Afganistan’ı Taliban idaresi altında nasıl bir nizam bekliyor?

Taliban bir müddettir bu cins cümleleri sıklıkla sarfediyordu.

Taliban önderi Molla Abdulgani Baradar, yakınlarda silahlı hareketi siyasete taşıyacak bir idare oluşturma maksatlı görüşmeler için başşehir Kabil’e vardığında, “Afganistan halkının tümünü temsil edecek kapsayıcı bir hükümet kurmak için uğraşıyoruz” demişti.

Taliban Sözcüsü Zabihullah Mücahid de Kabil’de düzenlediği birinci basın toplantısında, “Barış içinde yaşamak istiyoruz. İç düşman istemiyoruz, dış düşman da istemiyoruz” tabirlerini kullanmıştı. ardeşen escort

Lakin Taliban’ın ne yapacağını izleyen Afganlar, yabancı hükümetler, insanı yardım örgütleri çalışan ve yöneticileri ve siyasi gözlemcilerden oluşan geniş bir kesim son günlerde bahse “Lafa değil icraata bak” diyerek yaklaşıyor.

Gelişmeleri en yakından izleyenler ise şahsen Afgan halkı kuşkusuz zira hayatları en çok etkilenecek olan onlar.

Kabil ve başka büyük kentlerde başını temel haklarını, toplumdaki pozisyonları ve siyasi kazanımlarını talep eden Afgan bayanların çektiği yürekli göstericilerin, argümanlı pankartlarla sokaklara döküldüğü gün yeni Taliban hükümeti de açıklanıyordu.

Sanki bu Taliban’ın medyanın işleyişini kavradığının yeni bir ispatı mıydı? Yeni hükümetin açıklanması, o gün Kabil sokaklarında göstericileri dağıtmaya çalışan Taliban güçlerinin havaya ateş edişini, insanlara sopalar ve dipçiklerle darp edişini süreksiz bir müddet için de olsa dünya haber bültenlerinde geri sıralara itti.

Lakin hükümetin açıklanması bu kadar bütün dünya tarafından beklenen, tarihi bir olay olmasına rağmen kolay bir basın toplantısı ortamında ve mütevazı bir merasim ile gerçekleştirildi. Toplumsal medyayı hareketlendiren kabinenin açıklanması Taliban’ın vaatlerine inanmak isteyenlerde ise mideye inen bir yumruk tesiri yarattı.

Bayan Meseleleri Bakanlığı lağvedildi

Kapsayıcı olmak bir yana yeni hükümet istisnasız bütün üyeleriyle Taliban’dan oluşuyordu. Komiteleri, vekilleri ve güçlü önder Hibatullah Akhundzade ile Taliban hareketinin eski örgüt yapılanması olduğu üzere kabinede yer almıştı.

Bir vakitlerin nefret edilen Ahlak ve Fazilet Bakanlığı geri getirilirken, Bayan Meseleleri Bakanlığı lağvedilmişti.

Büyük tartısı Paştu aşiretleri mensuplarından oluşan kabinede yalnızca bir Tacik ve bir Hazara vardı, her ikisi de Taliban mensuplarıydı. Ve elbette bakan yardımcılığı, müsteşarlık seviyelerinde dahi bayan yoktu.

Bu eski takım ile yeni nesil mollalar ve askeri kumandanların hükümeti. 1990’lardaki Taliban idaresinin artık sakalları daha ağarmış ve uzamış başkanları, Guantanamo’da ABD’nin esiri olarak tutulup salıverilenler, ABD ve Birleşmiş Milletler’in (BM) kara listelerine konanlar, son aylarda bütün cephelerde çarpışmış savaşçı kumandanlar, müzakere masalarına oturan ve son yıllarda bölge ülkelerinin başşehirlerinde yeni model Taliban 2.0’ın pazarlamasını yapan kendine mahsus barış görüşmecileri yeni hükümette temsil ediliyor.

BBC

Ortalarında öne çıkan ve kimisi Batı açısından kışkırtıcı bulunabilecek isimler de var.

Süreksiz hükümetin başına getirilen ak sakallı Molla Hasan Akhund, Taliban’ın kurucularından ve BM’nin yaptırım uygulanacak bireyler listesinde yer alıyor.

İçişleri Bakanı Siraceddin Hakkani, en çok Amerikan Federal Soruşturma Ofisi’nin (FBI) arananlar listesindeki açık renk bir örtünün yüzünü kısmen kapattığı fotoğrafıyla biliniyor. FBI posterindeki fotoğrafa, başına 5 milyon dolar ödül konduğu bilgisi eşlik ediyor.

Daha yakınlarda ismi New York Times gazetesine 2020 yılında yolladığı bir makaleyle duyulmuştu. Barış daveti yaptığı bu yazıda ailesinin ismiyle anılan Hakkani örgütlenmesinin Afgan sivillere yönelik en ağır hücumlardan kimilerinden sorumlu olduğunu söylemeyi ihmal etmişti. Hakkaniler bu türlü bir örgütlenme olmadığı ve artık Taliban’ın modülü olduklarında ısrar ediyor.

Görsel olarak yalnızca siyah bir silüet olarak tanıdığımız Savunma Bakanı Molla Yakup ise Taliban’ın eski kurucu başkanı Molla Ömer’in oğlu.

Ancak bir dakika, bu yalnızca süreksiz bir hükümet.

‘Kabine listesi genişleyebilir’

Kabil’deki basın toplantısı sırasında odadaki gazeteciler daima bir ağızdan sorularını duyurmaya çalışırken, vakit içerisinde yeni bakanlıklar açıklanabileceği söylendi.

Kültür Kurulu Lider Yardımcısı Ahmedullah Wasik, çalışma arkadaşım Sekunder Kirmani’ye “Henüz bütün bakanlıklar ve bakan yardımcılıklarını açıklamadık, o yüzden listenin genişlemesi ihtimali var” dedi.

Hasebiyle açıklanan süreksiz kabine esasen Taliban’ın savaşçı tabanını ödüllendirmek ve onlara teminat vermek, “İslam nizamına dönüşü kutlamak” gayesiyle yapılmış politik bir açılış atağı olabilir.

Kabine tıpkı vakitte çok dikkatle oluşturulmuş bir uzlaşma üzere de görünüyor. Molla Baradar dahil birçoklarının yeni idarenin liderliğine getirilmesini beklediği kimi siyasi ve askeri kimi ağır toplar yerine Molla Akhund başbakan ilan edildi.

Taliban önderlerinin, devrik idarenin bilhassa de geçmişte yolsuzluklarla ismi lekelenmiş siyasetçilerini hükümete dahil etmeye direndikleri, onların zamanının tamamlandığı görüşünde oldukları söyleniyor.

Süreksiz hükümette 1990’larda da yürüttüğü Dışişleri Bakan Yardımcılığı’na getirilen Taliban’ın barış görüşmecilerinden Şer Muhammed Abbas Stanikzai’nin bir kelamı hala kulaklarımda çınlıyor.

2020 yılının Şubat ayında ABD ile Taliban ortasındaki tarihi barış muahedesi imzalandıktan sonra, onların geri gelişinden korkan Afganlara bir iletisi olup olmadığını sormuştum.

Bana keyifle, “Onlara çoğunluğun kabul edebileceği bir hükümet kuracağımızı söyleyin” diye karşılık vermişti. “Çoğunluk” sözünü bilhassa üzerine basarak vurgulamıştı.

Bu, diğer bir biçimde tabir etmek gerekirse Batılı fikirler değil klâsik pahaların hâkim olacağı bir hükümet manasına geliyordu.

Devir değişti

O günler Afganların nihayet savaşın en makus günlerinin geride kalabileceğini umduğu heyecanlı günlerdi. 2020’nin ilerleyen aylarında Katar’daki resmi Afganistan müzakerelerinin ilik gününde Taliban bundan bu türlü bir İslam Buyrukluğu talep etmeyeceklerini, bu bahisteki hassasiyeti anladıklarını ima ettiklerinde odada bir heyecan rüzgarı esmişti.

Bayan müzakerecilerle görüşmelerde onlara bayanların bakanlıklar da dahil, devlet başkanlığı dışındaki siyasi rollere getirilebilecekleri konusunda garantiler verilmişti.

Bunlar o vakitti. Artık devir değişti. İktidar Taliban’da.

