Elmas Topcu
Almanya Türkiye’nin en değerli ticari partneri ve Türkiye’de en çok yatırımı olan ülkeler ortasında önde geliyor. Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) bilgilerine nazaran Türkiye’de son 18 yılda en fazla yatırım yapan ülkeler sıralamasında Almanya üçüncü. Almanya Dışişleri Bakanlığı datalarına nazaran de iki ülke ortasındaki ticaret hacmi 2020 yılında 36 milyar 600 milyon euro oldu. Türkiye’de yatırımları yahut iştiraki olan Alman şirketlerinin sayısı da 7 bin 400 olarak belirtiliyor. İki ülke ayrıyeten, 2018 yılında da Ekonomik ve Ticari Paydaşlık Komitesi ile (JETCO) ile Almanya-Türkiye Güç Forumu’nu kurarak siyasetten ve iktisattan temsilcilerle diyalog forumları oluşturdu.
Türkiye’ye ihracat yapan Alman şirketler ise 2018’den itibaren giderek arttığını beyan ettikleri bürokratik manilerden şikayetçi. Almanya’daki 79 ticaret ve sanayi odasının örgütlü olduğu çatı kuruluşu Almanya Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği’nin (DIHK) 2021 Dış Ticaret Raporu’nun Türkiye kısmında 2018’den bu yana bürokratik pürüzlerin artmasından, bilhassa de giderek artan menşe şahadetnamesi talebinden şikayet ediliyor.
En büyük sorun menşe şahadetnamesi
Menşe şahadetnamesi, isminden da anlaşılacağı üzere bir eserin kökenini ortaya koyan doküman. Ve aslında Almanya ve Avrupa Birliği (AB) ile Türkiye ortasındaki Gümrük Birliği Mutabakatı yeterince özgür sirkülasyon için koşul değil. 1995’te kabul edilen, 1996’da da yürürlüğe giren Gümrük Birliği Muahedesi, iki taraf ortasında muhakkak eserlerin gümrüksüz yahut ölçü sınırlaması olmaksızın hür sirkülasyonunu mümkün kılıyor. Uygulama için A.TR diye nitelenen doküman kâfi, ilaveten menşe şahadetnamesi kural koşulmuyor.
Almanya Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği (DIHK) ise, Türkiye’nin, hür sirkülasyonu mümkün kılan A.TR dokümanına ilaveten 1 Mart 2018’den beri giderek daha fazla eser için menşe şahadetnamesi de talep etmeye başladığını rapor ediyor. Bürokratik açıdan ticareti zorlaştırıcı bulunan bu belgeyi şirketler, belirli kaideleri yerine getirmeleri halinde Alman Ticaret ve Sanayi Odaları’ndan (IHK) alabiliyor ve Türkiye’ye ihracatta beyan ediyor. Dokümanın maddi yükü de var.
Yalnızca Ticaret ve Sanayi Odaları’nın menşe şahadetnamesi çıkarması için gerekli evrak masrafının 10 euro olduğu ki bunun menşe şahadetnamesi uygulamasındaki en düşük kalem olduğu belirtiliyor. Alman ihracatçı şirketlerin AB’de yahut üçüncü ülkelerdeki üreticilerinden malın ham husus kaynağı ile orijinin deklarasyonu için tedarikçilerinden istedikleri evrak talep süreçleri ve onları tamamlama süreçleri ise işin en meşakkatli ve en değerli kısmı sayılıyor.
2018’den beri sayı katlanarak arttı
DIHK’nın gümrük uzmanı Steffen Behm’in DW Türkçe’ye verdiği bilgiye nazaran, Alman Ticaret ve Sanayi Odaları yıllık ortalama 1 milyon 400 bin ila 1 milyon 500 bin menşe şahadetnamesi çıkarıyor. 2018’e kadar Türkiye’ye ihracat yapan şirketlere verilen ve eserlerinin kökenini ortaya koyan evrak sayısı dünya ortalaması civarındaydı.
Lakin 1 Mart 2018’den beri Türkiye’nin giderek daha çok sayıda eser için Alman şirketlerden belgeyi kural koşmasıyla bu sayı süratli artış kaydetti. O tarihten bu yana Türkiye ile çalışan şirketlere yaklaşık 550 bin elektronik menşe şahadetnamesi çıkarıldı. Yalnızca 2021’in birinci altı ayında bu sayının 127 bine yaklaştığı bildiriliyor. DIHK gümrük uzmanı Behm, bu mühlet zarfında Alman Ticaret ve Sanayi Odaları’nın Türkiye ile ticaret yapan şirketlere verdiği elektronik menşe şahadetnamesi evrak sayısının, Çin, Rusya ve Hindistan için çıkarılanların neredeyse toplamına tekabül ettiğine dikkat çekiyor.
Uygulama Gümrük Birliği ruhuna karşıt
DIHK’nın raporunda, menşe şahadetnamesi uygulamasının onu veren Ticaret ve Sanayi Odaları ile ona gereksinim duyan ihracatçı şirketler için büyük bir bürokratik ve maddi yük olmasına ek olarak uygulamanın menşe beyanını koşul koşmayan Türkiye ile AB ortasındaki Gümrük Birliği Mutabakatı ruhuna da alışılmamış olduğu söz ediliyor.
