Afganistan’daki bayan haklarının öncüleri olarak isimlerini duyuran ve ülkede dışlanmış kesim için adalet arayan 220’den fazla bayan hakim bugün Taliban’ın intikam planlarının gayesi olmamak için ülkenin çeşitli yerlerinde saklanıyor. Taliban’ın yeni idaresinden saklanan Afgan bayan yargıçlardan altısı, BBC’ye yaşadıklarını anlattı. Bayanların isimleri de güvenlik sebebiyle değiştirildi.
Masume, hakimlik mesleği boyunca yüzlerce erkeğe bayana şiddet kabahatleri nedeniyle mahpus cezası verdi. Bu hatalar ortasında tecavüz, cinayet ve azap vardı.
Taliban, Masume’nin yaşadığı kente girip de cezaevlerindeki binlerce erkeği hür bırakınca, mevt tehditleri almaya başladı.
Telefonuna gelen yazılı ve sesli bildiri bombardımanı üzerine bir de bilinmeyen numaralardan art geriye aramalar yapılmaya başladı:
“Taliban’ın cezaevlerindeki mahkumları özgür bıraktığını duyduğumuzda gece yarısıydı. Duyar duymaz çabucak kaçtık. Konutumuzu ve her şeyimizi ardımızda bıraktık.”
Taliban devrildikten sonraki son 20 yılda Afganistan genelinde 270 bayan, hakim olarak vazife yaptı. Güçlü duruşlarıyla ülkedeki bayan haklarının öncüleri olarak toplum içinde bilinen isimlere dönüştüler:
“Şehirden otomobilimizle çıkarken burka giydim, böylelikle kimse beni tanıyamazdı. Neyse ki düşündüm üzere oldu ve tüm Taliban denetim noktalarını geçmeyi başardık.”
Kentten ayrıldıktan kısa bir müddet sonra komşuları Masume’ye bildiri atarak Taliban savaşçılarının evvelden yaşadığı konuta geldiğini haber verdi.
Komşuları, kapıdaki adamları tanım eder etmez Masume, kendisini kimin aradığını anlamıştı.
Taliban’ın ülke genelinde denetimi ele geçirmesinden birkaç ay evvel Masume, bir adamı karısını vahşice öldürdüğü suçlamasıyla yargılıyordu. Kapıya gelen adamlardan biri işte o adamdı.
Adamın suçluluğuna karar verince Masume, yasalar gereği 20 yıl mahpus cezası verdi:
“Hâlâ o gencecik bayanın vücudunun dehşetli manzarasını aklımdan atamıyorum. Yabanî bir cinayet işlenmişti.
“Dava sonuçlandıktan sonra hatalı adam yanıma gelip ‘Hapisten çıktığımda sana da karıma yaptığım şeyin birebirini yapacağım’ dedi.
“O vakit onu hiç ciddiye almadım. Ancak Taliban geri döndüğünden beri beni çok sefer aradı ve mahkeme binasına gidip bana ilişkin tüm bilgileri aldığını söyledi.
“Aradığında ‘Seni bulacağım ve intikamımı alacağım’ diyordu.”
Tümü vefat tehditleri alıyor
BBC’nin yaptığı araştırmaya nazaran, Masume üzere 220’den fazla bayan hakim, Afganistan’ın farklı bölgelerinde, özgür bırakılan ve intikam almak isteyen bu adamlardan saklanıyor.
BBC, bu yargıçlardan altısına ulaştı. Her biri ülkenin farklı yerlerinden kaçan ve yeniden farklı bölgelerde saklanan bu altı bayanın son beş haftada yaşadıkları neredeyse birbirinin birebiri.
Tümü, evvelce mahpus cezası verdiği ve bugün özgür kalan Taliban üyelerinden mevt tehditleri alıyor. Dördü, eşini öldürdüğü için mahpus cezası verdiği ve bugün kendilerini tehdit eden adamların isimlerini de veriyor.
Her biri, telefonlarına yağan bildiriler ve gelen aramalar sonrası en az bir sefer telefon numarasını değiştirdi.
Hepsi şu an saklanıyor ve birkaç günde bir, kaldıkları yeri değiştiriyor.
Tümünün yıllardır yaşadığı konutlarına Taliban üyeleri en az bir sefer gelerek bayan yargıçları sordu. Komşuları ve arkadaşları da Taliban tarafından bayanların kaçtığı yerlere ulaşabilmek için sorgulandı.
