Memleketler arası güçlerin çekilmesinin akabinde, Taliban Afganistan’ın tamamını süratle ele geçirdi. Pekala, ABD neden 20 yıl süren savaşın akabinde Afganistan’dan çekilmeyi kabul etti?
NATO 2001’de; New York ve Washington’daki 11 Eylül taarruzlarının akabinde Taliban’ı başşehir Kabil’in dışına sürüklemişti.
Fakat neredeyse 20 yıl sonra Taliban önderleri başşehir Kabil’e geri döndü ve Cumhurbaşkanlığı Sarayı’nda pozlar vermeye başladı.
Tahminen de en şaşırtan olan da, buna yol açanın ABD ve NATO müttefiklerinin feci bir askeri mağlubiyeti değil, dikkatle müzakere edilmiş bir barış muahedesi olması.
Pekala, bir ABD Lideri’nin devrinde imzalanıp, halefi tarafından uygulanan muahedenin bu türlü feci bir sonuca yol açmasına neden olan neydi?
ABD neden Taliban ile muahede yapmak istedi?
İkiz kulelerin yıkılmasından bir gün sonra, devrin ABD Lideri George W. Bush “bu savaş vakit ve kararlılık gerektirecek ancak hiç kuşkunuz olmasın, kazanacağız” vaadinde bulunmuştu. Gerçekte ise ABD Taliban’a karşı bir askeri zafer kazanmanın yanına bile yaklaşamadı.
11 Eylül taarruzlarından sorumlu El Esas militanlarına mesken sahipliği yapan Taliban, NATO’nun müdahalesiyle kentlerden süratle sürülse de, birkaç yıl içinde yine toparlandı ve 2004’te Batılı güçler ve yeni Afgan idaresine karşı bir savaş yürütebilecek duruma geldi.
George W. Bush’un halefi Barack Obama, artan akınlar karşısında 2009’da Afganistan’da asker sayısını artırdı. Ülkedeki Amerikan askerlerinin sayısı bir devir 140 bine çıktı.
Bu formda Taliban bir kere daha püskürtüldü fakat uzun vadede Afganistan’da asker artırmak çok da tesirli olmadı.
Afganistan ABD’nin en uzun süren savaşı oldu. ABD’ye maliyeti 987 milyar dolardı. 2300’den fazla Amerikan askeri de savaşta öldü. Bu süreçte Amerikan halkının takviyesi azalırken, müdahalenin sona erdirilmesi davetleri daha yüksek sesle yapılır oldu.
2014’te resmen eğitim ve takviye rolü oynamaya başladıktan sonra her yıl ölen ABD askeri sayısı görece düşük olmaya başlarken, Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani son 5 yılda 2019’da 45 binden fazla Afgan güvenlik görevlisinin öldüğünü söylemişti.
Barack Obama’nın halefi Donald Trump, Taliban ile müzakereleri ağırlaştırdı. ABD ve Taliban, Şubat 2020’de bir muahede imzaladı.
Geçen yılki başkanlık seçimlerine giden süreçte bu muahededen bahsetmek, Trump’ın güzeline gidiyordu.
Trump Axios News’a yaptığı açıklamada “Bu ortada, muhtemelen bildiğiniz üzere büyük ölçüde Afganistan’dan çıktık. 19 yıldır oradaydık. Çıkacağız” demişti.
Mutabakatta ne vardı?
ABD kalan askerlerini Afganistan’dan çekmeyi kabul etti. Taliban da denetim ettiği bölgelerde El Kural ya da radikal bir öbür örgütün faaliyet göstermesine müsaade vermeyeceğini açıkladı.
Ayrıyeten Afgan güvenlik güçlerinden 1000 tutsak ve Taliban mensubu 5000 mahkum karşılıklı olarak hür bırakılacaktı.
Muahede, Taliban’a karşı ambargoların kaldırılmasını da öngörüyordu.
Mutabakatın tarafları yalnızca ABD ve Taliban’dı. Taliban, Afganistan’ın nasıl ve kimin tarafından yürütüleceğini Afgan hükümetiyle müzakere edecekti.
Görüşmeler sürerken, eğitilmesi yaklaşık 89 milyar dolara mal olan ve teoride sayıları 300 bini geçen Afgan güvenlik güçleri güvenliği sağlayacaktı.
Devrin ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton’a nazaran Lider Trump imzaladığı belgeyi “harika bir anlaşma” diye niteledi. Trump, kamuoyu önünde muahedeyi “aşırı derecede yeterli olma bahtı olan bir plan” diye tanımladı.
İki taraf da muahedeye uydu mu?
ABD, Afganistan’dan asker çekmeye Trump periyodunda başladı. Taliban ve Afgan hükümeti ortasındaki yüz yüze görüşmeler Eylül 2020’de başladı.
Görüşmelerde ilerleme kaydedilememesine rağmen, Taliban’ın düşmanları muahedenin bir felakete yol açmayacağında kararlıydı.
Afganistan Cumhurbaşkanı Eşref Gani Şubat ayında BBC’ye, “Burası Vietnam değil. Bu çöken bir hükümet değil” demişti.
Temmuz ayında ise Taliban’ın sözcülerinden biri, “Savaş alanında üstün olsak da, görüşmeler ve diyalog konusunda çok ciddiyiz” diye konuşmuştu.
Taliban’ın o periyot bir haftada 10 vilayet merkezini ele geçirmesi tahminen de daha o vakit, gelecekteki durumu gösteriyordu.
Selefi Trump ile neredeyse öteki her hususta anlaşamayan ABD Lideri Joe Biden, Trump’ın muahedesini uygulamaya devam etti. Geçen ay basına yaptığı açıklamada, “farklı bir sonuç alınacağı konusunda rastgele bir makul beklenti olmadan bir jenerasyon Amerikalıyı daha Afganistan’daki savaşa göndermeyeceğini” söyledi.
Biden, “Taliban’ın her şeyi ezip geçme ve tüm ülkeye sahip olma ihtimali çok düşük” diye de eklemişti.
Ve son günlerde yaşananlara rağmen, Biden kararının ardında durdu. Pazartesi günü yaptığı açıklamada, “Son bir haftada olanlar bize bir şey göstermişse, o da Afganistan’daki Amerikan askeri varlığını sona erdirmenin yanlışsız karar olduğudur” dedi.
Lakin birçok kişi için, Taliban önderlerinden Muhammed Abbas Stanikzai’nin geçen yıl Eylül ayında dünyanın en büyük askeri gücüyle imzalanan muahededen sonra, lüks bir otelin balo salonunda söylediği kelamlar bugün kulağa daha hakikat geliyor:
“Savaşı kazandığımıza hiç kuşku yok.”