Avrupa ülkelerinin tümünde doğal gaz fiyatları yükselirken, kıtanın gereksiniminin büyük kısmını karşılayan Rusya’nın bu durumu kendi avantajına kullanmaya çalışıyor olabileceği suçlamaları da gündeme geliyor.
ABD Lideri’nin Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan bu yakınlarda Rusya’nın enerjiyi politik bir silah olarak kullanıyor olabileceğinden dert duyduğunu söyledi.
“(Rusya’nın) Avrupa piyasasının artan güç talebine yanıt vermesi gerektiğini düşünüyorum” dedi.
Lakin doğal gaz külfeti ve fiyatların yükselişinden Rusya gerçekte ne ölçüde sorumlu? Bu soruya bilgilerle cevap aradık.
Avrupa doğal gazının ne kadarını Rusya’dan alıyor?
Rusya Avrupa’nın doğal gaz gereksiniminin yüzde 50’sini karşılıyor.
Avrupa, tüketiminin kalan yüzde 50’sinin büyük kısmını Norveç ve Cezayir’den alıyor.
Rusya doğal gazı Avrupa’ya Kuzey Akımı, Yamal-Europe ve Kardeşlik üzere bir kaç ana boru sınırıyla yolluyor.
Bu doğal gaz bölgesel depolarda toplanıyor, sonra buradan kıtanın dört bir yanındaki farklı ülkelere dağılıyor.
Covid salgını periyodunda Rusya’dan Avrupa’ya doğal gaz ihracatı toplam ölçü olarak azaldı, zira bir çok işyeri kapandığı için talep azalmıştı.
Artık Avrupa’da güç muhtaçlığı yeniden artmaya başlıyor ancak bilhassa de Ukrayna ve Belarus üzerinden gelen doğal gaz ölçüsü hala düşük.
Bu da Avrupa çapında doğal gaz stoklarının erimesine, hasebiyle da fiyatların yükselmesine yol açtı.
Rusya taahhütlerini karşılıyor mu?
Rusya’nın çoğunluk payı devlete ilişkin güç şirketi Gazprom, Avrupa’ya doğal gazı iki başka düzenleme çerçevesinde gönderiyor:
- Çoklukla 10 ila 25 yıl periyodik uzun vadeli muahedeler
- Bir kezlik aşikâr ölçüde gaz alımları için anlık muahedeler
Gazprom, uzun vadeli muahedeleri “istikrarlı ve sürdürülebilir doğal gaz tedariki açısından hayati önemde” diye tanımlıyor.
Ve şirketin bu yıl Avrupa’daki alıcılarına bu kontratlarla taahhüt ettiği ölçüleri gönderdiği anlaşılıyor.
Ne var ki Avrupa Güç Kurumu’nun lideri Fatih Birol bu yakınlarda yaptığı bir açıklamada Rusya’nın, “istese” tahminen yüzde 15 daha fazla doğal gaz gönderebileceği söyledi.
Birtakım uzmanlar Rusya’nın, direkt Almanya’ya bağlanacak olan Kuzey Akımı 2 isimli yeni boru çizgisinin biran evvel onaylanması için, doğal gaz arzını sınırlıyor olabileceğini söylüyor.
Rusya bu çizginin süratle devreye girmesini istiyor fakat Ukrayna’ya uğramadan Avrupa’ya ulaşan Kuzey Akımı 2 boru çizgisine jeo-politik ve etraf münasebetleriyle itirazlar gelmekte.
Oxford Güç Araştırmaları Enstitüsü’ndan Jack Sharples “Avrupa ana akım medyasının dikkate bedel bir kısmında bu ıstıraplar, Gazprom’un Almanya makamları ve Avrupa Kurulu’nu, Kuzey Akımı 2’yi onaylamaya zorlamak için arzı taammüden sınırladığı biçiminde yorumlandı” diyor.
Fakat Sharples’a nazaran bu yorumun doğruluğu kuşkulu.
Almanya Başbakanı Angela Merkel’in açıklamaları da bu istikamette. Merkel, Rusya’nın, kontratlardan kaynaklanan taahhütlerini yerine getirmediği bir durumdan haberdar olmadığını söyledi.
