19 Ağustos, Afganistan’ın ulusal bağımsızlık günü. Hiç kimse ülkenin bu değerli gününde Kabil’deki sarayda Taliban’ın oturacağını hayal etmemişti. Hatta tahminen Taliban’ın kendisi bile bunun olacağını düşünmemişti. Lakin oldu. Almanya Başbakanı Angela Merkel’in “çok acı bir gelişme” diye tanımladığı bu gerçek cevaplanması gereken önemli bir soruyu da beraberinde getiriyor: Artık ne olacak? Dünün teröristleri bugünün iktidarı mı oldu?
Batı’nın da Almanya’nın da Afganistan’da çıkarları kelam konusu. Aksi takdirde Berlin neden 20 yıl evvel ABD’nin başlattığı askeri bu operasyona dahil olsun?
Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas’ın geçen hafta sarfettiği kelamlar de hâlâ akıllarda: “Taliban hilafet kurarsa memleketler arası arenadan kopar ki böylesi bir devletin diplomatik açıdan tanınması kelam konusu olamaz ve bu türlü bir devletle milletlerarası yardım programları da yapılmaz.”
Afganistan, şimdiye kadar Almanya’dan kalkınma yardımı alan ülkelerin başında birinci sırada geliyordu. Artık ise bu yardımlar durduruldu. Bu yıl için 250 milyon euro yardım öngörülmüştü, şimdiye kadar bundan tek kuruş ödenmediği belirtiliyor.
Taliban tanınacak mı?
Fakat Berlin merkezli Bilim ve Siyaset Vakfı (SWP) uzmanlarından Markus Kaim, Almanya’nın son Afganistan siyasetine gerçekçi olmadığı eleştirisini getiriyor. Handelsblatt gazetesine verdiği söyleşide Kaim, “Kısa yahut uzun vadede Taliban’ın zaferi kabul edilmek zorunda” yorumunu yapıyor. Kaim’e nazaran Almanya Dışişleri Bakanı Bakanı ve öbür Batılı siyasetçiler şu anda tepkisel olarak “Tanımayacağız, müzakere etmeyeceğiz, para vermeyeceğiz” sloganıyla hareket ediyor ve bu insani açıdan anlaşılabilir. Kaim, “Ancak jeopolitik açıdan büyük değere sahip bir bölge için bu türlü bir strateji olamaz” diyor. Kaim’e nazaran Taliban ile görüşülmeli.
Türkiye kökenli Federal Meclis Milletvekili ve Meclis Dışişleri Komitesi üyesi, Toplumsal Demokrat Partili (SPD) Aydan Özoğuz da Taliban ile münasebete geçilmesinden yana ve bunu daha evvel de tekraren lisana getirmişti. “Taliban büsbütün izole edilerek bir yere varılamaz” diyen Özoğuz, Afganların insani takviyesi gereksinimi olduğunu belirterek “Mevcut durum çok telaş verici ve kestirilemez” diye de ekliyor.
Prensip olarak siyasi diyalog için uğraş gösterildiğine işaret eden Özoğuz, kelamlarını “Ancak Afganistan’da diyaloğa uygun ve istekli bir hükümetle tertipli bir yapı oluşup oluşmayacağını görmek için evvel biraz beklemeliyiz” biçiminde sürdürüyor.
Halkın yarısının yardıma gereksinimi var
Afganistan’da ise vakte karşı yarışılıyor. Birleşmiş Milletler’in İnsani Yardım Uyum Ofisi (UNOCHA), bu yıl için yaklaşık 40 milyon nüfuslu Afganistan’da halkın yarısının insani takviyeye muhtaçlığı olacağından yola çıkıyor. Bu sayı geçen sene yardıma muhtaçlığı olanların iki katı manasına geliyor.
Yeşiller Partisi’nin güvenlik ve kalkınma siyasetleri uzmanı Winfried Nachtwei, Deutsche Welle’ye verdiği mülakatta insani yardımın siyasi ilgilerden bağımsız olması gerektine dair mevcut temel prensibe dikkat çekiyor. Nachtwei’e nazaran kıymetli olan bir öbür nokta da Afganistan’daki insani durumun giderek daha da berbat bir hal almasının Avrupa ve Almanya’nın çıkarına olmayacağı.
Nachtwei’e nazaran Taliban ile nasıl bir münasebet kurulacağı, Kabil’in yeni idaresinde Taliban dışında öteki güçlerin de yer alıp almayacağına bağlı olarak belirlenecek.
Taliban, Kabil’e girdikten sonra dışarıya “kapsayıcı bir Taliban” imajı yansıtmaya uğraş harcıyor. Örgütün ikinci adamı sayılan siyasi önderi Molla Birader “ılımlı, açık ve kapsayıcı bir İslami hükümet” kurulacağını duyurarak Taliban dışındaki ögelerin da idareye dahil edileceğini ima etti. Taliban sözcüsü Muhammed Naim de kapılarının dünya toplumuna açık olduğunu söyledi ve izole bir ülke istemediklerini belirtti.
Milletlerarası arenada hareketlilik başladı
Kimi devletler de Taliban’ın davetine süratlice karşılık verdi. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Hua Chunying, Pazartesi günü yaptığı açıklamada Afgan halkının kararına hürmet duyulduğunu söyledi.
Bu açıklamadan iki hafta evvel zati Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, dokuz kişilik bir Taliban delegasyonunu Pekin yakınlarındaki Tianjin’de kabul etmişti. Kendilerine serilen kırmızı halının karşılığını da Taliban çabucak verdi ve Çin’in iç işlerine karışmamayı taahhüt etti. Bu da ülkenin batısındaki Sincan’da bulunan radikal İslamcı kümelere dayanak verilmeyeceği olarak yorumlandı.
Ankara “olumlu” olarak niteledi
Taliban’ın idaresi ele geçirmesiyle ilgili birinci olumlu açıklamalardan bir başkası de Ankara’dan geldi. Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Kabil’e girdikten sonra Taliban’ın verdiği birinci iletilerin “olumlu” olduğunu söyledi ve Ankara’nın Afgan güçleriyle temasta olduğunu da dikkat çekti.
İngiltere de Afganistan’ın yeni idaresi konusunda pragmatik davranmayı tercih ediyor. İngiltere Dışişleri Bakanı Dominic Raab, ortaya çıkan yeni gerçekliğe baş yormak gerektiğini söyledi ve sıkıntının Afganistan’daki yeni rejim üzerinde olumlu tesir yaratma olduğunu söz etti.
Afganistan ile bağlantılar ve Kabil’e yönelik tavır önümüzdeki günlerde yaşanacak gelişmelere bağlı olarak belirlenecek. Bilhassa de Taliban’ın verdiği bildirilere sadık bir tavır izleyip izlemediği, bunda da insan hakları ve bayan hakları konusunda taahhüt ettiklerine uygun davranıp davranmadığına bakılacak. Ve pek çok ülkenin başşehrinde Taliban ile tekrar bir diyalog kurulacak mı, kurulursa nasıl bir diyaog olacak tartışması yürütülecek.