Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ortasında yarın Karadeniz kıyısındaki Soçi’de yapılacak tepe, uzun müddettir iki ülke ortasında biriken sıkıntılar nedeniyle son yılların en değerli görüşmesi olacak.
Diplomatik telefon trafiği sürse de, iki önderin son yüz yüze görüşmesi yaklaşık 1,5 yıl evvel, 5 Mart 2020 tarihinde Moskova’da yapılmıştı. Türkiye-Rusya Üst Seviye İşbirliği Kurulu’nun (ÜDİK) 2019 yılından beri toplanamaması da kısmen iki ülke ortasında esen “soğuk rüzgarlar”a bağlanıyor.
Erdoğan’ın New York dönüşü, “(ABD Başkanı) Biden’la uygun başladık diyemem” açıklaması ve yeni S-400’lere kapıyı açması nedeniyle daha da ehemmiyet kazanan Soçi tepesinin gündeminine gelmesi mümkün başlıklar şöyle:
Doğal gaz
Her ne kadar Suriye ve Kırım-Ukrayna üzere siyasi hususların öncelik taşıdığı düşünülse de Türkiye açısından en yakıcı sorun yaklaşan kış öncesi acil doğal gaz tedarik etme muhtaçlığı.
1986 yılından bu yana Rus (Sovyet) doğal gazı kullanan Türkiye şimdiye kadar iki kanaldan gaz alıyordu. Birincisi Balkanlar üzerinden gelen Battı Çizgisi. Oburu ise, Karadeniz’in tabanına döşenen boru çizgisiyle gelen Mavi Akım.
Geçen yılın başında Türk Akımı Boru Çizgisi’nin açılmasıyla Batı Çizgisi devre dışı kaldı. Türkiye, Rusya’nın Türk Akımı için uzun periyotlu kontrat imzalanması yolundaki ısrarlı talebini, memleketler arası LNG fiyatlarının düşük seyretmesi nedeniyle kabul etmeye yanaşmadı. Fakat arz-talep istikrarında yaşanan badireler nedeniyle son periyotta Avrupa piyasasında doğal gazın metreküp fiyatı 1000 dolara kadar yükseldi. Bu durum, ucuz fiyatlar nedeniyle Rusya ile uzun devirli mutabakat imzalamak istemeyen Türkiye’yi sert geçmesi beklenen kış ayları öncesinde ıstıraba düşürdü.
Getty Images 2020’nin Ocak ayında açılışı yapılan Türk Akımı Boru Çizgisi projesi. Dış siyaset ve güç hususlarında ehil bir isim olan eski Moskova Büyükelçiliği Ticaret Müşaviri Aydın Sezer’e nazaran, 2022 yılında Türkiye’nin doğal gaz tüketiminin 58-60 milyar metreküpü bulması bekleniyor. Sezer buna karşılık, Türkiye’nin elindeki kontratların fiyatının 40-42 milyar metreküp olduğunu, hasebiyle 16-20 milyar metreküplük bir açık oluşacağını hesaplıyor. Üstelik, Türk Akımı’nın kapasitesi 15,75 milyar metreküp olduğu için Soçi’de bu bahiste bir uzlaşma sağlansa bile Türkiye’nin 2022 kışında doğal gaz badiresi çekme tehlikesi bulunuyor.
Özcesi bu mevzunun Erdoğan’ın çantasındaki en kıymetli gündem unsuru olması bekleniyor. Güç Bakanı Fatih Dönmez pazartesi günü yaptığı açıklamada, