Elmas Topcu
Alman hükümetinin açıkladığı son sayılara nazaran, Türkiye’ye askeri ihracat 2021’de son 22 yılın en düşük düzeyine ulaştı.
Sol Parti Milletvekili Sevim Dağdelen’in verdiği bir soru önergesine karşılıkta Alman hükümeti, 2021 yılında Türkiye’ye askeri ihracat için 35 müracaata onay verildiğini ve bunun meblağının 11 milyon 101 bin 197 euro olduğunu açıkladı.
Yapılan dört askeri ihracat müracaatının da reddedildiği, bunların da toplam bedelinin 349 bin 375 euro olduğu belirtildi, lakin reddedilenlerin hangi eserleri kapsadığına dair ayrıntı verilmedi.
Alman hükümetinin geçen yıl Türkiye’ye yönelik verilen askeri ihracat izinlerinden yedisinin denizaltı yahut denizaltı teknolojileri alanında olduğu, Türkiye’ye satışına müsaade verilen toplam 11 milyon 101 bin 197 euroluk materyalin 6 milyon euroluk kısmının de denizcilik alanında olduğu dikkat çekti.
2017-2021 ortasında iktidarda olan Hristiyan Birlik (CDU/CSU) ile Toplumsal Demokrat Parti (SPD) koalisyonundan oluşan son Merkel hükümeti devrinde Almanya’dan toplam 4,5 milyar euroluk silah ve askeri teçhizat ihracatı yapılmıştı. Türkiye’nin de o devir alıcı ülkeler ortasında birinci sıralarda bulunduğu ortaya çıkmıştı.
Alman Haber Ajansı dpa‘nın ulaştığı, Federal İktisat Bakanlığı’nın “gizli” ibareli bir dokümanına nazaran, Türkiye’nin 2018 ve 2019’da toplam 587 milyon 400 bin euro ile Almanya’nın askeri ihracatında birinci sırada yer aldığı görülmüştü. En çok satışı yapılan askeri ihracat materyallerinin de deniz kuvvetlerine ve denizaltı alanında olduğu belgelenmişti.
2019 yılında Türk ordusunun Suriye’ye yönelik operasyonları üzerine Almanya NATO ülkesi olmasına karşın Türkiye’ye yönelik askeri ihracatında sıkı denetime gitmiş, ihracat müsaadelerini radikal biçimde azaltmıştı. Periyodun başbakanı Angela Merkel, Ekim 2019’da yaptığı bir hükümet açıklamasında Türk Silahlı Kuvvetlerinin YPG’ye yönelik operasyonlarını “büyük jeopolitik sonuçları olan bir insanlık dramı” olarak nitelemiş, “Bu şartlar altında Alman hükümeti Türkiye’ye silah satmayacaktır” diye konuşmuştu.
Alman hükümeti, 15 Temmuz 2016’dan sonra insan hakları ve demokrasi alanındaki gelişmeleri münasebet göstererek, Türkiye’ye askeri ihracat için yapılan müracaatları sıkı kontrole tabi tutmaya başlamıştı.
Örtülü ambargo savı
Almanya’nın Türkiye’ye askeri teçhizat satışında kısıtlamalar getirmesi Ankara’da rahatsızlık yaratıyor. Almanya’nın Türkiye’ye “örtülü ambargo” uyguladığı savını 2017 yılında birinci olarak dönemin Savunma Bakanı Nurettin Canikli lisana getirmişti. Canikli, “Birçok Amerikan ve Alman firması savunma eserlerinde kullanılan yedek kesimleri örtülü bir formda ambargo uygulayarak Türkiye’ye vermiyor, geciktiriyorlar. Şu anda içinde yaşadığımız durum, tablo bu” diye konuşmuştu.
Eylül 2021’de de Savunma Bakanı Hulusi Akar Almanya ile “ambargo” sorununu konuşmuş, Türkiye’nin istediği birtakım askeri gereçlerin ihraç izinlerinde sorun yaşandığını lisana getirmişti. Bahsi geçen alanda yüzlerce askeri materyalin kelam konusu olduğunu, tank motorlarından obüs bataryalarının motorlarına pek çok eseri kapsayan bir listeyi Almanya tarafına ilettiklerini, alımı konusunda umutlu olduklarını da aktarmıştı.
Son olarak 24 Mart’ta Brüksel’de düzenlenen NATO inanılmaz tepesinden dönerken konuşan Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da bir kere daha bu mevzuya değindi ve “Savunma endüstrimizin önüne şahsen birtakım müttefiklerimiz tarafından konan kısıtlamaların artık kaldırılması ortak menfaatimizedir. Müttefikler ortasında gizli-açık ambargoların bırakın uygulanmasını, gündeme dahi gelmemesi gerekir” dedi.
Husus Almanya Başbakanı Olaf Scholz’un 14 Mart’ta düzenlediği birinci Türkiye ziyaretinin basın toplantısında da gündemdeydi. Scholz, Türkiye’ye “örtülü ambargo mu uygulanıyor?” biçimindeki bir soru üzerine, Türkiye’ye yönelik “ambargo” uygulanmadığını, lakin Almanya’nın son yıllarda sıkı denetimlere tabi bir askeri ihracat siyaseti izlediğini belirterek savları geri çevirdi.
Sevim Dağdelen’den sert tenkit
Soru önergesini veren Federal Meclis Dışişleri Kurulu’nun Sol Partili üyesi Sevim Dağdelen ise askeri ihracat izinlerindeki azalmaya karşın sert açıklamalarda bulundu. Dağdelen “Komşu ülkelerini ateşe veren, bombalayan, işgal eden otokrat Erdoğan’a satılan her silah bir fazla demektir” sözlerini kullandı. Dağdelen, 2020’de Doğu Akdeniz’de Türkiye’nin gaz arama faaliyetleri nedeniyle de tırmanan tansiyona dikkat çekerek “Almanya’nın Türk Deniz Kuvvetleri’ni silahlandırmayı sürdürmesi skandal” dedi ve Türkiye’ye askeri ihracatın yasaklanması istikametindeki talebini tekrar etti.
Sol Parti ile iktidardaki Scholz hükümetinin koalisyon ortağı, geçen periyotta muhalefette bulunan Yeşiller, geçen sene, insan hakları ihlalleri, Doğu Akdeniz, Dağlık Karabağ, Libya ve Suriye siyaseti nedeniyle Türkiye’ye tam bir silah ambargosu uygulanması için Alman meclisine önerge sunmuşlardı. Önerge, Haziran 2021’de meclis genel şurasında görüşülmüş ve reddedilmişti.
Türkiye tarafının kendilerine savunma alanında “örtülü ambargo” uygulandığı istikametindeki argümanlarına da Sol Partili milletvekili Dağdelen “Devamlı satış müsaadesi çıktığı sürece hangi ambargodan bahsediliyor?” kelamlarıyla reaksiyon gösterdi.
Dağdelen’e nazaran, Altay tankı için işbirliği sağlanamamış olsa da iştirakler “el altından” sürüyor. Sol Partili vekil, Savunma Sanayi Başkanlığı ve Roketsan tarafından modernize edilen, 2020’de kamuoyuna tanıtılan Leopard tanklarının yerli zırh modüllerindeki pek çok ayrıntının, Alman savunma devi Rheinmetall’in İstanbul’daki yan kuruluşu IBD Deisenroth’un savunma sistemlerine çok benzediğini belirtiyor.
Almanya’da CDU/CSU ile SPD’den oluşan evvelki Merkel koalisyonu vazifesi devretmeden çabucak evvel yaklaşık 5 milyar euroluk silah ve askeri teçhizat ihracatına daha onay vermiş, o son müsaadelerle birlikte 2021’de onaylanan silah ve askeri teçhizat ihracatının toplam hacmi 9 milyar euroya ulaşmış, bu da yansılara neden olmuştu. Almanya’dan silah alan ülkelerin başında, insan hakları ihlallerinde bulunmakla suçlanan, Yemen ve Libya’daki çatışmalara müdahil olan Mısır geliyor. Evvelki hükümetin dönem teslimden çabucak evvel Mısır’a üç savaş gemisi ve 16 hava savunma sisteminin satışına da onay verdiğinin ortaya çıkması da sert tartışmalara neden olmuştu.
Almanya’da iktidardaki Toplumsal Demokrat (SPD), Yeşiller ve Hür Demokrat Parti (FDP), hükümet için bağlayıcılığı olan hususları de içeren yeni bir “Askeri ihracatı denetim kanunu” çıkaracağını açıklamıştı. Bu çerçevede çalışmaların Perşembe günü başladığı duyuruldu. İktisat Bakanlığı Müsteşarı Sven Giegold, kanunun hazırlanma sürecinin şeffaf ve sivil toplumun da iştirakiyle yapılacağını söyledi. Yasal düzenlemenin hazırlığı kapsamında dün yapılan birinci toplantıya bilim insanlarının, sivil toplum kuruluşları ile kiliselerden temsilcilerin katıldığı, 6 Nisan’da düzenlenecek ikinci etap görüşmelerde ise askeri alanda faaliyet yürüten şirketler ile dala dair patron örgütlenmeleri temsilcileri ile bir ortaya gelineceği duyuruldu.