Afganistan’ın Özbekistan hududunda bir yük treni köprüyü geçerek yeni kurulan “İslam Emirliği”ne geçiyor. Sonda Özbek bayraklarının yanında Taliban’ın siyah-beyaz bayrağı dalgalanıyor.
Kimi tüccarlar Taliban’ın tekrar iktidara gelmesinden mutlu. Buğday yüklü bir kamyonun şoförü bana, geçmişte denetim noktalarını geçerken polislere daima rüşvet vermek zorunda kaldığını anlatıyor ve “Şimdi o denli değil, Kabil’e kadar tek kuruş ödemeden gidebiliyorum” diyor.
Taliban, Afganistan’da denetimi ele geçireli tam bir ay oldu. Nakit düşüncesi çekiliyor ve ülke giderek tırmanan bir ekonomik krizle yüz yüze.
İş dünyasından bir kaynak bize ticaret hacminin kayda kıymet ölçüde azaldığını zira Afgan ithalatçıların aldıkları malların karşılığını ödeyemediğini söyledi.
Özbekistan’la hududu oluşturan Amu Derya Irmağı kıyısındaki Hayratan Limanı’nda Taliban idaresinin gümrük müdürü Maulvi Said bize, ticareti teşvik etmek emeliyle gümrük vergilerini düşürdüğünü ve varlıklı tüccar kesitin ülkeye geri dönmesini istediğini anlattı.
Said, “Bu, beşerler için yeni iş imkanları yaratacak ve iş adamları da öbür dünyada bunun sevabından yararlanacak” dedi.
Mezar-ı Şerif’te son durum
Afganistan’ın en büyük dördüncü kenti Mezar-ı Şerif’te görünüşte hayat olağan devam ediyor üzere ancak çok insan ekonomik külfet içinde.
Kentin kültürel kalbi sayılan duvarları göz alıcı mozaiklerle kaplı Mavi Cami’ye yöneldim. Taliban’ın idaresi ele geçirmesinden kısa müddet evvel Ağustos ayı başında oradaydım. O günlerde caminin etrafı cep telefonlarıyla selfieler çeken genç bayanlar ve erkeklerle doluydu.
Artık Taliban ziyaret saatlerini cinsiyetlere nazaran ayırmış. Bayanlar sabahları, erkekler öbür saatlerde gelebiliyor. Bizim ziyaretimiz sırasında etrafta hayli bayan vardı fakat daha evvelki günlere nazaran sayıları çok daha azdı.
Bir bayan utangaç bir sesle “Durum güzel, ancak tahminen insanların yeni hükümete alışmak için vakte gereksinimi var” dedi.
Taliban’ın tesirli mahallî önderlerinden Hacı Hikmet ile görüştüm.
“Bölgeye güvenlik getirmiş olabilirsiniz ancak sizi eleştirenler burada lokal kültürü yok ettiğinizi söylüyor” dedim.
“Hayır” dedi üstüne basa basa. “Batının tesiri son 20 yıldır buradaydı. Afganistan’ın denetimi 40 yıldır bir yabancı elden başkasına geçti. Kendi öz gelenek ve kıymetlerimizi kaybettik. Kendi kültürümüze yine can veriyoruz” diye de ekledi.
Hacı Hikmet, yabancı tesirinin 20 yıldır insanları öz gelenek ve kıymetlerinden uzaklaştırdığını söylüyorHikmet’in İslam anlayışına nazaran erkekler ve bayanların bir ortaya gelmesi yasak.
İbret-i alem için sergilenen cesetler
Hacı Hikmet samimi olarak Taliban’ın halkın dayanağına sahip olduğunu düşünüyor. Fakat bu türlü düşünmeyenler olduğu da açık. Onun duyamayacağı bir köşede, camiyi ziyaret eden bir bayan gazeteci meslektaşımızın kulağına “Bunlar düzgün beşerler değil” diye fısıldadı örneğin.
Taliban’ın İslam yorumu kırsal bölgelerdeki muhafazakar köylerde yaşayanların kıymetleriyle daha az çatışıyor olabilir lakin Afganistan’ın daha büyük yerleşimlerinde harekete kuşkuyla yaklaşan bir çok insan var. Hacı Hikmet bunu onlarca yıl devam eden “propagandaya” bağlıyor fakat kentlere yönelen intihar bombalarının, suikastların da tesiri olduğu kesin.
Mavi Cami’den ayrılırken ana yolda büyük ve çoşkulu bir küme gördük ve kendimize yol aça aça merkezine yanlışsız ilerledik. Ortada vurularak öldürülmüş dört vücut “ibret” olarak sergileniyordu. Birinin eline tutuşturulmuş yazılı notta öldürülen şahısların adam kaçırma cürmü işledikleri söyleniyor ve bütün hatalıların bu formda cezalandırılacağı hatırlatılıyordu.
Cesetlerin güneş altında yaydığı kokuya karşın kalabalık görebilmek için birbirini itiyor, fotoğraflar çekiyordu.
Şiddet içeren cürümler Afganistan’ın büyük kentlerinde uzun vakittir önemli bir sorun ve muhalifleri bile Taliban’ın güvenliği artırdığını kabul ediyor. Sergilenen vücutları izleyen kalabalıktan biri bize, “Adam kaçırdılarsa, âlâ olmuş. Diğerlerine ders olur” dedi.
Üniversitelerde erkek ve bayan öğrenciler bir perdeyle birbirinden ayırılıyorBayanların gelecek tasaları
Ama kentte kendilerini inançta hissetmeyen birçok kişi de var. Hukuk öğrencisi Farzana “Evden her çıktığımda ve her bir Taliban mensubunu gördüğümde kaygıyla ürperiyorum” diyor.
Onunki üzere özel üniversiteler açık fakat devlet okulları hala kapalı. Yeni Taliban idaresi altında, tıpkı sınıftaki erkek ve bayan öğrencilerin bir perdeyle birbirinden ayrılması gerekiyor.
Farzana açısından bu en değerli şey değil. Temel, şu ana kadar bunu yapmayacağını söylese de Taliban’ın bayanların çalışmasına müsaade vermeyeceğinden telaş ediyor.
Şu an için Afganistan’daki bayanlara öğretmen ya da sıhhat çalışanı değillerse “kendi güvenlikleri için” konuttan çıkmamaları söyleniyor.
Farzana, “Şu anda umutsuzum. Fakat geleceğe optimist bakmayı sürdürebilmek için elimden geleni yapıyorum” diyor.
Taliban 20 evvelki iktidarında, son bir ay içinde olduğundan çok daha katı siyasetler izlemişti. Örneğin bayanların yanlarında bir erkek refakatçi olmadan konuttan çıkmaları büsbütün yasaklanmıştı. Afgan kentlerinde yaşayan bir çok insan emsal kuralların bir müddet sonra tekrar yürürlüğe konmasından korkuyor.
Taliban artık ülkenin tamamını sıkı bir biçimde denetim ediyor fakat Afganistan vatandaşlarının kıymetli bir kısmının kalplerini ve başlarını kazanabilmiş değil.
Hacı Hikmet ise bunu kabul ediyor, “Ülkeyi askeri olarak tekrar ele geçirmek zordu. Hukuk nizamını hükümran kılmak ve korumak daha da güç bir iş” diyor.
Bu haber Malik Mudasir ve Shams Ahmadzai’nin de katkılarıyla hazırlandı.