Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Kurulu’nun oluşturduğu Libya Bilgi Toplama Misyonu’nun 2016’dan bu yana yaşanan insan hakları ihlâllerini araştırdığı raporu yayımlandı. Raporda, Libya’daki iç savaşta Suriyeli çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye’nin bu “çocuk savaşçıların Libya’ya götürülüp savaştırılmasında” rol oynadığına dair tabirler yer alıyor. BBC Türkçe’ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise argümanları reddetti.
Bu hafta yayımlanan ve BM İnsan Hakları Kurulu’na sunulan raporda, Libya’daki iç savaşta çocuk savaşçıların da kullanıldığı ve Türkiye’nin “bu çocuk savaşçıların Libya’ya götürülüp savaştırılmasında rol oynadığına” dair tabirler yer alıyor:
“2019 sonlarından itibaren elde edilen delillere nazaran Türkiye, görünüşlerinden açıkça anlaşılacak formda 15-18 yaş ortasındaki Suriyeli çocukların silah altına alınması ve Ulusal Mutabakat Hükümeti için para karşılığında Libya Ulusal Ordusu’na karşı savaşmasına aracı oldu.
“Bu çocuk savaşçılar muharip olarak yahut güvenlik kuvveti üzere destekleyici misyonlarda farklı alanlarda kullanıldı. İtaat etmemeleri halinde birçok mahpusa atıldı, bir kısmı da yaralandı.”
‘Hem Libya hem Türkiye, yükümlülüklerini ihlal etti’
Raporda, bu uygulamanın birtakım milletlerarası mutabakatlara alışılmamış olduğu da belirtiliyor:
“Libya’nın, çatışma alanlarında, devlet ordusunda olacak yahut olmayacak biçimde çocukların savaştırılması ya da direkt iştirakini yasaklayan Çocukların Hakları ve Refahı için Afrika Sözleşmesi’ne uymadığına inanmak için gerçekçi sebepler var.
“Libya’nın çocukların silahlı çatışmaya girmemesi istikametinde imzalanan Çocuk Hakları Kontratı Tercihli Protokolü kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirmediğine inanmak için de geçerli sebepler var. Bu protokol, devletlerin kendi sorumluluğu altında olan ve savaşlarda kullanılan çocukların geri gönderilmesi ve savaştırılmaması için her türlü tedbiri alması zorunluluğunu getiriyor.
“Bunun da ötesinde hem Libya hem Türkiye, Çocuk Hakları Mukavelesi’nin ilgili protokolünde belirlenen “çocukların çatışmalarda kullanılmasını ve silah altına alınmasını engelleme” yükümlülüklerini ihlal etti.
“Misyonumuz, çocukların silah altına alındığı ve çatışmalara direkt katıldığı tarafında daha fazla suçlamayla da karşılaştı lakin bunların incelenmesi için daha fazla vakte muhtaçlık duyulmaktadır.”
Dışişleri Bakanlığı kaynakları: Büsbütün temelsiz argümanlar
BBC Türkçe‘ye raporla ilgili değerlendirmede bulunan Türk diplomatik kaynaklar ise savları reddetti:
“Bunlar büsbütün temelsiz, hiçbir somut desteği olmayan argümanlardır. Bu tıp dayanaksız argümanların raporda nasıl yer aldığını esasen sorgulamak gerekir. Meğer, Bilgi Toplama Misyonu’nun Libya sathında araştırması gereken ve beklenen onlarca işlenmiş somut savaş hatası, toplu mezarlar ve insan hakları ihlalleri vardır. Misyonun çalışmalarının ve raporun asıl bunlara ne kadar odaklandığına bakmakta yarar bulunmaktadır.”
2020’de oluşturulan misyonun üyeleri, incelemelerinin sonunda Ağustos ayında Trablus’a giderek üst seviye Libyalı görevlilerle görüştü. Bu hafta da rapora son formunu verdi.
Türkiye, Kasım 2019’da şimdi iç savaş sürerken, yakın bağlantı içinde olduğu Trablus’taki Ulusal Mutabakat Hükümeti’yle (UMH) savunma muahedesi imzalamış ve Türk askerleri “eğitim ve danışmanlık misyonları için” Libya’ya gitmişti.
UMH, kendisine karşı savaşan ve Trablus’u kuşatan, Libya’nın doğu ve güneyinde büyük bir kesite hakim olan General Halife Hafter’in Libya Ulusal Ordusu’na karşı savaşıyordu.
2020’nin başında savaşın ağırlaştığı devirde Türkiye dayanaklı Suriyeli savaşçıların Libya’ya giderek Hafter’e karşı savaştığına dair haberler çıkmıştı.
Raporda Türkiye’nin yer aldığı bir kısım daha bulunuyor.
Şimdi taraflar ortasında ateşkes muahedesi imzalanmadan evvel, 3 Haziran 2020’de Kasr Bin Gaşir kasabasında art geriye dört insan hava aracı saldırısının en az 12 kişiyi öldürdüğü belirtilen raporda, saldırılan şahısların silahsız olduğu; ortalarında bayan ve çocukların da olduğunun tespit edildiği yazılıyor.
