Narsist CEO’ların yarattığı tehlikeler konusunda oldukça yazı yazılmıştır. Bu şahıslar şirketlerde bireyci bir kültürün yayılmasına, işbirliğinin ve bütünlüğün bozulmasına neden olurlar. Şirketin uzun vadede dayanıklılığını olumsuz etkileyecek süratli ve riskli kararlarıyla bilinir bu beşerler. Bir de idari yolsuzluklar, vergi kaçırma teşebbüsleri vb. ile…
İdare bilimi alanında araştırma yapanlar, 2001’de güç şirketi Enron’un çöküşünü örnek gösterip, narsistliğin şirketleri yıkıma götürebileceğini bile söyler.
Pekala, narsist başkanlarla ilgili bu kadar telaş verici sıkıntılar lisana getirilirken nasıl oluyor da çok özgüvenli ve kendisini merkeze alan bu beşerler önder konumlara gelebiliyor? Narsistlerin hırsları ve güç zehirlenmesinin terfilerinde bir rolü var mı? Yoksa narsist önderler ortalama bir işyeri açısından çok da yaygın görülen bir sorun değil mi?
İtalyan araştırmacıların yayımladığı yeni bir araştırma, bu sorulara karşılık aradığı üzere, şirketlerin çalışanlarını seçme ve ödüllendirme yolları konusunda da enteresan datalar sunuyor.
‘Yıldızlar’ nasıl doğuyor?
Narsist kişiliklerin başka insanlardan daha süratli ilerleyeceğini düşünmek için gereğince neden var. Tevazu sahibi olmayan bu şahıslar kendilerini güzel ‘pazarlayabilir’, çok hürmet hak etmediklerinde bile katkılarının görülmesini sağlayabilirler. 2017’de yapılan bir araştırma, narsistlerin kendi performanslarıyla ilgili abartılı algılarının, gerçek muvaffakiyetlerinin objektif ölçütleriyle muadil olmadığını göstermişti.
Kendileri hakkında abartılı fikirleriyle narsistler ayrıyeten geleceğe yönelik daha yüksek gayeler koyabilir ve bununla işverenlerini ya da işe alım için mülakat yapan bireyleri etkileyebilir.
Lakin bunların hiçbiri kaçınılmaz değildir. Narsist kişiliklerin daima dikkat çekmek için açlık göstermesinin, etraflarındaki insanları yabancılaştırdığı da söylenebilir. Adil bir dünyada, temelsiz kibir bir mühlet sonra ortaya çıkar ve daha alçakgönüllü insanların samimi eforu yerini bulur. (Tıpkı Ezop masallarında sebatkar kaplumbağa ile kendini beğenmiş tembel tavşanın yarışının sonu gibi).
Bugüne kadar bu iki senaryodan hangisinin daha gerçek olduğu bilinmiyordu. İtalya’daki Bozen-Bolzano Özgür Üniversitesi’nde doçent Paola Rovelli ile Milano Politeknik Üniversitesi’nde doktora öğrencisi Camilla Curnis bunu araştırmaya karar verdi. Bunun için İtalya’daki üst seviye yöneticilerle anketler yaptılar.
Rovelli ve Curnis, “CEO narsistliği konusuna ilgi göstermeye başladığımızda, bu alandaki araştırmaların daha çok bu özelliğin şirketler üzerindeki tesirleri üzerine odaklanmış olduğunu gördük” diyor.
Narsistleri tespit etmek
Araştırmaları temel olarak 200 İtalyan CEO ile daha evvel yapılmış bir ankete dayanıyordu. Yöneticiler ankette detaylı sorulara karşılık vermişti. Rovelli ve Curnis de bunun devamı olacak biçimde CEO’lara Narsist Kişilik Envanteri ismiyle bir test uygulamış ve 40 çift tabirden birini seçmelerini istemişti.
