Forbes mecmuası “dünyanın kendi başına milyarder olan en genç kadını” yazıyordu. Kapağına fotoğrafını koyan bir öbür iş dünyası mecmuası Inc, onun için “Bir sonraki Steve Jobs” diyordu.
2014’te, o periyot 30 yaşında olan Elizabeth Holmes doruktaydı. Stanford Üniversitesi’ni bırakan Holmes, hastalıkları teşhis etmekte kelamda ihtilal yaratan ve 9 milyar dolar kıymet biçilen bir şirket kurmuştu.
Theranos, birkaç damla kanla Edison testini kullanarak, kanser ve diyabet üzere hastalıkları, iğnelere gerek kalmadan teşhis edebileceğini vadetmişti. Henry Kissinger’dan Rupert Murdoch’a büyük isimler şirkete yatırım yaptı.
2015’te artık şirketin foyası meydana çıkmaya başlamıştı ve bir yıl içinde Holmes’un sahtekar olduğu ortaya çıktı. Vadettiği teknoloji işe yaramıyordu ve 2018’te kurduğu şirket çöktü.
Şu anda 37 yaşında olan Holmes, kendisine yöneltilen 12 sahtecilik suçlamasından karar giyerse 20 yıla kadar mahpus cezası alabilir. Holmes, daha evvel hiç öyküsünü anlatmadı.
Dava gelecek ay başlayacak ve yakından izlenecek. Holmes’un suçlamaları reddetmesi bekleniyor.
Bu hafta sonu yeni bir gelişme oldu ve Holmes’un avukatlarının, müvekkillerinin eski erkek arkadaşı ve iş ortağı Manesh “Sunny” Balwani’nin hataların işlendiği devirde Holmes’a cinsel tacizde bulunduğunu, onu duygusal olarak denetim ettiğini ve ruh sıhhatini bozduğunu sav edecekleri ortaya çıktı.
Tıpkı sahtecilik suçlamalarıyla karşı karşıya olan 56 yaşındaki Balwani argümanları “şok edici” diye tanımladı. Devlet adamlarından, sekreterlere herkesi kandıran bir bayana sempatiyle mi yoksa sertlikle mi yaklaşılacağına artık bir heyet karar verecek.
Muvaffakiyet baskısı
Bir kitaba, HBO’da yayımlanan bir belgesele, bir televizyon dizisine ve sinemaya mevzu olmasına rağmen, Holmes’un işe yaramadığını bildiği bir teknolojiyle niçin bu türlü bir kumar oynadığı hala bilinmiyor.
Başşehir Washington’da varlıklı bir aile tarafından büyütüldü ve rahat bir ömür sürdü. Tanıyanlara nazaran, nazik lakin içine kapalı bir çocuktu.
81 yaşındaki yatırımcı ve iş adamı Richard Fuisz, Holmes üzerinde başarılı olması için büyük bir baskı kurulmuş olabileceğini söylüyor. Ailesi yıllarca Holmes ailesinin komşusu oldu. Fakat Theranos 2011’de kendisine bir patent davası açtığında ortaları bozuldu.
Holmes’un anne ve babası mesleklerinin büyük kısmını Kongre’de bürokratlık yaparak geçirdi lakin Fuisz BBC’ye yaptığı açıklamada, “Statüye çok düşkünlerdi ve ilişkiler için yaşarlardı” dedi. Fuisz’e nazaran babasının büyük büyük babası Amerikan ekmek sanayisini değiştiren Fleischmann’s mayalarının kurucusuydu ve aile soya çok düşkündü.
Elizabeth 9 yaşındayken babasına bir mektup yazıp, “hayatta nitekim istediği şeyin, insanlığın mümkün olduğunu bilmediği her şeyi keşfetmek olduğunu” söylemişti.
2002’te Kimya Mühendisliği okumak için Stanford Üniversitesi’ne girdiğinde, derisinin üzerine takan şahıstaki enfeksiyonları tarayıp, gerekli antibiyotikleri veren bir bant fikrini buldu.
Prof. Phyillis Gardener, Holmes’a fikrinin işe yaramayacağını söyledi.Daha 18 yaşında, daha sonra da devam edecek ve bir sonraki yıl kuracağı şirketin itici gücü olacak inatçılığını sergilemişti.
Stanford’daki klinik farmakoloji uzmanı Phyllis Gardner, Holmes ile bant fikrini tartıştığını ve “işe yaramayacağını” söylediğini hatırlıyor.
Dr. Gardner BBC’ye yaptığı açıklamada, “Sadece gözlerini dikip bana baktı. Kendi dehasına katiyen inanıyormuş üzereydi. Uzmanlığımla ilgilenmiyordu ve bu can sıkıcıydı” dedi.
Süratli yükseliş
Holmes aylar sonra, 19 yaşındayken Stanford’u bırakıp, Theranos’u kurdu. Bu defa parmağa batırılacak iğneyle alınan birkaç damla kanla, kan testi yapan ihtilal yaratacak bir kan testi usulü bulduğunu söylüyordu.
