On yedi yaşındaki Israr*, gece yarısı uyurken gelen bir telefon üzerine uyandı. “Hayatım boyunca hiç unutamayacağım bir telefon konuşmasıydı” diye anlatıyor o telefon konuşmasını.
Saat sabahın 2’siydi ve Israr yorgunluktan ölüyordu. Bütün gün muhafaza vazifelisi olarak çalışmıştı.
Telefonun öbür ucundaki kişi ağabeyiydi. Bir küme erkeğin konutlarını bastığını, babalarını konutun dışına çıkarıp vurarak öldürdüklerini anlatıyordu.
“Hemen konuta dönmemi istedi” diyor Israr.
Israr’la Pakistan’ın yedi aşiretler bölgesinden biri olan Orakzai’de karşılaştım. Afganistan sonundaki öteki vilayetler üzere Orakzai de yüklü olarak Peştu nüfusun yaşadığı bir bölge.
Israr’ın babası öldürüldükten üç gün sonra, Irak Şam İslam Devleti’nin Horasan Vilayeti kolu olarak bilinen IŞİD-H örgütü cinayeti üstlendi.
IŞİD-H, Israr’ın babasını Pakistan ordusunun muhbiri olmakla suçladı. Israr ise bu iddiayı reddediyor:
“Babamın Orakzai’de bir dükkanı vardı. Kendi aşiretine yardım ediyordu, bilhassa de savaş sonrası meskenlerini terk edip oraya geri dönmek zorunda kalanlara yardım ediyordu. Hiç düşmanı yoktu. O bölgedeki en yaşlı, prestijli şahıslardan biriydi” diyor Israr.
Taliban ve IŞİD-H, Afganistan’da birbirlerine karşı üstünlük gayreti yürütüyor.
Burada, Pakistan’da ise durum biraz daha kasvetli.
Artan şiddet olayları
Israr’ın babasına yönelik hücum birinci değildi. Birebir gün, Orakzai’de öteki bir erkek daha öldürüldü. O kişinin de Pakistan ordusunun ‘muhbiri’ olduğu sav ediliyordu. O saldırıyı da IŞİD-K üstlendi.
Orakzai, Pakistan’ın yedi aşiret bölgesinden biri. Öbürleri, daha evvel Birleşik Krallık sömürgesi maddelerinin karar sürdüğü Bajaur, Mohmand, Hayber, Kurram, Kuzey Veziristan ve Güney Veziristan.
Aşiretler bölgesi Mayıs 2018’de Hayber Pahtunhva vilayetine katıldı, nüfuslar da Pakistan’ın sivil nüfusuna dahil edildi.
İslamabad merkezli araştırma kuruluşu Pakistan Barış Çalışmaları Enstitüsü’nün (PIPS) datalarına nazaran bu yıl bölgede şiddet olaylarında artış yaşandı.
Şiddet olaylarının sorumlusu yüklü olarak Afgan Talibanı’nın “ideolojik ikizi” olarak bilinen Tehrik-i Pakistan (TTP) var. TTP, Afgan mevkiidaşlarının müsaadeden gidip Pakistan’da Şeriat nizamı getirmeyi istiyor.
PIPS’in datalarına nazaran TTP, geçen sene Pakistan’da 95 atak düzenledi, bu hücumlarda 140 kişi öldü. Bu yılın birinci altı ayında da 44 atak düzenlendi.
Afganistan’da Temmuz ayından sonra Taliban süratle ilerleyip birçok vilayetin denetimini ele geçirirken, TTP de faaliyetlerini arttırdı.
Küme, Temmuz-Eylül ortası 44 taarruz düzenledi, bu hücumlarda 73 kişi öldü. Öldürülenlerin birden fazla Pakistan’ın resmi kurumlarındaki kamu çalışanlarıydı.
Tehditler ve gözdağı
Yaşanan şiddetli taarruzların yanı sıra, bölgede aylardır halka yönelik tehditler savruluyor, tansiyon de tırmanıyordu.
Birtakım bölge sakinleri, Afgan ve Pakistanlı numaraların arayıp haraç istediklerini anlatıyor. Ahmed*, Bajaur’da vazifeli bir toplumsal hizmetler çalışanı ve iş insanı. BBC’ye konuşan Ahmed, Temmuz ve Ağustos’ta farklı numaralardan telefonlardan geldiğini söyledi.
Taliban’dan olduğunu söyleyen bireyler Ahmed’i gece gündüz aramaya başladı.Arayanlar Taliban’dan olduklarını söylüyor ve para talep ediyorlardı.
“Haraç istiyorlardı” diyor Ahmed. “Reddetmeme karşın sesli bildiri, WhatsApp iletileri göndermeye devam ettiler. Ödemezsem bana ve aileme ziyan vereceklerini söylediler.”
Ahmed, vilayet idaresini arayıp sivil ve askeri yetkililere ispatlar sunduğunu anlattı.
“Sürekli olarak arayıp onları bilgilendirdim. Mahallî idare, bu telefonları alan tek kişi olmadığımı, Bajaur’da birçok kişinin telefonda tıpkı tehditleri aldıklarını söyledi.”
“Herkesin güvenliğini sağlamanın mümkün olmadığını söylediler ve kendi güvenliğimi kendim sağlamam gerektiğini, konuta güvenlik kameraları yerleştirmemi tavsiye ettiler.”
Bajaur bölgesinde askeri ve sivil kurumlar.TTP kimdir?
TTP, Beytullah Mehsud tarafından 2007 sonlarında Güney Veziristan’da kuruldu.
Militan hareket, Pakistan ordusunun İslamabad’da, radikal bir imamın misyonlu olduğu Lal Mescid isimli mescide yönelik düzenlediği operasyona karşı oluştu. İmam, bir periyot Pakistan’ın istihbarat kurumuna (ISI) yakın bir isim olarak görülüyordu.
West Point’teki ABD Askeri Akademisi’nde misyonlu öğretim vazifelisi Dr. Amira Jadoon’a nazaran, Afganistan ve Pakistan Talibanları ortasındaki bağlar 11 Eylül saldırısına ve 2001’de Afganistan’daki birinci Taliban idaresinin yıkılışına uzanıyor.
TTP, kurulduktan sonra Pakistan devletine yönelik akınları artırdı, hem sivilleri hem de güvenlik kuvvetlerini amaç aldı. Pakistan ordusu misillemeyle karşılık verdi ve TTP önderlerini Afganistan’da çıkardı. TTP başkanları, 2015’ten bu yana Afganistan’da yaşıyor ve Pakistan’a karşı “düşük yoğunluklu” gayret yürütüyorlardı.
Afgan Taliban’ı geçen Temmuz ayında Kabil’e yanlışsız ilerlerken, TTP de daha görünür hale geliyordu.
Pakistan Talibanı önderi Noor Wali Mehsud, CNN’e açıklamasında Afgan Talibanı’nın zaferinin “Bütün Müslüman halkı için zafer olduğunu” söylemişti. Mehsud’un Pakistan için de bir uyarısı vardı:
“Bizim uğraşımız sadece Pakistan’da, Pakistan güvenlik kuvvetleriyle savaşıyoruz.
“Pakistan’ın aşiretler bölgesinin denetimini ele geçirmeyi ve onları bağımsız yapmayı umuyoruz.”
Uzmanlar TTP’nin Afgan Talibanı tarafından cesaretlendirildiğini söylüyor.Singapur merkezli terör uzmanı Abdul Kolay, Afganistan’da Taliban’ın zaferinin “kesinlikle TTP’yi de cesaretlendirdiği” görüşünde:
“Amerika Afganistan’da kaybettiyse, Pakistan’da da kaybedebilir diye düşünüyorlar.”
“Ayrıca, etnik tansiyonu körüklüyor, yerelde yaşanan meşakkatlerin üstüne gidiyorlar… TTP bilhassa Peştu halkının yaşadığı mağduriyeti istismar etmeye çalışıyor.”
Fakat Pakistan’ın eski ulusal güvenlik danışmanı, emekli General Nasir Janjua’ya nazaran ise “TTP zayıflıyor.”
Janjua şu yorumu yapıyor:
“Artan şiddet hayatta kalma gayretleri.”
Pakistan ordusunun halkla ilgiler kolu (ISPR), TTP’nin bölgede artan hücumlarını hafife alıyor ve olayları aşiret bölgelerindeki militanlara bağlıyor.