Reuters Kabil’deki sokak şovlarına Taliban sert halde müdahale etti

Taliban’ın birçok vaadini dinlemiş olan müzakereci ve eski milletvekili Fevziye Kufi, “Afganistan’ın toplumsal dokusunu hesaba katmayanlar çok önemli sonuçlara katlanmak zorunda kalabilir” diyor.

Bu ihtar şu anda sokak şovlarıyla ve dünya başkentlerinden yapılan açıklamalarla daha bir mana kazanıyor.

ABD Dışişleri Bakanlığı tarafından yapılan açıklamada “Dünya olan biteni yakından izliyor” denilirken, Rusya’da yayımlanan Nezavisimaya Gazeta’nın başyazısında “Taliban’ın yakın bir vakitte milletlerarası seviyede tanınma ihtimali pek yok” yorumu yapıldı.

Taliban kendi genç nesillerinin bile itirazlarıyla karşılaşabilir.

• Eski Afganistan Cumhurbaşkanı Gani, BAE’ye sığındığı için halkından özür diledi
• Çin, Afganistan’a 31 milyon dolarlık besin, aşı ve ilaç yardımı yapacak
• Taliban’ın Kabil’i ele geçirmesinden evvelki saatlerde neler yaşandı?
• Taliban’ın kurduğu hükümet ABD’yi kaygılandırdı

Yine ‘İslam Emirliği’

Taliban mensubu bir genç yakınlarda bana “Tarihin derslerini güzel anlamalıyız” dedi. Şayet Taliban yine tek başına yönetmeye girişirse 2001 yılındaki eski hükümet üzere yeniden devrilebileceğini vurguladı. Bir öbür genç Talib yalnızca dini mevzularda uzman olan mollalara yeni hükümette bu kadar rol verilmesinden rahatsızlığını söz etti.

Yeni hükümetin açıklanmasından çabucak sonra bir açıklama yapan Taliban önderi Akhundzade “bütün yetenekli ve yetişmiş şahısların, yetenekleri, rehberlikleri ve çalışmalarına gereksinim olduğunu” söyledi.

Lakin bütün kapsayıcı lafzın altında temel değerli olanın “sistemin güçlendirilmesi”, “İslam Emirliği’nin tekrar kurulması” olduğu netti. Öteki herşey bunun gerisinde kalıyordu.

Kabil’deki son günlerimde farklı bakış açılarına sahip Taliban gözlemcilerine, liderliğin vakit içerisinde daha mı katılaşacağı yoksa daha mı yumuşayacağını düşündüklerini sordum.

Güçlü rüzgarlar Taliban’ı birçok farklı istikamete götürebilir.

EPA Kabil’deki eski ABD Büyükelçiliği önünde bekleyen bir Taliban savaşçısı

Taliban öncesi hükümetin bütçesinin yüzde 80’ini sağlayan dünyanın önde gelen yardım örgütleri de gelişmeleri yakından izliyor.

BM İnsani Yardım Sorumlusu Martin Griffiths, ülkeden ayrılırken bana “Çok çok büyük eza içindeler” dedi ve yardımların sürdürülebilmesinde bayanlar ve kız çocuklarının toplumsal yaşama iştiraki da dahil insani pahalar ve prensiplerin temel ehemmiyette olduğunu söyledi. Önde gelen yetkililerin kendisinden biraz sabırlı olmasını istediklerini ve tavsiyelerini sorduklarını da ekledi.

Afganistan’ın yeni önderleri ayrıyeten dünyanın dört bir yanındaki cihatçı örgütler tarafından da yakından izleniyor. Birçoğu Şeriat’a uygun bir İslam nizamının kurulmasını bildirilerle kutladı.

Afganistan tabir yerindeyse “başarısız olmak için fazla büyük”.

Çok görüşlü kümeler için bir sığınak olması ihtimali, insan hakları ve açlık ve problemlerin yol açabileceği bir insani kriz tasaları birçoklarını ister istemez, ülkenin, hala yeni bir gelecekten fazla geçmişteki köklerine bağlı yeni önderleriyle birlikte çalışmanın yollarını aramaya odaklayacak.

Lakin yaklaşım tıpkı kalacak: Değerli olan laf değil icraat.