ABD’nin çekilmeyi sürdürdüğü Afganistan’ın başşehri Kabil’deki havalimanının güvenliği için, Türkiye’nin hem ABD hem Taliban’la görüşmeleri sürerken, Taliban Kabil’i kuşattı. Son gelişmeler ışığında Türkiye’nin havalimanı vazifesiyle ilgili atmayı planladığı adımları Türk yetkililere sorduk.
ABD’nin çekilme süreci tamamlanmadan Afganistan’ın büyük bir kısmını ele geçiren Taliban, Pazar sabahı Başşehir Kabil’i de kuşattığını duyurdu.
Taliban’ın son ilerleyişiyle birlikte Türkiye’nin Kabil Hamid karzai Memleketler arası Havalimanı’nda üstleneceği güvenliği sağlama misyonuyla ilgili de soru işaretleri oluştu.
Kabil’deki başta ABD olmak üzere birçok Batı ülkesinin büyükelçilikleri ve diplomatik misyonları kapasitelerini küçültme kararı aldı ve çalışanlarını Kabil Havalimanı üzerinden tahliye etmeye başladı.
BBC Türkçe’nin ulaştığı, Afganistan’daki gelişmeler üzerine çalışan Türk diplomatik kaynaklar, Türkiye’nin Kabil Büyükelçiliği’nde çalışan görevlilerin ve Afganistan’daki Türk askerinin tahliyesi edilmesi için şimdi bir karar alınmadığını; lakin gelişmelerin yakından takip edildiğini söyledi.
Bu esnada Taliban’la Türkiye ortasındaki görüşmeler de sürüyor.
“Taliban’a karşın Afganistan’da bir adım atmak artık mümkün değil”
BBC Türkçe’ye bilgi veren bir Türk güvenlik yetkilisi, son gelişmeler ışığında, artık Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda üstlenmesi planlanan vazifenin Taliban’a karşın yapılmasının mümkün olmadığını söyledi.
Türkiye, son günlerde Taliban’ın ülke genelinde süratle ilerlemesi ve Kabil’e yaklaşması karşısında tahliye için gerekli tedbirleri almış durumda.
Ankara bir yandan da Taliban’la görüşmeleri sürdürerek Kabil Havalimanı’ndaki vazifesi üstlenmek için hazırlıklarına devam ediyor.
Lakin görüştüğümüz yetkililer, son kararın verilmesi için şimdi erken olduğunu; bu mevzuda belirleyici iki etken olduğunu söylüyor: Taliban’ın yaklaşımı ve ABD başta olmak üzere NATO müttefikleri ile Batı ülkelerinin ülkedeki varlığının boyutu.
Üst seviye bir Türk güvenlik yetkilisine nazaran “Taliban’ın birçok ülkeyle direkt temas kurmuş olması, memleketler arası sisteme entegre olma gayreti ve izole olmamak için attığı adımlar göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye ile uzlaşması hâlâ mümkün. Yani Taliban’la görüşerek Kabil Havalimanı’na misyon alma ihtimali yüksek.”
Birebir yetkiliye nazaran ABD’nin ve Avrupa ülkelerinin büyükelçiliklerini büsbütün kapatmamış olması, Rusya’nın da diplomatik temsilciğinin açık kalacağını açıklaması, Kabil Havalimanı’na duyulan gereksinimin devam ettiğini gösteriyor.
İngiliz Savunma Bakanı Ben Wallace’ın, “Afganistan’da hükümette kim olursa olsun, makul memleketler arası normları karşılıyorsa, İngiltere o hükümetle çalışacaktır” açıklamasını hatırlatan yetkiliye nazaran, Taliban’la bu ülkelerin temasının devam ettiği düşünüldüğünde, Ankara için “Taliban’la ipleri koparmak makul görünmüyor:”
“Kabil Havalimanı’nda planlanan misyonun hedefi Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesini engellemek ya da Taliban’la savaşmak değil. Muhtaçlık devam ettiği sürece milletlerarası hava güvenliğini sağlamak. Taliban ülkede sıhhat, iktisat, eğitim sistemlerini oturtması, ticaret yapması için havayoluna gereksinim duyacak. Öbür ülkelerin oradaki varlığına da muhtaçlık duyacak. Bu türlü bir durumda, Taliban’la görüşmelerin gidişatına bağlı olarak havalimanını muhafaza misyonunu üstlenebiliriz.
