Peş peşe gelen ve en son Afganistan’dan çekilme konusunda yaşanan bir dizi uyuşmazlık sonrası Avrupalı önderler, ABD Lideri Joe Biden hakkındaki beklentilerini yine değerlendirmeye ve ABD’ye daha az bağımlı bir gelecek kurgulamaya başladı.
Donald Trump ile bilek güreşini andıran biçimde el sıkışan Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un, Biden ile omuz omuza imaj vermesi, Avrupalı önderlerin Beyaz Saray’daki değişimi nasıl karşıladığı hakkında bir fikir veriyordu.
Macron, Mayıs 2017’deki NATO doruğu sırasında Trump ile tokalaşmasını, “Masum bir el sıkışması değildi” formunda açıkladı. Sonrasında yaptığı açıklamada, itilip kakılmaya müsaade vermeyeceklerini söyledi.
Sineması, 4 yıl sonrasına, İngiltere’de yapılan G7 tepesine saralım. Biden’ın ABD Lideri olarak katıldığı birinci dorukta, Macron fırsatı kaçırmadı. Kameralar iki önderin plajda yürürken yakın imgelerini kayda aldı. Beden lisanındaki değişim çok açıktı. Okyanusun iki tarafı yine kol kola imajı veriliyordu.
Lakin Joe Biden’ın vazifeye gelişi ile başlayan balayı, Avrupa’daki başşehirler için Afganistan’da yaşananlarla tatsızlaştı.
Çekilme kararının yarattığı tartışma bir yana, Avrupalı önderler, ABD’li müttefiklerinin uyum eksikliği yüzünden, NATO vazifesi olan Afganistan’daki çekilme sırasında 36 ülkeden askerlerin tehlikeye atıldığı görüşündeler.
‘NATO’nun kuruluşundan bu yana en büyük hezimet’
Almanya, Afganistan vazifesi ile İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana birinci kere bu çapta bir operasyonel askeri gücü bir ülkeye sevk etti. Ülkede derin bir hayal kırıklığı hakim. Ülkede Angela Merkel devri yakında son bulucak. Başbakan Merkel’i partisinin başbakan adayı Armin Laschet, ABD’nin çekilme kararı ile yaşananları, “NATO’nun kuruluşundan bu yana en büyük hezimet” olarak tanımladı.
Çek Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Milos Zeman, çekilmeyi “korkakça” sözü ile kıymetlendirdi ve “ABD global önder olma itibarını kaybetti” dedi.
Eski İsveç Başbakanı Carl Bildt ise mevcut durumu, “Biden’dan beklentiler çok fazlaydı. Tahminen de o kadar fazlaydı ki gerçekçi değildi” halinde kıymetlendirdi.
BBC’ye konuşan Bildt, “Onun ‘Amerika geri döndü’ tabiri ilgilerde altın bir periyoda giriliyor beklentisi oluşturdu. Lakin bu gerçek olmadığı üzere kısa bir müddette de bu telaffuzdan farklı hareket edilmeye başlandı. Çekilme kararında hiç istişare yapılmaması bir yara bıraktı” dedi.
Kamuoyu araştırma şirketi Pew tarafından geçen yıl yapılan bir çalışma, milletlerarası münasebetler konusunda Trump’a duyulan itimat oranının yüzde 10 olduğunu, Biden ile bu oranın yüzde 79’a çıktığını ortaya koydu. Fransa kamuoyu için de durum neredeyse birebirdi.
2019 yılına dek Fransa’nın Avrupa Bakanı olan Nathalie Loiseau, Avrupa’da, Trump gidince her şeyin eskisi üzere olacağına yönelik bir inanış olduğunu söylüyor, Avrupa’nın ruh hali “inkar” sözüyle özetliyor.
Loiseau, “Eski olağan artık yok. Bu umarım bizim için bir ikaz olur” diyor.
Avrupalı başkanlara nazaran, Biden’ın Afganistan’dan çekilme sürecinde kullandığı “ABD artık ülkeleri tekrar yaratmak için asker göndermeyecek” tabiri, Trump’ın “Önce Amerika” siyasetinden esintiler taşıyor.
Washington’un çekilme kararını istişare etmeden almış olması, her ne kadar Avrupa başşehirlerinde hayal kırıklığı yaratmış olsa da, bunun, Beyaz Saray’daki değişimle gelen rahatlamayı nasıl etkileyeceği şimdi net değil.
Avrupa Birliği (AB) Dış İlgiler ve Güvenlik Siyaseti Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in danışmanı olan Nathalie Tocci, Trump ile yaşanan temel sorunun, alınan dış siyaset kararlarından çok “artık birebir bedelleri paylaşmıyoruz” anlayışı olduğunu söylüyor.
Tocci, “Asıl travma, ‘Önce Amerika’ yaklaşımında değil, Trump’ın, Şi Cinping ve Putin ile daha yeterli anlaşıyor görünmesiydi” diyor.
Kimileri, Afganistan sorununu, Amerika’nın daha fazla kendi başına hareket etme eğiliminin bir devamı olarak görüyor.
Avrupa’nın her vakit ABD’nin tek taraflı adımları konusunda şikayetçi olduğunu söyleyen Tocci, “Ancak bu defa girerken değil çıkarken istişare yoktu” tabirinin altını çiziyor.
Avrupa’nın tekrar tekrar kendini emsal konumda bulması hali, “stratejik otonomi” yaklaşımını tekrar tartışılır hale getirdi. Fransa’nın bilhassa savunduğu bu yaklaşım, ABD ile eşitlikçi bir jeopolitik istikrar kurmayı hedefliyor.
Trump ile AB bağlantılarını tanımlamak için en çok konuşulan manzaralardan biri bu.Eski Fransız Bakan Loiseau, İngiltere ve Almanya üzere ülkelerin, güvenlik konusunda temel olarak ABD’ye güvendiğini, bu nedenle “zamanın değişmesinden” korktukları değerlendirmesini yapıyor.
Loiseau, “Her vakit söyledik; NATO’nun nasıl çalıştığını tekrar değerlendirmeliyiz. Bu inkar halini daha fazla devam ettiremeyiz” diyor.
Afganistan kaosu, okyanusun iki tarafındaki öteki birtakım tartışmalı hususların önüne geçti. Trump vaktinde getirilen gümrük vergilerinin büsbütün kaldırılmaması, Covid aşısının patentinin, yeniden Avrupa’ya danışılmadan kaldırılması daveti ve seyahat kısıtlamalarının varlığı da gündemdeki yerini koruyor.
AB’nin ABD’yi inançlı seyahat edilebilecek ülkeler listesinden çıkarması da bazılarınca devam eden gerginliğin göstergesi olarak bedellendiriliyor.
AB’nin kaygıları iki taraflı:
Birincisi, Afganistan kaosunun, Suriye’ye emsal yeni bir mülteci akını yaratması mümkünlüğü.
İkincisi de, Angela Merkel’siz bir Almanya’ya giderken, Fransa’nın da her an bir cumhurbaşkanlığı seçimine gidebileceği ortamda, ABD’nin daha fazla içe çekilmesi ve bunun yaratabileceği iktidar boşluğunun Çin ve Rusya tarafından doldurulması telaşı. Bu atmosferin, örneğin Tayvan özelinde, Çin’in karşılık görme kaygısı olmadan hareket etmesi sonucu doğurabileceği ön görülüyor.
Eski İsveç Başbakanı Karl Bildt’in tabiriyle “Transatlantik alakaların canlanması beklentisi yerini, tek başına hareket eden bir ABD beklentisine bırakmış durumda.”.