ABD Lideri Joe Biden, dünya başkanlarının 2022 yılının Eylül ayına kadar dünya nüfusunun yüzde 70’ini aşılamayı taahhüt etmesini istiyor. Ancak araştırmalar varlıklı ülkelerin elinde hala büyük aşı stokları bulunduğunu ve bunların birçoklarının yakında son kullanma tarihi geçtiği için çöpe gidebileceğini gösteriyor.
Bahar, geçtiğimiz yaz uçağa binerken İran’daki babasını dört yıl sonra birinci defa göreceği için çok heyecanlıydı
Koronavirüsün ikinci dalgasının ülkeyi ve aileyi perişan edeceğini nereden bilebilirdi ki?
Evvel, oğlunu evlendirmeye hazırlanan bir aile dostları hastalandı. Kısa mühlet sonra öldü. Sonra babasının amcası, sonra yaşlı bir halaları. Bahar, yalnızca bir doz aşı olan ve ikinci doz aşısını bekleyen büyük annesi için çok endişeleniyordu.
ABD’de yaşayan 20 yaşındaki Bahar, Nisan ayında aşılarını olmuştu.
Bu nedenle bir ölçüde korunduğunu biliyordu lakin yeniden de İran ziyaretinin son günlerini babasının meskenine kapanıp virüsün bir sonraki kurbanının kim olacağından endişelenerek geçirdi. İran’da aşı meşakkati vardı ve ailesinden aşı olabilenlerin sayısı çok azdı.
ABD’ye döndükten kısa mühlet sonra babasının hastalandığını duydu. Uzaklarda kaygı içinde kalmıştı.
Babası güzelleşmiş lakin yaşlı akrabalarından bir kısmı hastalığı atlatamamış. “Kendimi adeta hastalanmadığım için hatalı hissediyorum. İki doz Pfizer aşımı olduğum için İran’dan sapasağlam ayrılabildim” diyor.
Aşıların dörtte üçü 10 ülkeye gitti
Aşı tedariki konusundaki bu dengesizlik sayılara döküldüğünde karşımıza çok çarpıcı bir tablo çıkıyor. Dünya nüfusunun yarısından fazlası şimdi bir doz Covid-19 aşısı bile olmadı.
İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne nazaran (Human Rights Watch) Covid aşılarının yüzde 75’i yalnızca 10 ülkeye gitti. Economist mecmua kümesinin niyet kuruluşu Economist Intelligence Unit, şu ana kadar yapılan tüm aşıların yarısının, dünya nüfusunun yalnızca yüzde 15’ine gittiğini, dünyanın en güçlü ülkelerinin fakir ülkelerin 100 katı aşılama yaptığını hesapladı.
Haziran ayında G7 ülkeleri (Kanada, Fransa, Almanya, İtalya, Japonya, İngiltere ve ABD) dünyanın fakir ülkelerine bir yıl içerisinde 1 milyar doz aşı bağışlamayı taahhüt etmişti.
Economist Intelligence Unit’in global aşı stokları raporunu hazırlayan kümenin başyazarı ve eski diplomat Agathe Demarais, “Bu haberi gördüğümde gülümsedim” diyor ve ekliyor:
“Böyle şeyleri geçmişte çok sık gördüm. Asla gerçekleşmeyeceğini biliyorsunuz.”
Varlıklı ülkelerde aşılanma oranı yüzde 50’leri aşarken, şimdi nüfusunun yüzde 2sini aşılayamamış ülkeler var
Yerine getirilmeyen kelamlar
İngiltere hükümeti bu 1 milyar dozun 100 milyonunu vereceğini açıklamıştı, şu ana kadar yalnızca 9 milyon yolladı. ABD Lideri Biden 580 milyon doz aşı kelamı vermişti, bunun şimdilik yalnızca 140 milyonu yollandı. Avrupa Birliği üyesi ülkelerin taahhüdü yıl sonuna kadar 250 milyon doz aşı bağışlamaktı, bunun yalnızca yüzde 8’ini gerçekleştirdiler.
Birçok orta gelirli ülke üzere İran da Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) tarafından desteklenen ve aşının muhtaçlığa nazaran dağıtımını hedefleyen milletlerarası oluşum Covax üzerinden aşı aldı. Covax, satın aldığı aşıları orta gelirli ülkelere düşük fiyatla satıyor, fakir ülkelere ise parasız bağışlıyor.
Ancak Covax büyük bir tedarik sorunu yaşadı. 2021 yılı içerisinde iki milyar doz aşı dağıtmayı planlıyordu ve bunların büyük kısmı Hindistan’dan gelecekti. Ancak ikinci dalgayla üzücü sarsılan Hindistan’da hükümet aşı ihracına yasak koyunca durum değişti.