Güçlü beşerler fikirden büyülendi ve denetlenmiş finansal hesapları görmeden yatırım yaptılar.
ABD Hazine Bakanı George Schultz, daha sonra Trump idaresine giren madalyalı Deniz Piyadesi Generali James Mattis ve Amerika’nın en güçlü ailesi Waltonlar, destekçileri ortasındaydı.
Aldığı bu takviyenin yanı sıra tutumu da inanılırlığını artırdı.
2015’te Holmes ile bir öğlen yemeğinde buluşan Harvard Tıp Fakültesi’nin eski Dekanı Dr. Jeffrey Flier “Müthiş bir fikri olduğunu ve tüm bu yatırımcılar ve bilim insanlarını ikna etmeyi başardığını biliyordum” diyor.
Holmes’un teknolojisini hiç resmen değerlendirmemiş olan Dr. Flier “Kendine inançlı bir havası vardı lakin teknoloji hakkında birtakım sorular sorduğumda pek o denli anlıyormuş üzere gözükmedi” diye de ekliyor.
“Biraz garip gözüktü fakat yemekten bir sahtekarlık olduğunu düşünerek de kalkmadım.”
2015’te eski ABD Lideri Bill Clinton ile birebir sahnede. O vakitler Holmes’un en genç bayan milyarder olduğu söyleniyordu.Dr. Flier, daha sonra Holmes’u, fakültenin müracaat heyetine davet etti. Flier, artık bundan pişman ve skandal patladığında Holmes suradan uzaklaştırıldı.
Her şey, 2015’te içeriden birinin Theranos’un esas test aygıtı Edison ile ilgili telaşlarını sızdırmasıyla başladı. Wall Street Journal gazetesinin bir dizi haberinde, test sonuçlarının güvenilmez olduğu ve şirketin birçok testi, öteki üreticilerin imal ettiği makinelerle yaptığı argümanları gündeme taşındı.
Birbiri arkasına davalar açıldı. Ortaklar münasebetlerini kesti ve 2016’da denetleyici kurumlar, Holmes’un kan testi hizmeti vermesini iki yıllığına yasakladı.
Theranos 2018’de kapandı.
O yılın Mart ayında Holmes, denetleyici kurumların sahtecilikle yatırımcılardan 700 milyon dolar topladığı suçlamasında mutabakat yoluna gitti.
Lakin üç ay sonra, Balwani ile birlikte havale dolandırıcılığı yapmak için komplo kurmak suçlamasıyla gözaltına alındı.
Savcılar, Holmes’un hastaları testler konusunda taammüden yanılttığını ve mali destekçilerine şirketin performansını çok derecede abarttığını tez ediyor.
Holmes 2019’da kefaletle hür kaldı ve Evans Otel Kümesi’nin oteller zincirlerinin varisi olan 27 yaşındaki William “Billy” Evans ile evlendi. Temmuz ayında bir bebekleri oldu.
Eski Los Angeles Bölge Savcısı Yardımcısı Emily D. Baker, “Yeni bir anne olmasının davayı etkileyeceğini sanmıyorum fakat hatalı bulunursa, yargıçlar bunu hesaba katacaktır” diyor.
Holmes, Balwani’nin kendisini denetim ettiğini ve tacizde bulunduğunu argüman ediyor. Balwani ise tezleri reddediyor.Theranos skandalı davaya dönüşürken, yorumcular Holmes’un özgün kıssasına ne kadar sıkı sıkıya sarıldığının kayda bedel olduğunu söylüyor. Onu tanıyanlar, değiştiğinden kuşku duyduklarını belirtiyorlar.
Mahkeme dokümanlarına nazaran Holmes’un avukatları, müvekkillerinin “Theranos’a ve yatırımcılar için paha üretecek legal bir işletme olduğuna” inandığını savunacak.
Ayrıa, Balwani’nin kendisini denetim eden davranışlarının “karar verme yetisini silip, attığını” ve buna “kurbanları aldatma” yetisinin de dahil olduğunu argüman edecekler.
Avukatları, gelecek yıl ayrıyeten yargılanacak olan Theranos’un eski İşletme Müdürü Balwani’nin 10 yıldan uzun müddet Holmes’un ne giydiğini, ne yediğini ve kimlerle konuştuğunu denetim ettiğini savunacak.
Ayrıyeten cinsel taciz konusunda uzman bir psikoloğu da şahit olarak çağıracaklar.
Holmes’un şahit sandalyesine oturup oturmayacağı da net değil.
Baker ise “Sahtecilik davalarında en sıkıntı şey, zanlının sahtecilik niyetinin olup olmadığı” diyor ve ekliyor:
“Dolayısıyla savcılar, telefon bildirilerini ve e-postaları kullanmak zorunda kalacak ve teknolojinin işe yaramadığı halde, yaradığını söylediğini argüman edecek.”