölgelerin terör hareketleri, insan kaçakçılığı ve organize kabahatler tehditleriyle karşı karşıya bulunduğu, bunların Akdeniz’in her iki yakasını da etkilediği vurgulanıyor.
Doğu Akdeniz eleştirisi
Evrakta, Doğu Akdeniz’de son periyotta yaşanan gerilimlerede yer verilirken, Türkiye’nin siyasetleri eleştiriliyor.
Türkiye’nin, AB üyesi ülkelerin egemenlik haklarını ihlâl ettiği, bunu yaparken milletlerarası hukuka da ters hareket ettiği belirtilirken, Ankara’nın sistemsiz göçü de dış siyasette bir araç kullandığı söz ediliyor.
Bununla birlikte AB’nin Türkiye ile düzgün bağlantılar geliştirmek istediğine de işaret edilerek şu dikkat cazip tespitlere yer veriliyor:
“Doğu Akdeniz’de, AB üyesi ülkelere karşı provokasyonlar ile tek taraflı hareketler ve milletlerarası hukuka ters halde egemenlik haklarının ihlâlleri, sistemsiz göçün araçsallaştırılması nedeniyle tansiyonlar sürüyor, tansiyonların süratli bir halde tırmanma potansiyeli var, istikrarlı ve inançlı bir ortamı temin etmek kadar, iş birliğine dayalı ve karşılıklı fayda sağlayacak, uygun komşuluk ilgileri prensipleri ile uyumlu bir münasebet, hem AB’nin hem Türkiye’nin çıkarınadır.”
Bu kısmın sonunda ise “Bu tehdit ve sınamaların bütünü, yurttaşlarımızın güvenliğini, kritik altyapımızı ve hudutlarımızın bütünlüğünü etkiliyor” deniliyor.
Ortak çıkarlar yerinde iş birliği
AB’nin “ortak stratejik vizyonunda” Türkiye ile münasebetleri nasıl şekillendirmek istediğinin ipuçlarına, iş birliklerinin mercek altına alındığı 5. kısımda yer veriliyor.
“Partnerlik, AB’nin global stratejik bir oyuncu olma gayesini destekleyecek temel bir araçtır” sözlerine yer verilen bu kısımda, AB’nin “stratejik partnerinin” NATO olduğu, Rusya’nın Ukrayna’ya askeri saldırısının Euro-Atlantik güvenliği için bu ittifakın ne kadar değer taşıdığını ortaya koyduğu vurgulanıyor.
Dokümanda ayrıyeten dünya genelinde “ikili iş birliklerine” tartı verileceği, paylaşılan ortak pahalar ve çıkarlar yerinde, mevcut bağın yoğunluğu ve özgün niteliklerini dikkate alan, alakanın niteliğine nazaran şekillendirilecek, partnerlikler inşa edileceği kaydediliyor.
AB’nin bu hedef doğrultusunda partnerleriyle siyasi diyaloğuna, güvenlik ve savunma bahislerini sistematik bir halde eklemleyeceği belirtilen dokümanda, ABD ile partnerliğin “stratejik önem” taşıdığı, güvenlik ve savunma alanındaki iş birliğinin derinleştirilmek zorunda olunduğu vurgulanıyor.
Norveç ve Kanada ile “yapıcı ilişkilerin” derinleştirileceği aktarılırken, AB’nin İngiltere ile kapsamlı ve savlı güvenlik ve savunma angajmanına açık olduğu belirtiliyor.
Ankara’ya şartlı, ihtiyatlı iş birliği bildirisi
İngiltere’den sonra Türkiye’ye yer verilen bu kısımda, iş birliği için şöyle bir çerçeve çiziliyor:
“Orta Güvenlik ve Savunma Siyaseti misyon ve operasyonlarına katkı sunan Türkiye ile iş birliğine ortak çıkarların örtüştüğü alanlarda devam edeceğiz. Biz karşılıklı fayda sağlayan partnerliğin geliştirilmesine bağlı olmaya devam ediyoruz. Lakin bu Türkiye tarafının da, Avrupa Konseyi’nin 25 Mart 2021 açıklaması ile uyumlu formda, birebir iş birliği yolunda ilerleme kaydedilmesine bağlılık göstermesini, tansiyonun düşürülmesinde süreklilik ve AB’nin korkularının dikkate alınmasını gerektiriyor.”