ISPR sözcüsü BBC’ye açıklamasında “Terör örgütleri çoğunlukla mağlubiyete uğratıldı. Fakat tekrar de kimi tek tük olaylar yaşanıyor” dedi.
Düzgün Taliban, Makûs Taliban
Pakistan devletinin geçmişten bu yana Afganistan Talibanı ile güçlü bağlantılara sahip olduğu ve dünyaya Afganistan’daki yeni rejimi kabullenmeleri konusunda teşvik edici iletiler verdiği biliniyor.
Lakin, tıpkı vakitte devlet, Pakistan’daki Taliban’a karşı da son 10 yılda çetin bir uğraş verdi, ülke genelinde binlerce sivil ve güvenlik gücü öldü.
Devletin izlediği prosedüre genel olarak Pakistan’ın “İyi Taliban, Makûs Taliban” stratejisi deniyor. Afganistan’daki Taliban güzel, Pakistan’daki Taliban makus görülüyor.
Pakistan ordusu aşiretler bölgesindeki militanları uzaklaştırabilmek için çok sayıda operasyon düzenledi, yüzbinlerce kişiyi meskenlerini terk etmeye zorladı.
Pakistan’da 2014 yılında aileler Pakistan Talibanı’ndan kaçarken görülüyor. Öbür yandan Pakistan hükümeti, yıllarca Pakistan’daki Taliban ile barış mutabakatına varmanın yolunu bulmak için müzakereler de yürüttü.
Fakat IŞİD-H’nın aşiret bölgelerindeki varlığı Pakistanlı yetkililer için sorun teşkil etmeye devam ediyor.
IŞİD-H’nın Afganistan’daki Taliban’dan ayrıştığı noktalar da var. IŞİD-H, Afgan Talibanı’nı, Doha’daki görüşmelerde cihattan vazgeçmekle suçluyor. IŞİD-H, Taliban’ı “dönek” olarak hasebiyle yasal maksat olarak görüyor.
İsveç merkezli bağımsız cihat araştırmacısı Abdul Sayed, “IŞİD-H örgütünün TTP (Pakistan Talibanı) ile mezhepsel farkları da var. Örgüt onları yoldan çıkmış Müslümanlar olarak, Pakistan’ın, İran’ın öteki bölgesel güçlerin casusları olarak görüyor” diyor.
TTP’nin 2015’teki atağında ölenler anılırken.Dr. Jadoon’a nazaran ise IŞİD-H’nin TTP’ye kıyasla çok daha büyük bir maksadı var: “IŞİD-H hilafet için çok daha geniş topraklar arayışında ve kendisini global ümmetin legal önderi olarak görüyor.”
Kaçmaya zorlananlar
Bölge halkı için ise bu kadar çok militan örgütün faaliyet gösterdiği yerlerde yaşamak sıkıntı.
Pakistan ordusu safında TTP’ye karşı daha evvel çaba eden eski bir milis önder, birkaç yıl evvel bana bütün ailesinin aşiret bölgesi Mohmand’daki köylerinden ayrılmaya zorlandıklarını anlattı.
“Babam şehit oldu, kuzenim şehit oldu, meskenimiz yıkıldı” diye anlattı eski milis önderi Shehzad*.
“Bazı adamlarımız ellerini kaybetti, kimileri bacaklarını, kimilerinin hiç eli kolu yok artık. Hiç birimiz köyümüzü terk etmek istemedik lakin yaşayacak yer kalmayınca ne yapacaksınız?”
Bajaur’da çalışan iş insanı Ahmed de karamsar bir tablo çiziyor.
“Bazen ben de konutumu terk edip ailemi alıp gitmek zorunda kalacağımı düşünüyorum. Lakin nereye gidebilirim ki. Evimden nasıl ayrılabilirim?” diyor Ahmed.
Orakzai’li genç Israr da yaşadıklarını anlatıyor:
“Savaşın başladığı 14-15 yıl evvel konutumuzu terk etmekten öbür seçeneğimiz yoktu. Annemle babam iki yıl evvel döndü lakin annem artık dul. Hükümet barışın bölgeye geri döndüğünü, bizim de konutlarımıza geri dönmemizi söylüyor lakin nerde barış?”
*Israr, Ahmed ve Shehzad’ın isimleri güvenlik nedeniyle değiştirilmiştir.