Kabil, yeni hayatının şekillenmesini bekleyen bir kent. Birçok şey, yeni Taliban idaresindeki önderlerin isteklerine, süreksiz heveslerine bağlı. Fakat şu an ülkenin yaşadığı krizlerin en berbatı açlık tehlikesi.
Kentin çoğunluğunu oluşturan fakir kesim, aç kalmamak için birkaç dolara denk gelen birkaç yüz Afgani biriktirme sıkıntısında.
Yüklü ölçüde dış yardım alan ülkede milyonlarca kişi yoksulluk çekiyor. Evvelki iktidardan arta kalan yaklaşık 9 milyar dolarlık para, Amerikalılar tarafından Taliban’ın eline geçmemesi için merkez bankası rezervlerinde dondurulmuş durumda.
Yüzlerce inşaat personeli, sabaha karşı ellerine aletlerini alıp gittikleri Kabil’in açık hava pazarında o günün yevmiyesini kazanabilmek için iş bekliyor.
Kentteki büyük inşaatlar durdu. Bankalar kapalı. Dışarıdan gelen paranın musluğu kapatıldı. Geriye kalan ise sırf birkaç damla.
BBC Pazarda her gün bekleyen personellerden sadece birkaçı iş bulabiliyor. Pazarda bekleyenlerden sırf birkaçı iş alabiliyor. Geri kalanı öfkeli. Bekleyenler ortasından Hayat Han isimli emekçi ülkenin servetinin son 20 yılda yolsuzluk yapan seçkinler tarafından çalındığını söylüyor öfkeyle:
“Varlıklı olanlar sadece kendilerini düşünüyor, fakirleri değil. Bir ekmek bile alamıyorum. İnanın bana, bir dolar bile bulamıyorum. Zenginler ise Batı’nın gönderdiği yardım paralarını ceplerine indiriyorlar.
“Hiç kimse fakirleri umursamıyor. Dışarıdan yardım geldiğinde iktidardakiler paraları yakınlarına veriyor, fakirlere değil.”
‘Amerika aldığı paraları geri versin’
Bir ofiste işi olduğu için şanslı sayılan Muhammed Enver, inşaat personelleriyle yaptığım röportajları dinlemek için evvel yanımda durdu, sonra o da lafa girdi. İngilizce olarak Amerikalıları hırsızlık yapmakla suçladı:
“Allah’ın isteği için Amerika’ya Afgan hükümetinden aldıkları paraları geri vermeleri davetinde bulunuyoruz. Bu para Afganistan’ın tekrar inşası için kullanılmalı.”
BBC Hayat Han, Batı’nın Afganistan’a gönderdiği yardım paralarını zenginlerin çaldığını söyledi. Tam o sırada gür, siyah sakallı bir Taliban yetkilisi müdahale etti. Bize, tehlikeli olduğu için bölgeyi terk etmemizi söyledi.
Rastgele bir tehdit hissetmemiştim lakin tartışmanın yeri ve vakti değildi. Yetkilinin yanında Amerikan ordusunun kullandığı şekil güneş gözlüğü takan ve elinde ABD üretimi atak tüfeği taşıyan bir Taliban müdafaası vardı.
Taliban’ın savaşçıları, İslami Buyrukluk olarak ismini değiştirdikleri cumhuriyetin başşehrinde epeyce sık görünüyor. Havaalanında Amerikan üniformaları giyiyorlardı.
Kent içinde ise genelde şalvar ve siyah sarık üzere klasik kıyafetleri kullanıyorlar. Hepsinin elinde akın tüfekleri var.
BBC Taliban müdafaaları Kabil’de devriye geziyor. Besin fiyatları yükseliyor
Geçen hafta Kabil’de en çok duyduğum dert besin fiyatlarındaki artış ve ebeveynlerin çocuklarını besleyecek yiyecek bulamamalarıydı. Besin fiyatları yükseliyor. Milyonlarca kişi ailelerine yiyecek yemek götürmekte zorlanıyor.
Dünya Besin Programı’na (WFP) nazaran Afganların yaklaşık %93’ü kâfi besine sahip değil. Taliban geçen ay denetimi ele geçirmeden evvel bu oran %80’di.
Kentin genelinde ufak pazarlar oluşmuş. Eski Afganistan’dan toplayabildikleri ufak tefek kıymetli eşyalarını satıp, nakit paraya, çoğunlukla da besine dönüştürmeye çalışıyorlar.
İnsanların konutlarından eşyalarını taşıyan el otomobilleri gördüm. Pahalı halılar, televizyonlar, çanak çömlek, çatal, bıçak taşıyorlardı. Bir kişi yapay bitki satıyordu. Satanlar çok, alanlar azdı. Çoğunluğun nakit parası yok. İkinci el pazarlarında çaresizlik hakimdi.
BBCAçlık başlı başına bir felaket
Şahsî özgürlüklere, kız çocukların eğitimine, bayanların çalışma haklarına yönelik tehditler dünya çapında kınandı. Ancak yatağa aç gidilecek olması, başlı başına bir felaket.
Afganlara yardım etmek isteyen ancak Taliban’ı reddeden ülkeler büyük bir çıkmazla karşı karşıya. İnsanların çalışabilmeleri, para kazanabilmeleri, yaşayabilmeleri ve yiyecek yemekleri olabilmesi için Taliban’ın Afganistan’da dengeli bir devlet inşa etmesi gerekiyor.
Ancak Taliban’la savaşan ABD, İngiltere ve başka ülkeler eski düşmanlarının ‘başarılı’ görünmelerine neden olacak hiçbir şeyi hazmedemez.
Alternatifi daha berbat olabilir; beşerler için daha fazla sefalet, daha fazla mülteci, daha fazla yetersiz beslenen çocuklar, Afganistan’ın tekrar bir ‘başarısız devlet’ olması ve cihatçı militanlar için bir fırsat alanı.
40 yıllık savaşın yarattığı yaranın izlerini hem kentin çok dışında, uzağında yaşayanlar hem de burada yaşayan aileler taşıyor. Savaş, hepsinin kıssasını noktalıyor.
Bir aile yaşananlardan bıkıp Pakistan’a gitmeye karar vermiş. Daireleri neredeyse bomboş. Pakistan’a gidebilmek için sahip olduklarını ikinci el pazarlarında satmışlar.
İsmini vermeyeceğim anne, ailenin meskene ekmek getiren tek üyesiymiş. Öğrencilere elektrik mühendisliği dersleri veriyormuş. Eğitim vazifelilerinin hepsi erkek, Taliban da artık onun çalışmasına müsaade vermemiş, en genç kızlarının eğitimi de durmuş.
Serinkanlı ve kararlıydı lakin meskenini terk etme kararı almak güç oldu mu diye sorduğumda sesi değişti, hıçkırıklara boğuldu.
“Çok üzgünüm. Gitme kararı aldığımdan günden beri kalbim yanıyor. Nasıl yaparım, ne yaparım?
“Kalırsak çalışmamıza yahut eğitim görmemize müsaade vereceklerini sanmıyorum. Ailemi nasıl geçindiririm? Ben açlığa tahammül ederim. Lakin çocuklarımın aç kalmasına katlanamam.”
Yolsuzluk sarmalındaki bir devlette kurdukları kırılgan hayaller, yabancı destekçilerin gitmesiyle büsbütün yok oldu.
Afganistan’ın yeni krizi artık hayatın temel gereksinimlerinin karşılanmasıyla ilgili: Besin, güvenlik ve umut. Ülkeden ayrıldıklarında da, çaresizlik ve öfke.