Kıymet Akal
Almanya’da Toplumsal Demokrat Parti (SPD), Yeşiller ve Hür Demokrat Parti’nin (FDP) koalisyon mukavelesi üzerinde mutabakatıyla birlikte, gözler yeni hükümetin dış siyaset çizgisine ve Türkiye ile ilgilerin geleceğine çevrildi.
Yeni hükümette dışişleri bakanlığının Yeşiller partisinde olacak olması, birtakım gözlemciler tarafından, Türkiye ile bağlantılarda insan hakları mevzularının daha fazla yük kazanacağı ve münasebetlerde yeni tansiyonların yaşanabileceği biçiminde yorumlanıyor.
Yeşiller Partisi’ne yakın Heinrich Böll Vakfı’nın Türkiye Temsilcisi Kristian Brakel, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, yeni hükümetin Merkel devrinden farklı olarak, Türkiye ile bağlarda çok büyük değişimlere gideceğini düşünmediğini söyledi.
Almanya-Türkiye münasebetlerini en yakından takip eden uzmanlardan olan Kristian Brakel’a yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
DW Türkçe: SPD’li Olaf Scholz‘un başbakanlığında kurulması beklenen yeni hükümet koalisyon kelamlaşmesini açıkladı. Burada Türkiye ile ilişkilere, “İkili ve Bölgesel İlişkiler” başlığı altında yer veriliyor. Size nazaran burada çizilen çerçeve, gelecek devirde Türkiye ile ilişkiler hakkında ne üzere ipuçları veriyor?
Kristian Brakel: Türkiye kısmı, büyük ölçüde Toplumsal Demokratların tartısını koyduğu bir çerçeveyi, “Evet durum düşünceli ve çok güç lakin Türkiye ile partnerliğimizi sürdürmek istiyoruz” yaklaşımını yansıtıyor…
Yani bu sözler, aslında Angela Merkel’ın izlediği çizginin, bundan sonra da sürdürüleceği manaına mı geliyor? Merkel de büyük meseleler, görüş ayrılıkları olduğunu, fakat Türkiye’nin stratejik açıdan Almanya için değer taşıdığını söyleyerek, Almanya’nın çıkarları gerektirdiği ölçüde diyaloğun sürdürülmesinden yana tavır almıştı…
Evet kanımca bu tabirler, yeni Alman hükümetinin Türkiye konusunda aşağı üst Merkel’ın izlediği stratejiyi izleyeceğini gösteriyor… Yeni hükümet Türkiye siyasetlerinde çok büyük bir değişime gitmeyecek, fakat sivil toplumun desteklenmesine, gençlik değişim programlarına daha çok mali kaynak ayıracak…
Kelamlaşmede, “Türkiye, iç siyasette endişe verici gelişmeler ve dış politikadaki tansiyonlara rağmen AB’nin kıymetli bir komşusu ve NATO partneridir” sözü yer alıyor. Bilhassa “AB’nin değerli bir komşusu” vurgusu dikkat çekiyor…
Bu formülasyon, koalisyon ortaklarının Türkiye’yi AB’nin bir modülü olarak görmediklerini açıkça gözler önüne seriyor.
