Angela Merkel 16 yıllık başbakanlığı sırasında birçok global krizle karşı karşıya kalırken, Almanya’nın dünya siyasetinde oynadığı rol büyüdü. Başbakanlığa veda eden Merkel, dış siyasette nasıl bir miras bırakıyor?
Angela Merkel 2005 yılında Almanya’da başbakanlık koltuğuna oturduğunda memleketler arası seviyede pek tanınmıyor, dünya siyasetinde nasıl bir iz bırakacağı şimdi bilinmiyordu.
Merkel, başbakanlık vazifesinin başından itibaren dış politikayı dışişleri bakanlarına bırakmak yerine kendisi şekillendirmeyi tercih etti. 2007 yılında Baltık Denizi kıyısındaki Heiligendamm’da G8 doruğuna konut sahipliği yapan Almanya Başbakanı, dünyanın en kıymetli devlet ve hükümet liderlerine karşı kendine güvenen bir tavır sergiledi. Merkel, sonraki yıllarda da milletlerarası sahnede kendine güvenen bu tavrını sürdürdü.
Euro krizinde Almanya öncü rol oynadı
Angela Merkel yaklaşık 16 yıl boyunca yürüttüğü başbakanlık vazifesinde birçok memleketler arası kriz ile karşı karşıya kaldı. 2008 yılında dünya genelinde tesirini gösteren finans krizi nedeniyle Avrupa’nın bütünleşmesinin kıymetli sembollerinden biri olan Euro güç bir sürece girdi. Merkel’in buna karşılığı “Euro başarısızlığa uğrarsa, Avrupa başarısızlığa uğrar” oldu.
Avrupa Birliği’nin (AB) en güçlü iktisadına sahip olan Merkel liderliğindeki Almanya, finans krizi sırasında Avrupa’da neredeyse isteksizce öncü bir rol üstlendi. Alman hükümeti borçlanan ülkeleri sert tasarruf tedbirleri almaya ve ıslahat siyaseti izlemeye zorlarken, Yunanistan’daki kimi bölümler Berlin’in bu hali ile İkinci Dünya Savaşı sırasında yaşanan Alman işgali ortasında paralellikler kurdu. Merkel, öteki yandan da geniş kapsamlı AB yardımlarına onay verdi. Almanya’nın borçlanan ülkelere verdiği garantiler bu periyotta arttı.
Öbür AB ülkelerinin Almanya’nın liderlik rolünü kabul etmesinde Merkel’in sergilediği hassas halin kıymetli bir hissesi oldu. Almanya Başbakanı’nın halini DW’ye pahalandıran Halle Üniversitesi’nden Johannes Varwick, Merkel’in “temkinli olma kültürü” ile “sorumluluk kültürünü” bir ortaya getirdiği yorumunu yapıyor.
Fransa sıkı bir ortak mı?
Almanya’nın Avrupa içinde artan rolü, Fransa ile ortasında güç dengesizliğine yol açtı. Merkel, misyon mühleti boyunca Almanya ile Fransa ortasındaki güçlü iştirake vurgu yaptı, hatta eski Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy ortasındaki sıkı iş birliği medyada “Merkozy” olarak isimlendirildi.
Fakat Fransız önderlerin birçok talebi Merkel’de karşılık bulmadı. Son olarak Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un AB’de ıslahat için örneğin Euro Bölgesi Maliye Bakanlığı oluşturulması teklifini Merkel pek sahiplenmedi.
Alman Dış Siyaset Derneği’nden (DGAP) Henning Hoff bunu “kaçırılmış bir fırsat” olarak nitelendiriyor. Halle Üniversitesi’nden Varwick ise Merkel’in AB’deki ıslahatlar konusunda “büyük bir vizyonunun” olmadığını savunuyor.
Çin’e hayranlık
Almanya Başbakanı Merkel, bir yandan da dış siyasette evvelki Alman hükümetlerinin çizgisini sürdürdü. Objektif, büyük jestlerde bulunmayan, mümkünse bütün taraflarla uzlaşma sağlayan Merkel, dünya genelinde Almanya’nın ekonomik çıkarlarını göz önünde bulundurmayı ise ihmal etmedi.
