Bedel Akal
Türkiye’de döviz kurlarındaki büyük dalgalanma, iktisat idaresi hakkındaki spekülasyonlar ve ekonomik kriz ihtarları, Avrupa başşehirlerinde telaşla izleniyor.
Son gelişmeler hakkında DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan Batılı uzmanlar, Türkiye’de piyasalara müdahalelerden, siyasetin daha otoriter bir hal almasından duydukları tasaları lisana getirdiler.
Avrupa’nın “istikrarsızlık” kaygısı
Fikir kuruluşu Avrupa Komşuluk Kurulu (ENC) Yöneticisi Samuel Doveri Versterbye, “Türkiye’deki ekonomik istikrar AB için harika bir ehemmiyet taşıyor” derken, Türkiye’de iktisadın berbata gitmesi durumunda, bunun Avrupa’da hem iktisat, hem siyaset hem de güvenlik alanlarında olumsuz yansımalarının olacağını söyledi.
Doveri Versterbye, Gümrük Birliği, AB ahenk süreci ve son olarak mülteci mutabakatının, Avrupa ile Türkiye ortasında karşılıklı olarak kurumsal, tüzel ve ekonomik iç içe geçişkenliği artırdığına işaret ederken, tedarik zincirleri açısından da Türkiye’nin ekonomik istikrarının büyük kıymet taşıdığını vurguladı.
ENC Yöneticisi, “Örneğin Türkiye’den Almanya’ya ihraç edilen motorlu kara taşıtları, makineler, makine aksamı, kauçuk ve plastik eserler üzere sayısız eser, Alman iş dünyasının, Alman tükeciye düşük fiyata satış yapabilmesi bakımından hayati değere sahip. Yani tedarik zinciri bakımından Türkiye Alman iktisadı için kilit ehemmiyete sahip” görüşünü aktardı.
Avrupa bankalarının Türkiye yatırımları
Avrupa ekonomileri ile Türkiye ortasındaki bağımlılığın bir başka değerli başlığını bankacılık sisteminin oluşturduğunu söyleyen Doveri Versterbye, şöyle devam etti:
“Herkes Yunanistan’daki finansal krizi hatırlar. Tıpkı o periyot Yunanistan ile olduğu üzere bugün de İspanyol, Hollanda, Fransız ve İtalyan bankaları, Türkiye’deki bankacılık sistemindeki risklere çok açık zira yatırım ve kredi bağları var. Bu ne demek? Yunanistan’da yaşanan sürece emsal bir sürecin Türkiye’de yaşanması ve bunun haliyle Türkiye’de çok önemli ölçüde faal olan Avrupa bankaları nedeniyle AB’yi etkilemesi mümkünlüğü bulunuyor.”
Türkiye iktisadı büyük risklerle karşı karşıya
Doveri Verserbye, Türkiye ekonomisindeki son gelişmeleri yorumlarken, TL’deki süratli bedel kaybının, kamu borcunun gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranının yüzde 40’a yükselmesinin, ayrıyeten özel bölümün ve bankaların yakın periyotta 90 milyar dolar dış borç ödemesi yapmak durumunda olmasının, yakından izlendiğini söyledi.
İktisattaki berbat idarenin sonucunda bu borçların ödenmesinde de zorluklarla karşı karşıya bulunulduğunu söyleyen Doveri Verserbye, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Peki bu durumda son yıllarda tanıklık ettiğimiz üzere bankalar garantiler için Merkez Bankası’na mı gidecek? Evet, gidecek. Lakin Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın elindeki likidite, dövizi azaldı. Pekala bankalar bu durumda borçlarını nasıl ödeyecek? İşte bu özet, Türkiye iktisadının ne kadar ağır bir sınamayla karşı karşıya bulunduğunu gözler önüne seriyor”
“Hayat pahalılığı AKP’ye yansıyı artıracaktır”
Artan borçlanma maliyetleri, TL’de paha kaybı, neredeyse her eserde yaşanacak fiyat artışının AKP hükümetine yönelik yansıları artırabileceği, bunun da siyasette yeni tansiyonlara yol açabileceği tasasını lisana getiren uzman şöyle devam etti:
“Fiyat artışı, vatandaşların günlük hayatlarındaki temel gereksinimlerini karşılamakta bile zorlanmalarına yol açacak. Güç bakımdan dışa bağımlı Türkiye’de tüm sosyo-ekonomik sınıflarda, yabancı eserler kullanmaya alışmış orta ve üst orta sınıflar dahil, artan bir hoşnutsuzluk olacaktır. Türkiye iktisadında yaşanan bu gerilemeye bir de siyasette kutuplaşmanın keskin bir biçimde tırmandığını eklerseniz, ne yazık ki çok optimist bir tablo ortaya çıkmıyor.”