Taliban Sözcüsü Bilal Karimi: Kimse onları tehdit etmemeli
Bu suçlamaları sorduğumuz Taliban Sözcüsü Bilal Karimi, BBC’ye “Kadın yargıçlar de öbür tüm aileler üzere korkmadan ömrüne devam etmeli. Kimse onları tehdit etmemeli. Özel ordu birliklerimiz bu biçim şikayetleri incelemeye ve şayet bir ihlâl varsa gereğini yapmaya hazır” cevabını verdi.
Karimi, Taliban’ın eski hükümet çalışanları için verdiği “genel af” kelamını de hatırlatarak “Genel af sözümüzde samimiyiz. Fakat birileri ülkeyi terk etmek için müracaat yapmak isterse, onlardan ricamız bunu yapmamaları ve ülkelerinde kalmalarıdır” dedi.
Taliban cezaevlerinin kapılarını açıp tüm mahkumları özgür bıraktığında Taliban’la teması olmayan birçok hatalı da hür kaldı.
Bayan yargıçların güvenliğini sorduğumuz Hakimi, “Uyuşturucu kaçakçıları, mafya üyeleri kelam konusu olduğunda niyetimiz tümünü ortadan kaldırmaktır. Bu bireylere karşı çok önemli adımlar atacağız.”
Güzel eğitim görmüş bayanlar olarak bu yargıçlar, evvelden konuta asıl ekmek getiren aile üyeleriydi. Lakin şu an maaş alamadıkları üzere banka hesapları da donduruldu. Artık hayatta kalabilmek için akrabalarından ve arkadaşlarından gelecek yardıma muhtaçlar.
30 yıldan uzun müddettir, Sena da Afganistan’da bayan ve çocuklara yönelik şiddet olayları üzerine çalışıyor.
Hakim Sena, üstlendiği davaların birçoklarında Taliban üyeleriyle birlikte IŞİD üyelerini de cezaevine gönderdiğini anlatıyor:
“Artık hür olan 20’den fazla eski mahkumdan telefonlar almaya başladım.”
10’dan fazla aile üyesiyle birlikte öteki bir bölgeye giderek saklanan Sena’nın erkek akrabalarından biri, daha evvel yaşadığı konuta tek bir defa gitmek durumunda kaldı.
Kıyafetleri ve gerekli eşyaları toparlarken bir Taliban “komutanı” birkaç araç dolusu silahlı savaşçıyla birlikte meskene geldi. Sena’nın bir akrabası sonrasını şu sözlerle anlattı:
“Kapıyı açtım. Bana ‘Burası hakimin konutu mi?’ diye sordular. Hakimin nerede olduğunu bilmediğimi söylediğimde beni merdivenlerden aşağı attılar. Biri elindeki silahla beni dövdü, dipçikle vurdu bana. Tüm ağzım ve burnum kanla kaplandı.”
Silahlı bireyler gittikten sonra Sena’nın akrabası, hastaneye gitti:
“Bir öteki akrabamıza gidip daima yer değiştirmemiz gerektiğini, diğer türlü Sena’yı koruyamayacağımızı söyledim. Diğer bir ülkeye kaçamayız, Pakistan’a bile.”
Bayan hakları uğraşı
Onlarca yıl boyunca Afganistan, yaşamanın en güç olduğu ülkeler sıralamasında en üstlerde yer aldı. İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran bayanların ve kız çocukların yüzde 87’sinin hayatları boyunca istismar edildiği ya da şiddet gördüğü kestirim ediliyor.
Fakat bayan yargıçlar, bayan haklarını müdafaaya yönelik kanunların savunucusu olarak, bayanlara ve kız çocuklara yönelik şiddetin ceza verilmesi gereken bir cürüm olduğu gerçeğini topluma kabul ettirmek için çok çalıştı.
Buna tecavüz, şiddet, azap, zorla evlendirme, mülk edinmeyi engelleme ya da eğitim hakkını elinden alma hatalarını işleyen birçok erkeğe mahpus cezası vermek de dahildi.
Afgan toplumunun en önde gelen bayanlarından olan bu yargıçlardan altısı da, meslekleri boyunca çeşitli taciz ve baskılara maruz kaldığını anlatıyor. Yani Taliban denetimi ele geçirmeden evvel de hayatları çok kolay değildi.
Esma, saklandığı yerden yaşadıklarını anlatırken “Ben ülkeme hizmet etmek istedim, bu yüzden hakim oldum” diyor ve ekliyor:
“Aile işleri mahkemesinde ilgilendiğim davaların birçoklarında bayanlar Taliban üyesi olan eşlerinden boşanmak ya da ayrılmak istiyordu. Bu da önemli bir riski beraberinde getiriyordu. Bir seferinde Taliban mahkeme binasına füze fırlatmıştı.