“Ama Taliban’ın havalimanını ben denetim edeceğim, burada hiçbir ülkeye gereksinimim yok demesi halinde, tüm öbür ülkelerin büyükelçiliklerini kapatıp gitmesi halinde, aslında kullanılmayacak bir havalimanını Taliban’a karşın neden koruyalım?”
Getty ImagesTaliban’la görüşmelerde ilerleme sağlanabilir mi?
Taliban Kabil’e yaklaşırken, hafta içinde son durumu konuştuğumuz üst seviye diplomatik yetkililer, Taliban’ın masada direkt Türkiye’ye “Ülkede büyükelçiliğinizi müdafaa misyonu dışında asker bulundurmaya devam ederseniz, işgal gücü sayarız” dediğini belirtti.
Yani Taliban’ın bu taraftaki açıklamaları, basına verilen demeçlerle hudutlu değil.
Türkiye ise Taliban’a muharip güç olmadığını, insani yardımlar, ticaret ve memleketler arası sistemden izole olmamasını sağlayacak adımların atılması için havalimanında bulunmasının değerli olduğunu söylüyor. Taliban ise bunun fakat kendi idaresinde mümkün olabileceği cevabını veriyordu.
“Anlaşma Afgan Hükümeti’yle imzalanabilir, Taliban’la değil”
Türkiye, askeri kısmının iç güvenliğini sağladığı Kabil Havalimanı’nı müdafaa vazifesini devralmak için, alanda güçlü olan Taliban’la görüşse de, memleketler arası hukuka nazaran bunun Afgan hükümetiyle uzlaşılarak yapılması gerekiyor.
Bunun için Afganistan Hükümeti’yle notalar üzerinden uzlaşı sağlandığı, oradan gelen talep doğrultusunda TBMM’den tezkere çıkarılabileceği, bu kaideler oluşturulduktan sonra Türk askerinin Kabil Havalimanı’na konuşlandırılabileceği belirtiliyor.
Tüm bu adımlar atıldıktan sonra Taliban’ın başşehri ele geçirmesi halinde Taliban’la buna yönelik görüşmeler yapılabilirdi.
Lakin artık idarenin Taliban’a devredilmesi halinde, Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğini sağlaması için artık yasal Afgan hükümetiyle değil Taliban’la mutabakatı gerekiyor. Bu da misyonun meşruiyetiyle ilgili birçok soru işareti doğuruyor.
Getty Images Kabil Taliban Türkiye’yle muahedeye neden yanaşmıyor?
Türkiye, Nisan ayında Taliban’la Afgan Hükümeti’nin İstanbul’da masaya oturması planlanırken üstlendiği mesken sahipliği rolü sebebiyle, Taliban’la irtibatını artırmıştı.
Fakat ABD’nin hangi koşul altında olursa olsun çekileceğinin belirli olmasının akabinde Taliban, hükümetle İstanbul’da masaya oturmadı.
Haziran ayından itibaren Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nın güvenliğinden sorumlu olmasına yönelik planlar gündeme geldiğinde, Taliban’ın hali daha yumuşaktı.
Halin sertleşmesinin ve “işgalci güç sayarız” açıklamalarının artması üzerine Türk yetkililer dertlerini lisana getirdiğinde, Amerikalı mevkidaşları, Taliban’ın bu açıklamalarının göstermelik olduğunu, zımnen bir mutabakatları bulunduğu için Taliban’ın Türkiye’ye tehdit oluşturmayacağını iletti.
Lakin açıklamalar sertleşerek devam etti ve nihayetinde Doha’daki görüşmelerde Taliban bunu Türklere direkt söyledi.
Ankara, bu sertleşmenin gerisinde, Türkiye’nin Kabil’de misyon almasını istemeyen ve Taliban üzerinde tesirli olan dış ülkelerin hissesi olduğunu görüşüne sahip.