Kelamlaşmede, Türkiye’de demokrasi, hukuk devleti ve insan hakları, kadın hakları, ve azınlık hakları alanlarında çok büyük gerileme olduğu kayda geçiriliyor…
Evet bu tabirler bir durum tespitinden ibaret, bununla yetiniliyor. Bunun bir sonucu olacağına dair bir söz yok, durum tespiti var…
FDP, seçim programında Türkiye’nin AB üyelik müzakerelerinin sona erdirilmesi, Türkiye ile AB arasında yeni bir ilişki inşa edilmesi gerektiğini savunmuştu…
Hakikat, liberaller üyelik müzakerelerinin büsbütün durdurulmasını istemişti. Lakin görünen o ki üç partinin anlaşabildiği yegane bahis yeni bir müzakere faslının kapatılmaması ve yeni bir başlığın açılmaması olmuş. Ancak hepimiz bunun retorikten ibaret olduğunu biliyoruz. Zira Kıbrıs’ın vetosu nedeniyle esasen yıllardır fasıl açılmıyor ve açılmayacak da. Lakin fasıllar kapatılabilir. Ayrıyeten formülasyon biraz da sorunlu olmuş. Fasıl kapatılmayacak demek ne kadar uygun çok da emin değilim, zira bu Türkiye’ye bağlı, Türkiye şartları, kriterleri yerine getirmesi halinde açılmış fasıllar kapatılabilir. Kurulun “ay hayır Almanya kapatılmasını istemiyor” diyerek buna direnmesine ihtimal vermiyorum. Lakin aslında koalisyon kontratında özetle statüko değişmiyor… Değerli olan tek söz Türkiye ile ilgili kısmın son cümlesi. Bildiğim kadarıyla Yeşillerin de beklentisi doğrultusunda eklenen, “Sivil toplum ile bağların, paylaşımın ve gençlik değişim programlarının güçlendirileceği” tarafındaki söz önemli…
Sivil toplum ile hisseyleşımın ve gençlik değişim programlarının güçlendirilmesiyle kastedilen tam olarak nedir? Bu ortada, koalisyon kelamlaşmesinde, “AB-Türkiye Diyalog Gündemi’nin canlandırılacağı” da belirtiliyor. Bir yandan müzakereler durdu deniliyor,diğer tarafda diyalog gündemi canlandırılacak deniyor… Bu da bir çelişki değvilayet mi?
Sivil toplum ile diyaloğun güçlendirilmesi tek taraflı yapılabilecek, Ankara’nın onayına gereksinim duymayacağınız bir konu… “AB-Türkiye Diyalog Gündemini” canlandırmanın ne manaya geldiğini farklı biçimlerde okuyabilirsiniz. Bu Türk hükümeti ve AB Komitesi ya da AB Kurulu ortasındaki bir diyalog olabileceği üzere, cümlenin ikinci kısmında tabir edildiği üzere sivil toplum aktörleri ortasındaki paylaşımın güçlendirilmesi de olabilir…
Bu ortada koalisyon kelamlaşmesinde AB-Türkiye Mülteci Mutabakatı‘na hiç değinilmiyor. Merkel periyodunda imzalanan mutabakat, Yeşiller’in en çok eleştirdiği dış politika hususları arasında yer alıyordu. Bir müddettir de Türkiye ile AB arasında mutabakatın güncellenmesi için görüşmeler yürütülüyor… Halbuki koalisyon kelamlaşmesinde “düzensiz göçü azaltmak, sistemli göçe imkan sağlamak istiyoruz” sözleri yer alıyor, anayasa ve uluslararası sözleşmelerden kaynaklanan insani yükümlülüklere bağlı kalınacağı vurgulanıyor…
Almanya’nın Türkiye’deki Suriyelilere ikili mali yardımında bir değişiklik olacağını düşünmüyorum. Yeşiller Türkiye’deki Suriyelilere insani yardım finansmanına dayanak veriyor. Lakin Türkiye ile AB ortasında yeni bir mutabakat mümkün olur mu, yeni Alman hükümeti bunun için yükünü koyar mı çok emin değilim.
Bu Yeşilleri zorlayacak bir husus olur… Zira Yeşiller, Yunanistan’a gelen sığınmacıların, kapsamlı iltica müracaat süreçleri tamamlanmadan Türkiye’ye geri gönderilmelerini öngörmesi nedeniyle bu mutabakatın Cenevre Konvansiyonu’nun ihlal edilmesi manasına geldiğini düşünüyor.
Almanya’nın yeni koalisyon hükümetinde Dışişleri Bakanlığı‘nı Yeşvilayetler üstlenecek. Son anda bir değişiklik olmaması durumunda, seçimlerde başbakan adayı olan Annelena Baerbock’un birinci defa bir kadın olarak bu vazifesi üstlenmesi bekleniyor. Bu Türkiye ile ilişkileri nasıl tesirler? İnsan hakları konularının daha ağırlıklı bir yer tutmasını bekliyor musunuz?
Büyük bir değişim olmayacak, koalisyon kontratı de bunu gözler önüne seriyor. Fakat kanımca Türkiye’de hukuk devletinin geldiği nokta dikkate alındığında, insan hakları mevzularının daha yüklü bir yer alması gerektiği açık. Yeşiller kesinlikle bunu isteyecektir lakin koalisyon hükümeti olması prestijiyle Yeşillerin tek başlarına hareket edemeyecekleri, bu mevzudaki tek karar mercii olmadıkları da açık.