Erdoğan yine mülteci kozunu alana sürer mi?
Avrupa ülkelerini Türkiye konusunda en çok endişelendiren bahislerden biri de, yeni bir göç krizinin yaşanması mümkünlüğü. Türkiye’de ekonomik sıkıntıların daha da berbatlaşması durumunda, birden fazla Suriye’den gelen sığınmacılara karşı toplumda yansıların daha da artabileceği, Erdoğan’ın da Avrupa’dan mali kaynak için bir sefer daha göç kartını kullanabileceği argüman ediliyor.
Doveri Verserbye, sığınmacıların bir koz olarak kullanıldığını, Erdoğan’ın 2020 yılında Türkiye’deki binlerce mülteciyi Yunanistan’a mobilize ettiğini hatırlatırken, “bunun tekrarlanmayacağını söylemek güç ve bu çok tehlikeli” dedi.
Bu türlü bir adımın Fransa’daki seçimler öncesinde Avrupa’da göçmen aykırısı ve çok sağcı hareketleri güçlendirebileceği ikazında bulunan uzman, halihazırda Belarus nedeniyle Doğu Avrupa ülkelerinin karşı karşıya kaldığı krizin sürdüğünü hatırlattı.
Türkiye’deki ekonomik gidişatın berbata gitmesinin yol açabileceği toplumsal problemlerin, Avrupa’da kaygı kaynağı olduğunu söyleyen Doveri Verserbye, şu yorumu yaptı:
“Salt standart ekonomik hesaplamalara bakarsanız, Türkiye stagflasyona, yani işsizlik oranı artarken enflasyonun da arttığı bir sürece evriliyor. Bu da ne yazık ki toplumda sığınmacılara yansıyı artırabilir… Türkiye’de bankacılık alanında dert ve stagflasyon yaşanırsa, o vakit işte AB’nin Türkiye’ye sığınmacılar için sağladığı fonların idaresi de zorlaşır. İster Erdoğan olsun isterse öteki bir hükümet vazifeye gelmiş olsun, işte o vakit bu fonların sığınmacılar için değil Türkiye’nin sıkıntıları için verilmesi istenecektir. Bu da şaşırılacak bir şey olmaz.”
Erdoğan’ın BAE atağı ekonomiyi kurtarabilir mi?
Pekala, AKP hükümetinin kısa bir müddet öncesine kadar hasım olarak gördüğü, 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünü finanse etmekle, hatta PKK’yı desteklemekle suçladığı Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile bağlantılarında yeni bir sayfa açması, Türkiye iktisadının içinde bulunduğu durumdan çıkartabilir mi?
“BAE’nin gerçek niyeti ve yapacakları konusunda ihtiyatlı olurdum” diyen ENC Yöneticisi Samuel Doveri Versterbye, değerlendirmelerini şu sözlerle tamamladı:
“Erdoğan, BAE ile, geçmişte Katar ve Çin ile yaptığı üzere swap mutabakatları yoluyla kısa vadeli tahlil bulmak isteyebilir. Yani kimi ülkeler, makul ticari nedenlere dayanmaksızın, salt jeopolitik münasebetlerle swap mutabakatları yoluyla, Türkiye iktisadına nakit akıtıyor. En son Katar bunu 2018’de yaptığında TL yüzde 6 kıymet kazandı. Lakin BAE ile Türkiye yakın geçmişe kadar o denli pek de dostça bir münasebet içerisinde hiç olmadı. Şayet BAE ile bu olacaksa bu TL’yi bir nebze arttırabilir. Lakin uygulanan tüm siyasetler ve Erdoğan’ın izlemekte ısrar ettiği çizgi ne yazık ki optimist olabilmemize imkan sağlamıyor”
“Erdoğan’ın nakit paraya gereksinimi var”
Erdoğan, BAE Veliaht Prensi Muhammed bin Zayid el Nayhan’ı görkemli merasimlerle karşıladı. Ziyaret sırasında, iki ülke ortasında başta iktisat alanında olmak üzere, münasebetlerin geliştirilmesi gayesiyle 10 mutabakat zaptı imzalandı. BAE, Türkiye’de yatırım yapmak üzere 10 milyar dolarlık bir fon ayırdığını duyurmuştu.
Ekonomist Timothy Ash, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, Erdoğan’ın son atağının iktisattaki problemlere tahlil olamayacağını belirterek, “Erdoğan’ın asıl gereksinim duyduğu nakit para. Merkez Bankası’na girecek dövize muhtaçlığı var. BAE’nin yaptığı ise uzun vadeli yatırım taahhüdü. Bu rezerv durumu, döviz sıkıntısını önemli ölçüde çözmeyecek” dedi.