Bu atakları UMH’nin düzenlediği; sivil oldukları bilindiği halde aşikâr bir bölgedeki insan topluluğunu maksat alarak üst üste yapıldığı; bu sırada Hafter’in ordusunun çekilmekte olduğu; tüm bunlar göz önünde bulundurulduğunda “savaş suçu” işlendiği de raporda söz ediliyor.
Bu akında kullanılan insansız hava araçlarının Türkiye’de üretildiği, Libya’da da birinci olarak Türkiye’nin de erişimi olduğu bir askeri hava üssünde görüldüğü, muahede kapsamında UMH’ye verildiği belirtiliyor. “Ancak Türkiye’nin bu taarruzda oynadığı rol tam manasıyla saptanamamıştır” deniliyor.
- Suriyeli muhalifler neden Libya’ya savaşmaya gidiyor?
- Libya’dan Türkiye’ye yabancı güçler ve paralı askerlerin çekilmesi için işbirliği daveti
- Türkiye ‘para ve Türk vatandaşlığı karşılığında Libya’ya savaşçı gönderdiği’ tezini yalanladı
Rus Wagner şirketinin ve Suriyeli savaşçıların savaştaki rolü
Raporda, paralı savaşçıların memleketler arası hukuka ters olmadığı lakin bu paralı askerler tarafından da insan hakları ihlâlleri ve savaş kabahatleri işlenmiş olabileceği belirtiliyor.
Hafter’e takviye veren Fransa, Mısır, Birleşik Arap Emirlikleri üzere ülkelere dair ayrıntı bulunmamakla birlikte, Rusya’nın tekrar Hafter’in yanında savaşmak üzere gönderdiği paralı askerlere de ve bu savaşçıların işlemiş olabileceği savaş cürümlerine da raporda yer veriliyor:
“Rus özel askeri şirketi ChVK Wagner’le irtibatlı birtakım şahısların Libya’da [Hafter’e bağlı] Libya Ulusal Ordusu’na (LNA) takviye vermek üzere paralı asker olarak bulunduğuna dair muteber bilgilere ulaşıldı. BBC News da Eylül 2019’da, Wagner’in paralı savaşçılarının savaşın direkt tarafı olmayan bireyleri güney Trablus’ta öldürdüğünü haberleştirdi. Misyonun elde ettiği ispatlar da, Wagner çalışanlarının kurbanları yakaladıktan sonra kendilerini gaye alarak kurşun sıktığını doğrular nitelikte.”
Raporda, bu delillere dayanarak “Wagner çalışanlarının bir savaş kabahati olan cinayet kabahatini işlemiş olduklarına inanmak için geçerli sebepler vardır” tabirleri kullanılıyor.
Haziran 2020 sonrasında UMH’ye bağlı birlikler güç kazanmış; Hafter’e bağlı birlikler Trablus kuşatmasına son verip geri çekilmişti.
- Wagner Kümesi: Libya’daki Rus paralı askerler hakkında neler biliniyor?
- BBC, Wagner Kümesi’nin Libya’da işlenen savaş kabahatleriyle ve Rusya ordusuyla ilişkisini ortaya çıkardı
- Libya’da General Halife Hafter, seçimlere girebilmek için askeri misyonlarını bıraktı
Libya Data Toplama Misyonu’nun raporunda, Haziran 2020 sonrası Trablus’un güneyinde meskenine dönen sivillerin mayınlar ve toprak altına gizlenmiş patlayıcılar sebebiyle hayatını kaybettiği bilgisi de yer alıyor. Bu mayınlar ve patlayıcıların da Wagner çalışanı tarafından yerleştirildiği lakin hiçbir ikaz levhası bulunmadığı belirtiliyor:
“Araştırmalar, birden fazla Rusya’da üretilmiş yüzlerce mayının, Nisan-Mayıs 2020’de sivillerin yaşadığı meskenlerin ve öteki sivil binaların etrafına yerleştirildiğini ve hiçbir ikaz bulunmadığını gösterdi. 35’ten fazla lokasyonda bulunan mayınlar, bu mayınlardan bir askeri kazanım elde etmenin artık mümkün olmadığı bir vakitte çok sayıda can kaybı, yaralanma ve ziyana yol açtı.
“Çatışmalar bittikten sonra bu mayınları temizlemeyen Wagner’in paralı askerleri ve LNA’nın ömür hakkını ihlâl etmiş bulunuyor.”
Raporda ayrıyeten, Suriyeli yetişkin savaşçıların da UMH’nin yanında savaştığı söz ediliyor:
“BM Misyonu, UMH’ye takviye hedefli yürütülen savaşlarda Suriye vatandaşlarının rol aldığına dair ispatlara ulaştı. Misyonun görüştüğü Suriyeli savaşçılar, Suriye’de ‘Özgür Suriye Ordusu’ndaki üstleri tarafından buraya gönderildiklerini; Türkiye’nin kendilerinin Libya’ya gönderilmesinde Türk vatandaşlarının etkin rol aldığını ve kendilerinin bu vazifesi kabul etmekteki emellerinin maddi gelir elde etmek olduğunu anlattı. Bu Suriyeli savaşçıların rastgele bir ihlâlde bulunup bulunmadığına yönelik araştırmalar sürüyor.”