Son üç yıllık raporlardaki ayrıntılar da şöyle: 2018 yılında Türkiye ile hür deveran kapsamındaki ihracat için gerekli olan A.TR dokümanına ilaveten yaklaşık 65 bin dijital menşe şahadetnamesi çıkarıldı. Bu sayı 2019’da 123 bine yaklaştı. 2020 yılında ticaret korona pandemisinden olumsuz etkilendiyse de Türkiye’ye ihracat yapan Alman şirketlere verilen menşe şahadetnamesi evrakında sayı tekrar artarak 230 bine dayandı. 2021’in birinci altı ayında da Türkiye ile ticaret yapan Alman şirketler için çıkarılan menşe şahadetnamesi dokümanı sayısı azalmayarak 127 bin oldu.
Güzelleştirmeye karşın sayı azalamadı
Geçen yıl Almanya Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği’nin Ankara, Brüksel ve Berlin’deki siyasi karar mercileriyle yaptığı düzgünleştirmeye yönelik uğraşların sonuç verdiği ve Türkiye’nin 1 Ocak 2021 prestiji ile menşe şahadetnamesi talep edilen eser sayısını azalttığı görülse de, buna karşın çıkarılan doküman sayısında azalma kaydedilmediğine dikkat çekiliyor.
Bunun sebeplerinin ise farklı olduğu bildiriliyor. Birinci sebep, Ankara’nın kararının Türkiye‘deki bütün gümrük yönetimlerine ulaşmaması, böylelikle evrak talebinin sürmesi olarak belirtiliyor. Bir öbür sebebin de Alman ihracatçıların, bu doküman olmaması halinde zorlukla karşılaşacağı, otomatikman ek gümrük vergisi ödemek zorunda kalacağı telaşıyla gerekmediği halde, zahmeti de göze alıp doküman çıkartması olduğu kaydediliyor. Bir öteki sebep olarak da “Son iki yılda işleyişin de yaygınlaşması ile biraz alışkanlık haline gelmesi” deniliyor.
Menşe şahadetnamesi sorunu DIHK’nın 2018 yılı raporunda birinci defa öne çıktı. DIHK, Türkiye’nin daha evvel de kökeni Vietnam, Hindistan üzere gelişmekte olan ülkeler menşeli kimi eserlere yüzde 25’e varan ek gümrük vergisi uyguladığını belirtmişti.
Türkiye kendi üreticisini korumak istiyor
Aslında Türkiye ile AB ortasında geçerli Gümrük Birliği Mutabakatı’na nazaran, malların özgür dolanımı kelam konusu ve tarafların üçüncü ülkelerle ticarette uyguladıkları ortak bir gümrük vergisi mevcut. Buna nazaran bir eser evvel AB’ye ithal edilip, ithal ve gümrük süreçleri orada tamamlanmışsa üçüncü ülke çıkışlı olsalar da Türkiye’ye yollandığında hür dolanım kapsamına giriyor, yani gümrüksüz.
Lakin Türkiye ile AB’nin ortasındaki özgür sirkülasyon muahedesi dışında tarafların öteki ülkelerle ikili muahedeleri da mevcut ki bu da durumu karmaşık hale getiriyor. AB’nin hür ticaret yahut öbür mutabakatları ile bir ülkeden gümrüksüz ithal ettiği bir eserin orijin ülkesine Türkiye ek gümrük öngörebiliyor.
Türkiye, bunu ortaya çıkarmak maksadıyla 1 Mart 2018 prestiji ile hür dolanımı mümkün kılan evraka ilaveten menşe şahadetnamesi kuralı koydu ve DIHK’ya nazaran bununla kendi üreticilerini muhafazayı hedefledi. Öte yandan fakat üçüncü ülke menşeli bir eser evvel AB’ye ithal edildi ve ithal ile gümrük süreçleri AB’de tamamlandıysa özgür deveranı kelam konusu.
DIHK’ya nazaran, AB’den giden böylesi eserler için Türkiye’nin ek gümrük vergisi talep etmesi de, bunu yapmak için menşe şahadetnamesi evrakını kaide koşması da Gümrük Birliği Mutabakatı’na ters.
Almanya Ticaret ve Sanayi Odaları Birliği’nin yayınladığı dış ticaret raporu, 2009’dan beri yıllık hazırlanıyor ve her yıl binlerce Alman şirketiyle kontakta olan, onlara danışmanlık hizmeti de veren 79 ticaret ve sanayi odası ile yapılan anket ve deneyimler sonucu hazırlanıyor. Son yıllarda hazırlanan raporlarda, ticareti yapılan eserlerin sertifikalarının çıkarılması, eser kayıt yükümlülüklerinin yerine getirilmesi, malların üretim sürecine dair ayrıntılı bilgilendirme üzere Türkiye ile ticarette aslında var olan meselelere 2018’den beri menşe şahadetnamesinin de eklendiği vurgulanıyor.