Merkel periyodunda Çin ile Almanya ortasındaki ticari alakalar süratle arttı. Sıklıkla Çin’i ziyaret eden Merkel, bu ülkeden etkilenmiş izlenimi yarattı.
DGAP’den Hoff, Merkel’de “Çin’in ekonomik gücüne hürmet ile karışık hayranlık” gözlemlediğini belirtiyor. Merkel’in Çin ziyaretleri sırasında insan hakları ihlalleri konusunu da ihtiyatla gündeme getirdiği dikkati çekti.
ABD’nin Çin’e olan bağımlılığın dezavantajlarına işaret etmesine karşın Hoff, Merkel’in “Özellikle Çin ve Rusya üzere otokratik sistemlerin yarattığı tehlikeleri, bu ülkelerin jeoekonomik gücünü, dezenformasyon yayma ve Batı’yı baltalama eforlarını uzun müddet hafife aldığını yahut değersiz bulduğunu” tabir ediyor.
Sığınmacılara yönelik siyaset
Angela Merkel, 2015 yılının başında vazifesini bırakmış olsaydı, genel manada başarılı olan başbakanlığı unutulup gitmiş olacaktı. 2015 yılı yazında aldığı Almanya’nın sonlarını gelen sığınmacı ve göçmenlere açma kararı Merkel’in hem dünya genelinde tanınırlığını artırdı hem de ülke içinde ve dışında kutuplaşmaya yol açtı. Merkel, eski Alman Demokratik Cumhuriyeti (DDR) vatandaşı olarak aşılmaz sonlarla müsabakanın ne demek olduğunu bilmesini ve Hristiyan kültüründeki hayırseverliği bu tartışmalı kararına münasebet olarak gösterdi. Merkel’in Suriyeli sığınmacılarla fotoğraflar çektirmesi de Almanya’yı birçok sığınmacının ulaşmak istediği ülke haline getirdi.
Sığınmacıların birden fazla tarafından neredeyse bir azize olarak görülen Merkel, 2015’te Time dergisi tarafından yılın şahsı seçildi, “Özgür dünyanın başbakanı” olarak isimlendirildi.
Öbür yandan, Merkel’in göçmenlere yönelik cömert siyasetin AB çapında uygulanması eforları, bilhassa AB’ye üye Doğu Avrupa ülkeleri tarafından reaksiyonla karşılandı. Bu periyottan sonra Avrupa’da sağ popülizm somut bir biçimde arttı.
Washington ile alakalar
ABD ile bağlantıları başından beri önemseyen Merkel, Alman halkının büyük çoğunluğunun karşı çıkmasına karşın, daha muhalefetteyken eski Lider George W. Bush’un Irak’a yönelik savaşına takviye verdi.
Fakat Bush ve halefi Barack Obama periyodunda ABD’nin Asya’ya odaklanması ile Almanya ile ABD ortasındaki alakalarda de soğuk rüzgarlar esmeye başladı. Merkel’in başbakanlık vazifesi boyunca en değerli ortağı olarak nitelendirdiği Obama devrinde Merkel’in ABD istihbarat üniteleri tarafından dinlendiği ortaya çıktı. Öfkesini gizlemeyen Merkel reaksiyonunu “Dostlar ortasında birbirini dinlemek olmaz” kelamlarıyla lisana getirdi.
Kara bulutlar
Dünyadaki ve ABD’deki gelişmeler, Berlin’in Washington ile alakalarını de etkiledi. Rusya 2014 yılında Kırım’ı işgal etti, 2016 yılında yapılan referandumda İngilizler AB’den ayrılmaktan yana oy kullandı ve ABD’de Donald Trump başkanlığa seçildi. “Önce Amerika” sloganı ile seçimleri kazanan Trump, dış siyasette da çok taraflılığı ve hatta NATO’yu sorgulayan bir çizgi izledi.
2017’de ABD’yi işaret ederek hayal kırıklığını gizlemeyen Merkel, “Tamamen diğerlerine güvenebileceğimiz periyotlar biraz geride kaldı” formunda konuştu.
Dünyadaki bu gelişmeler Merkel’in Almanya’da 2017 yılında yapılan genel seçimlerde aday olmasında tesirli oldu. 2017’deki seçimi kazanan Merkel’in dördüncü başbakanlık periyodu başladı.