“BAE, ucuza kapatmaya çalışıyor”
Londra merkezli Bluebay Asset Management’ın kıdemli stratejisti olan Timothy Ash, Türkiye ile BAE ortasındaki olağanlaşmayı olumlu bulduğunu söylemekle birlikte, iki idare ortasında siyasal İslam, Müslüman Kardeşler, bölgesel siyasetler üzere mevzularda farklılıkların sürdüğüne dikkat çekti.
Ash, “Son gelişmeler, iki idarenin rakip oldukları gerçeğini değiştirmiyor. Hem BAE, hem de Suudi Arabistan, Erdoğan’a güvenmiyor. Bu nedenle BAE’nin yaptığı aslında oportünizm. TL’ye bakıyor, Türkiye’nin gerçek ekonomik varlıklarının çok ucuz olduğunu görüyor ve kanımca bundan faydalanarak altyapı, güç üzere pahalı ekonomik varlıklarını ucuza kapatmaya çalışıyor.”
BAE’nin uzun vadeli hesaplarla hareket ediyor olabileceğini söyleyen Ash, “BAE yatırım yaparsa Erdoğan için değil, Türkiye’ye yatırım yapmak mantıklı olduğu için yapar. BAE çok doğal ki Erdoğan’ın iktidarını sürdürmesini isteyecek bir ülke değil. BAE, aslında Erdoğan sonrası, 2023 sonrasına hazırlık yapma niyetiyle adım atıyor. Ucuz, makul bir yatırım hamlesi” görüşünü tabir etti.
Erdoğan’ın “Ekonomik Kurtuluş Savaşı” söylemi
Pekala Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, “Ekonomik Kurtuluş Savaşı” söylemi ile izlediği iktisat siyasetleri ne manaya geliyor. Düşmanı kim? Erdoğan bu savaşı kazanır mı?
Uzun yıllardır Türkiye konusunda çalışan ve bu alanda en tecrübeli ekonomistlerden olan Ash, bu soruyu şöyle yanıtladı:
“Bu saçmalık. Ortada bir savaş yok, yatırımcıların Erdoğan ile bir savaşı yok. Yabancı yatırımcılar Türkiye’yi seviyor. Türkiye’nin uzun vadeli görünümü güzel. Türkiye’ye yatırım yapmak da istiyorlar. Lakin bu kadar makûs bir para siyaseti izlenirken, TL bir günde yüzde 10 azalırken, kim nasıl yatırım yapsın? Yabancı yatırımcının Erdoğan’dan beklentisi çok kolay: rasyonel ekonomik, rasyonel para siyasetleri izlemesini istiyor. Bunu yaptığı takdirde Türkiye’ye çok para akacak.”
“Batılı yabancı yatırımcılar şeytanlaştırılacak”
Timothy Ash, Erdoğan’ın iktisattaki atılımlarını “kısa vadeli” adımlar olarak nitelendirirken, tekrar seçilebilmek için düşük faizde ısrar ettiğini, mali gevşeme adımları attığını, bununla birlikte dar gelirliler için toplumsal yardımların arttırılacağını düşündüğünü söyledi.
AKP idaresinin, milliyetçi telaffuzlu bir seçim gündemi oluşturmakta olduğu görüşünü aktaran Ash, tüm bunların TL’nin kıymet kaybetmesi ve enflasyonun artmasıyla kendini gösterdiğini, bunun bedelinin ise tüm toplum tarafından ödeneceğini kaydetti.
“Özellikle MHP seçmenlerine hitap etmek için de Batılı yabancı yatırımcılar şeytanlaştıracak. Görünen o ki seçim ajandası böyle” diyen Ash, son günlerde tırmandırılan siyasi tansiyonun, son olarak da güvenlik analisti, DEVA partisi kurucularından Metin Gürcan’ın “siyasi casusluk” suçlamasıyla gözaltına alınmasının kaygı verici olduğunu söyledi.
“Yabancı yatırımcı düşman mı değil mi?”
Bu gelişmenin, Ali Babacan liderliğindeki DEVA partisine ve muhalefete bir ikaz olarak yorumlanabileceğini söyleyen Ash’e nazaran, Erdoğan iktisatta kendi siyasetlerinin yol açtığı ağır sonuçlarla ilgili olarak yabancıları sorumlu tutacağı komplo teorileri üretecek ve Batılıların ekonomik savaş başlattığını tez edecek.
Kimi seçmenlerin “bu saçmalıklara” inandığını tabir eden Ash, “Ama şöyle de bir çelişki var. Faizi yabancı yatırımcı gelsin diye düşürdüğünü söylüyor… Pekala o vakit yabancılar düşman mı değil mi? Bu olanlardan nasıl bir akılcı bir sonuç çıkarmalı?” dedi.