Envanterde şu tıp tabirler vardı:
1:a) İnsanları etkileme konusunda doğal yeteneğim var b) İnsanları etkilemede düzgün değilim
2:a) Beşerler bana iltifat ettiğinde bazen utanırım b) Âlâ olduğumu biliyorum zira herkes bana o denli olduğumu söylüyor
3:a) Dünyayı yönetme fikri beni ürkütüyor b) Dünyayı ben yönetseydim çok daha yeterli bir yer olurdu
4:a) Hak ettiğim saygıyı görmede ısrarlıyım b) Çoklukla hak ettiğim saygıyı görüyorum
Seçeneklerden biri hep başkasına nazaran kendine kıymet vermeyi öne çıkaran bir tabir içeriyordu. Ankete katılan kişinin kaç defa narsist seçeneği tercih ettiğine bakılarak, bu özelliğin gerçek hayatta ne çeşit davranışlara yol açtığını kestirim etmeyi sağlayacak bir NPI skoru veriliyordu.
Rovelli ve Curnis bu skorları şahısların özgeçmişlerindeki bilgilerle karşılaştırdı. Bu bilgiler onların eğitimleri, mesleksel deneyimleri, işyerlerindeki durum ve terfileriyle ilgili ayrıntılar içeriyordu.
Lakin narsistliğin meslek üzerindeki tesiri kişinin cinsiyetine nazaran değişebiliyor. Saklı yahut açık cinsiyetçilik nedeniyle işe alım yapan şahıslar ekseriyetle erkeklerde hırsa daha esnek bakıyor. Rovelli ve Curnis, bayanların narsistlik skorunun daha düşük olma eğilimi taşıdığını, lakin genel olarak bayan CEO sayısının azlığının kendi anketlerine de yansıması nedeniyle bu hususta kesin yargıya varamadıklarını belirtiyor.
Narsistlerin meslek basamaklarında süratli yükselişi, onlardan beklenen sorumlulukları yerine getirmeleri için gerekli deneyimden mahrum kalmalarına yol açabilir. Bu da onların süratli ve dürüst olmayan bir formda karar almalarının tesirlerini daha da ağırlaştırabilir.
Ne çeşit tedbirler alınabilir?
Neyse ki narsist kişiliklerin işyerindeki tesirini sınırlayabilecek kimi pratik tedbirler alınabilir.
Öncelikle daha makul bir işe alım süreci işetilmeli, problemli eğilimlere sahip şahısların işyerine ziyan verecek durumuna getirilmeden evvel bu özellikleri tespit edilmeli. Referansların ve özgeçmiş denetimlerinin yapılması kıymetli bir adım olarak sayılıyor.
“İş, Kişilik ve Toplumsal Medya’nın Karanlık Yüzü” isimli kitabın müellifi psikolog ve muharrir Ian MacRae, üst seviye mevkiler için müracaat yapan kişi alımlı ve sempatik bulunduğunda bu denetimlerin bazen yapılmadığı konusunda uyarıyor.
MacRae’nin ikinci tavsiyesi ise işe alıma karar verecek panelin çeşitli mevkilerden beşerler içermesi ve adayın işyerindeki farklı statüdeki insanlara yaklaşımının izlenmesi. MacRae, narsistlerin üst seviye şahıslarla bağlantılarda çok düzgün olduğunu, ancak düşük düzeyde gördükleri insanlara daha farklı davrandığını söylüyor. “Panelde farklı mevkilerden insanların olmaması halinde bu özelliği tespit edemezsiniz” diyor.
MacRae, etik davranışın ödüllendirilmesi yoluyla narsist eğilimlerin engellenebileceğine inanıyor. “Eğer sistem toplumsal davranışı ödüllendiriyor ve kabadayılık, dedikodu üzere antisosyal davranışa müsamaha göstermiyorsa, narsistler de meslek basamaklarını tırmanmak için tesirli olduğunu düşündükleri stratejileri kullanacaktır.”
İşyerinde narsist davranışla çaba her vakit kolay olmaz. Bu davranışları tespit edip onlara karşı izlenebilecek birtakım yollardan kelam edilebilir. Örneğin, narsistler, otoritelerine direkt meydan okunmasından hoşlanmaz. Onların aksiyonlarını sorgulamak yahut yeni bir strateji önermek gerektiğinde, onların egosuna hitap edecek halde yapılabilir. Önerilen planın nasıl onlara da yarayacağı açıkça söz edilirse bu planı onaylama ihtimalleri artar.
Ayrıyeten idaredeki başka bireylerin marifetlerinizi görmelerini sağlarsanız, narsist yöneticilerin sizin başarılarınız üzerinden puan toplamasını da engelleyebilirsiniz. Narsistlerle karşı karşıyayken olağan alçakgönüllü halinizden biraz taviz vermek gerekebilir.