İran ve Türkiye ile ABD ortasındaki görüşmelerden duyduğu rahatsızlığı açıkça lisana getiren Rusya, bunların başında geliyor. Taliban’ın bu ülkelerle üst seviye irtibat kurabilmek için Türkiye’ye yönelik sert açıklamalar yapmış olabileceği, güvenlik yetkilileri tarafından lisana getiriliyor.
Taliban üzerine aşikâr bir tesiri olan Pakistan ve Katar’ın da bu süreçte yapan olmayan formda rol oynadığı düşünülüyor.
Dışişleri kaynakları, İstanbul’daki görüşmeler planlanırken Katar’ın bundan rahatsız olduğunu, kendi ülkelerinde görüşmelerin devam edebileceğini belirttiğini ve Taliban’ı da bu biçimde yönlendirmiş olabileceğini belirtiyor.
İstanbul görüşmelerine katılmayarak haftalar sonra büsbütün iptal edilmesine yol açan Taliban, Temmuz ayında Afgan hükümetiyle Doha’da masaya oturmuştu.
Akabinde Doha, Ağustos ayının başında Afganistan için bir memleketler arası toplantıya mesken sahipliğini yapacağını açıkladı. Afganistan’ın altı hudut komşusu (İran, Pakistan, Türkmenistan, Özbekistan, Tacikistan, Çin) ile ABD, Rusya, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’nden de temsiclilerin çağrıldığını toplantıya Türkiye davet edilmedi. Bu da Ankara’da reaksiyonla karşılandı. Reaksiyonun iletilmesine karşın Doha, Ankara’yı iştirakçiler ortasına eklemedi.
Pakistan da Ankara’nın bu süreçte Taliban’la bağlantısı hesaba katılarak en çok dayanak beklenen ülkelerden biriydi. Fakat o da, Türkiye’nin ABD’nin çekilmesi sonrasında Kabil Havalimanı’nda bu türlü kritik bir vazifesi üstlenmesine dayanak olmak konusunda istekli davranmadı.
Ankara, Pakistan’ın Taliban üzerinde güçlü bir otoritesi bulunmadığını kabul etmekle birlikte daha yapan bir diyalog için yardımcı olabileceği; lakin bunu tercih etmediği görüşünde.
Getty ImagesTaliban ile üst seviye görüşme gündemde
ABD ile olumlu gündem yakalayabilmek ve S-400’ler, PYD’ye dayanak üzere öteki uyuşmazlık alanlarında da aralık kat edebilmek için Kabil Havalimanı’nın güvenliğini üstlenmeye hazır olan Ankara, Afgan Hükümeti’nin şimdi vazifede olduğu müddette, Taliban’ı da ikna edebilmek için daha üst seviye bir görüşme gerçekleştirmeyi de masaya yatırdı.
Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Taliban’ın üç yöneticisinden biri olan siyasi heyetin başındaki Molla Abdulgani Baradar ile Temmuz ayı sonunda Pekin’de görüşmüştü.
Bu görüşmenin sembolik kıymeti olduğunu; Çin’in böylelikle Taliban üzerinde tesir yaratmak için bir meşruiyet gösterisi yaptığını belirten diplomatik kaynaklar, birebir formda bir Taliban heyetinin Ankara’da ağırlanabileceğini; bunun için Molla Baradar’a bir ileti iletildiğini de söyledi.
Erdoğan da, 11 Ağustos’ta katılığı bir canlı yayında “Taliban’la birtakım görüşmelere varıncaya dek şu an ilgili kurumlarımız çalışıyor. Hatta tahminen benim bile onların başkanı durumunda olacak olanı kabul etme durumum olabilir.” demişti.
Fakat Taliban’ın Kabil’i ele geçirdiği ve Afgan Hükümeti’nin ortadan kalktığı bir senaryoda bu türlü bir adım atılabilir mi; bu hem Taliban’ın haline hem de memleketler arası alanda Taliban’ın ne kadar kabul göreceğine bağlı.