Almanya önderi “Rusya, sadece kontratlardaki taahhütlerine nazaran doğal gaz gönderebilir, istediği kadar değil” diye de ekledi.
Lakin şunu da not etmek lazım ki, Gazprom’un kendi elektronik satış platformuna konulan sayılara bakıldığında, çok fazla anlık alım mukavelesi görünmüyor.
Dr Sharples, “Bu da Gazprom’un uzun vadeli kontratlarında vaadettiği ölçüleri gönderdiği lakin bunun ötesinde tedarikte bulunmadığı sonucuna varmamıza yol açıyor” diyor.
Bu görüş Avrupa Kurulu Güç sözcüsü Kadri Simson tarafından da lisana getirildi.
Simson 6 Ekim günü Avrupa Parlamentosu milletvekillerine “İlk değerlendirmelerimiz Rusya’nın uzun vadeli kontratlarına uyduğunu lakin ek doğal gaz arzında bulunmadığına işaret ediyor” demişti.
Buna rağmen Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Sergey Ryabkov ise BBC’ye “Esasen Gazprom, piyasada istikrarı sağlayabilmek için elindeki rezervleri boru sınırlarına basmaya başladı” dedi.
Ryabkov “Hiç bir vakit güç arzı üzerinden baskı uygulama konumunu benimsemedik” diye de ekledi.
Avrupa’daki stoklara ne oldu?
Şu anda Avrupa genelinde doğal gaz stoku Avrupa Doğal Gaz Altyapısı bilgilerine nazaran son 10 yıllık ortalamanın çok altında. Öteki bir halde söz etmek gerekirse şu anki stok seviyesi, stoklama kapasitesinin yüzde 75’i kadar.
İngiltere’nin doğal gaz depoları ise şu anda büsbütün dolu ancak Rusya bu ülkenin muhtaçlığının yalnızca yüzde 5’ini karşılıyor. O nedenle İngiltere Rusya’dan gelecek doğal gaza başka Avrupa ülkeleri kadar bağımlı değil.
Ayrıyeten Rusya’nın kendi doğal gaz stoku da olağanın altında.
Economist kümesinin araştırma ve yorum kuruluşu Economist Intelligence Unit’ten Avrupa uzmanı Adeline Van Houtte “Şu anda Rusya iç doğal gaz piyasası da sıkışık. Üretim şimdiden en üst seviyesinde ve kış geliyor…. bu da doğal gaz ihraç kapasitesini sınırlıyor” diyor.
Avrupa’da doğal gaz derdini etkileyen diğer bir çok faktör de var:
- 2021 başında yaşanan soğuk hava dalgasının stokları eritmesi
- ilkbahar ve yaz devrinde fiyatların artmasının, daha sonra satmak üzere stoklamayı artırması
- bakım tamir problemleri nedeniyle Norveç’in arzının sonlu olması
- rüzgar gücü üzere öteki kaynaklarda azalma
- dünyanın başka yerlerinde de talebin artması
Doğal gaz talebi neden artıyor?
Koronavirüs pandemisinden yavaş yavaş çıkışın yarattığı ekonomik canlanma fabrikaların tekrar imalata geçmesini bir çok iş yerinin tekrar açılmasını da beraberinde getirdi ve bu da güç talebini artırdı.
Avrupa birebir vakitte doğal gaz alımı konusunda, dünyanın başka yerlerinde de muhtaçlığın artmasından etkileniyor.
Son yirmi otuz yıl içerisinde Asya ve Orta Doğu bölgelerinde doğal gaza talep süratle yükseldi.
Bu da Avrupa’nın ithalatının aşağı üst dörtte birini oluşturan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) piyasasında fiyatları etkiliyor.
Sıvılaştırılmış doğal gaza talep arttıkça, fiyatlar da artıyor ve üretilen gazın değerli bir kısmı Asya’ya gidiyor.
Bunlara ek olarak Rusya Çin’e doğal gaz ihracını da artırdı ve Haziran ayında ülkenin doğusunda bir doğal gaz sürece tesisi açtı. Bunun dünyanın en büyük doğal gaz rafinerisi olması bekleniyor.
Bu habere Kumar Malhotra ve Daniele Palumbo’dan gelen bilgiler de eklendi.