Afganistan hezimeti
Merkel bu periyottan itibaren de kendisini dünya siyasetindeki tüm zorluklara meydan okuyan bir siyasetçi olarak gördü. Milletlerarası ilgiler uzmanı Varwick, bunu “Almanya’nın öbür ülkelere kıyasla çok taraflılığa daha fazla bağımlı” olması ile açıklıyor.
Memleketler arası alakalar uzmanı Hoff ise Merkel’in “Avrupa ve Batı’yı bir ortada tutma ve çatışma yaşadığı taraflarla temas halinde kalabilme konusunda fevkalâde bir yeteneği” olduğuna dikkat çekiyor.
Lakin Merkel’in Rusya ile Ukrayna ortasındaki uyuşmazlıkta masaya oturulması için gösterdiği gayretler sonuçsuz kaldı. Öbür yandan, ABD’nin ve AB üyesi Doğu Avrupa ülkelerinin karşı çıkmasına karşın Rus doğal gazını Baltık Denizi üzerinden AB’ye taşıyacak olan Kuzey Akım 2 projesinden vazgeçmedi.
ABD ile Almanya ortasındaki bağlantılar 2021 yılı başında başkanlık vazifesini Joe Biden’in devralması ile güzelleşme gösterdi. Biden’ın Washington’a davet ettiği birinci Avrupalı önder de Merkel oldu. Biden, geçen Temmuz ayında gerçekleşen ziyarette Merkel’in siyasi muvaffakiyetini “tarihi” olarak nitelendirdi.
Merkel’in vazife müddetinin sonuna yaklaşılırken hem Merkel hem de Biden’in aldığı yanlış kararların sonuçları Berlin ve Washington açısından beklenmedik oldu. Memleketler arası güçlerin Afganistan’dan çekilmeye başlaması ile birlikte Taliban süratle ülkede iktidarı ele geçirdi. Ülkede, sivil halk için edinilen bütün kazanımlar ortadan kalkma tehlikesi ile karşı karşıya kaldı. Alman hükümeti gelişmeler karşısında çok geç harekete geçti; Taliban’ın şiddetinden tasa eden, Alman ordusu için çalışan Afganların Almanya’ya getirilmesi konusunda tartışmalar yaşandı. Afganistan hezimeti muhtemelen Merkel’in iktidar devrindeki kara lekelerden biri olarak kalacak.
Nasıl bir dış siyaset izledi?
Merkel dış siyasette nasıl bir miras bırakıyor? 2019 yılında ABD’deki Harvard Üniversitesi’nde 16’ncı fahri doktorasını alırken söyledikleri tahminen de Merkel’in bıraktığı mirasa işaret ediyor. Hiçbir şeyin bizatihi oluşmadığını söz eden Merkel, kişisel özgürlüklerin, demokrasinin, barış ve refahın bizatihi oluşmadığına vurgu yapmıştı.
Merkel, bilhassa kriz durumlarında kendini gösterdi. Başbakanlığı mühletince de çok sayıda krizle karşı karşıya kaldı. Merkel hiçbir vakit çok etkileyici, heyecan uyandıran bir konuşmacı olmadı. Lakin kriz periyotlarında, Varwick’in sözüyle, Merkel’de “pragmatizm, kelamını geçirme yeteneği ve şahsî sağlamlık” ön plana çıktı.
Hoff da Merkel’i “büyük işler başarmış” ve “yorulmak bilmeyen bir kriz yöneticisi” olarak pahalandırıyor. Ancak Merkel’in “daima mevcut olanı korumaya” çalıştığını belirten Hoff, AB’nin bütünleşmesi tarafında daha büyük adımların atılmasını teşvik etmek üzere “krizleri yeni bir başlangıç ve temel değişimler açısından bir fırsat olarak çok az kullandı” diyor.
Merkel’in izlediği dış politikayı özetleyen Varwick, Merkel’in “Almanya’nın global çıkarları olduğunu ve bir yandan Almanya’nın kimi gayelere ulaşmak için çok küçük, öbür yandan da büyüklüğü ve Avrupa’daki rolü nedeniyle liderliğe mecbur kaldığını” anladığını söylüyor.
Christoph Hasselbach
© Deutsche Welle Türkçe