O vakitten beri Covax, aşı konusunda varlıklı ülkelerin yapacakları aşı bağışlarına bağımlı hale geldi. Bu da çok yetersiz. Birtakım ülkeler şimdi nüfuslarının yüzde 2’sini bile aşılayamamış durumdalar.
Covax’ın dağıtım yetkililerinden Aurelia Nguyen,”Şu anda paylaşım çok az seviyede ve ülkü son kullanma tarihinin dolmasına çok az vakit kala, gereğince evvelden haber verilmeden yapılıyor. Bu da bunların çabucak kullanabilecek ülkelere nakledilmesini lojistik olarak çok zorlaştırıyor” diyor.
Yaşanan global bir aşı arzı sorunu değil. Global aşı arzı konusunda araştırmalar yapan Airfinity isimli kuruluşa nazaran varlıklı ülkeler gereksinimlerinin üzerinde aşı stokluyor. Aşı üreticileri şu anda her ay 1,5 milyar doz aşı üretiyor ve yılın sonuna kadar 11 milyar doz aşı üretmiş olacaklar.
Airfinity’nin araştırma takımının başı Dr. Matt Linley, “Dev boyutlarda üretim yapıyorlar. Son üç-dört ay içerisinde üretim büyük artış gösterdi” diyor.
En büyük aşı üreticilerinden Hindistan ikinci dalganın sarsıntısıyla aşı ihracatını durdurunca dert arttı
Dünyanın en güçlü ülkelerinin elinde, üçüncü doz aşılamaya girişseler bile tahminen 1 milyar 200 milyon doz fazla aşı var.
Matt Linley’e nazaran bunların beşte biri yani 241 milyon doz aşı çok yakın bir tarihte bağışlanmadığı takdirde tarihi geçeceği için çöpe gitme riskiyle karşı karşıya. Fakir ülkelerin son kullanma tarihine iki aydan az mühlet kalmış aşıları kabul etmeme ihtimali de yüksek.
Linley, “Zengin ülkelerin vilayetle de açgözlülük nedeniyle bu aşıları stokladığını düşünmüyorum. Daha fazla aşıların hangisinin tesirli olacağını bilmedikleri için birçok farklı aşıyı birden sipariş ettiler” diyor.
Airfinity yaptığı son araştırma ile hükümetlere, sağlıklı bir aşı arzı bulunduğunu, stok yapmalarına gerek olmadığını anlatabilmeyi umuyor. Onun yerine gereksinim fazlasını çabucak bağışlayabilir ve önümüzdeki aylarda aşı ıstırabı çekmeyecekleri konusunda rahat olabilirler.
Agathe Demarais, “Hazırlıksız yakalanmak istemiyorlar” diyor ve ekliyor:
“Bu birebir vakitte iç politik baskılarla da ilgili zira seçmen muhtemelen şimdi ülkede muhtaçlık olduğunu hissediyorsa aşıların diğer ülkelere bağışlanmasından hiç mutlu olmayacaktır.”
‘Aşı üreticilerinin Covax’a öncelik vermesi gerek’
Covax yetkilisi Aurelia Nguyen ise harekete geçmesi gerekenin yalnızca hükümetler olmadığını düşünüyor:
Şayet aşı üreticileri şu anda ayda 1,5 milyar doz aşı üretiyorsa, Nguyen’e nazaran cevaplanması gereken en değerli soru neden fakir ülkelere bu kadar az aşı ulaştığı olmalı.
Nguyen, “Covax’ın çok büyük gereksinimi varken hükümetler kuyrukta geri sıraya geçmeli ve bizim sipariş ettiğimiz aşıları biran evvel almamıza fırsat vermelidir” diyor.
- İngiltere’de üçüncü doz aşı uygulaması başlıyor
- Çocuklara hangi ülkelerde Covid aşısı yapılıyor?
- 3. doz Covid aşısı Delta varyantına karşı tesirli mi?
Bahar ve ailesi için bu hesaplar birtakım sayılardan ibaret değil, her biri gerçek hayatlara, eş dost ve akrabaların hayatlarına tekabül ediyor.
Bahar iki-üç günde bir, tanıdığı birinin daha öldüğü haberini alıyor. Üniversitede arkadaşları aşı olmak istemediklerini söylediklerinde onlara karşı çıkmış ancak artık çok üzücü bulduğu bu tartışmalara giremiyor bile.
“Aldırmamaya çalışıyorum lakin insanların ellerindeki ayrıcalıkları kullanmadığını görmek hakikaten çok zor” diyor.