“Çok yakın arkadaşlarımızdan birini, ülkenin en düzgün yargıçlarından birini kaybettik. Mahkeme binasından çıkıp konutuna dönerken yolsa ortadan kayboldu. Bir müddet sonra cesedi bulundu.”
Bu bayan hakimin mevti sonrası kimse yargılanmadı ve ceza alan olmadı. O devir, bölgede tesirli Taliban önderleri, olayla ilgileri olmadığını savunuyordu.
u Afganistan’ın yeni yöneticileri bayan hakları konusunda daha ne kadar zalimleşecekler, göreceğiz. Şu ana kadar yapılanlar ise ne kadar acımasız olduklarını gösteriyor:
Bayan hakları konusunda çalışan bakanlığın boş bırakıldığı ve büsbütün erkeklerden oluşan bir kabine açıklandı; okullar açılırken eğitim bakanlığı erkek öğrencilerin ve erek öğretmenlerin okula dönmesi talimatı verdi, bayan öğretmenler ve kız öğrenciler şimdi okula gidemiyor.
Karimi, bayan yargıçların ileride çalışıp çalışamayacaklarına dair “yorum yapamayacağını” söylüyor:
“Kadınların çalışma şartları ve kendilerine tanınacak fırsatlar konusunda tartışmalar şimdi devam ediyor.”
Taliban’ın ülkede denetimi ele geçirmesinin akabinde şu ana kadar 100 bin kişi Afganistan’dan tahliye edildi.
- Afgan bayanlar #KıyafetimeDokunma kampanyası ile Taliban’a karşılık veriyor
- Taliban idaresinde doğum yapmak
- Kabil’de bayanlar şov yaptı, Taliban müdahale etti
- Taliban, Kabil’deki bayan belediye çalışanlarına ‘evde kalın talimatı’ verdi
BBC’nin ulaştığı altı bayan hakim de ülkeden çıkmanın yollarını arıyor. Fakat şu ana kadar rastgele bir dokümana ya da havalimanına ulaşacak maddi kaynakları olmadığı üzere çekirdek ailelerinden kimi üyelerin de pasaportu yok.
Şu an İngiltere’de yaşayan eski Afgan Hakim Marzia Babakarkhail, tüm eski bayan yargıçların en süratli halde Afganistan’dan çıkarılması için çalışıyor.
Bilhassa Başşehir Kabil’den çok uzakta, kırsal kesimde yaşayanların unutulmaması gerektiğini söylüyor:
“Bu uzak köylerde saklanan bayan yargıçlardan bir telefon geldiğinde ve bana ‘Marzia, nereye gitmeliyiz? Ne yapmalıyız? Yakında mezarda olacağız’ dediklerinde kalbim paramparça oluyor.
“Kabil’de hâlâ memleketler arası medyaya ve internete erişim kısmen de olsa var. Oradaki yargıçlar hâlâ az da olsa seslerini duyurabiliyor, lakin kırsal bölgelerde yaşayanların sesi hiç duyulmuyor.
“O bölgelerdeki bayan yargıçların birçoklarının pasaportu yok, pasaportu olsa da ülke dışına çıkabilmek için gerekli dokümanları yok. Muhakkak unutulmamaları gerekiyor, onlar da çok büyük bir tehlike altında.”
Yeni Zelanda ve İngiltere dahil birtakım ülkeler, Afganistan’ın bayan yargıçları için yardım teklifinde bulundu. Fakat bu yardımın ne vakit Kabil dışındaki bölgelere ulaşacağı ve kaç bayan hakimin tahliye edilebileceği şimdi netleştirilmedi.
Masume, bu yardımın vaktinde ulaşmayacağından korkuyor:
“Bazen düşünüyorum, bizim hatamız ne? Eğitimli olmak mı? Bayanlara yardım etmeye çalışmak mı yoksa hatalılara cezalarını vermek mi?
“Ülkemi seviyorum. Lakin artık artık bir mahkûmum. Hiç paramız yok, konuttan çıkamıyoruz. Küçük oğluma bakıyorum ve ona neden dışarı çıkıp da arkadaşlarıyla oynayamayacağını, kimseyle neden konuşamayacağını açıklayamıyorum. Şimdiden travmatize oldu.
“Şu an tek yapabildiğim, tekrar özgür kalmak için dua etmek.”
Bu habere Ahmad Khalid de katkıda bulunmuştur.