Aday değil partner
Stratejik Pusula dokümanında, Türkiye’nin AB’ye aday ülke statüsüne rastgele bir atıf yapılmıyor.
Evrakta, Türkiye ile münasebetler konusunda, Ankara’nın AB’nin beklentilerine karşılık vermesi koşuluyla “ortak çıkarlar” tabanında ilerlemeye vurgu yapılması, bu çerçevede şekillendirilecek bir “ikili iş birliği” çerçevesinin öngörülmesi dikkat çekiyor.
Ankara’dan reaksiyon: “Şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belge”
AB Başkanlar Zirvesi’nde onaylanması beklenen Stratejik Pusula dokümanına Ankara sert reaksiyon gösterdi.
Türkiye Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada AB, “gerçekleri ve doğruları ıskalamış olmakla” eleştirilirken, “tam üyelik adayı olan bir NATO Müttefikini bu kadar sığ bir bakışla ele alması AB için bir vizyonsuzluk ve talihsizliktir” denildi.
Açıklamada Stratejik Pusula evrakı için, “Doğru istikameti göstermekten şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belge” tarifi yapılırken şunlar kaydedildi:
“Belgenin bilhassa ülkemize atıfta bulunulan Doğu Akdeniz kısmının, Türkiye’nin ve Kıbrıs Türklerinin bu denizdeki haklarını yok sayan ve maksimalist deniz yetki alanı tezleri bulunan iki AB üyesi tarafından AB’ye dikte ettirildiği, bu haliyle milletlerarası hukuka, teamüle ve hatta AB’nin kendi müktesebatına ters ve gerçeklikten kopuk olduğu görülmektedir. Bu anlayışla yanlışsız tarafı göstermekten şaşarak ‘pusula’ olmaktan çıkan belgeyi ‘stratejik’ olarak görebilmek de güçtür. Bu evrakın AB’yi Doğu Akdeniz’de, tahlillerin değil, sıkıntıların kesimi yapacağı ve gerçek stratejilere taşımayacağı aşikardır.”
Stratejik Pusula ile ne hedefleniyor?
AB üye ülkeleri, Stratejik Pusula ile birinci kere ortak güvenlik ve savunma vizyonu ile gayelerinin detaylı bir biçimde sıralandığı bir stratejik doküman kabul etmiş oluyor.
AB bu evrakta hedeflenen adımları atarak, krizler karşısında daha süratli ve kararla bir halde hareket etmeyi, süratli değişen tehditler karşısında yurttaşlarının güvenliğini sağlamayı, global bir aktör olabilmek için gereksinim duyulan askeri yetkinlikler ve teknolojilere yatırım yapılmasını, partnerlerle de ortak gayelere ulaşabilmeyi amaçlıyor.
Bu bağlamda askeri yetkinliklerin güçlendirilmesinden, nizamlı askeri tatbikatların yapılmasına, hibrit tehditlere karşı tesirli karşılık verebilme kapasitesinin geliştirilmesinden, ortak siber savunma siyasetinin güçlendirilmesine ve bir AB uzay stratejisinin geliştirilmesine varan pek çok başlıkta somut atılımlar öngörülüyor.
İki yıl evvel hazırlanmaya başlanan dokümanın birinci taslağı 28 sayfa uzunluğundaydı ve Kasım ayında üye ülkelerle paylaşılmıştı. Hafta başında AB bakanları tarafından kabul edilen son halinin ise 42 sayfa uzunluğunda olması dikkat çekti.
Rusya’nın Ukrayna’ya saldırması, Avrupa’nın bir savaşa sahne olması nedeniyle dokümanın tekrar gözden geçirildiği, Rusya’ya yönelik sözlerin sertleştirildiği belirtiliyor.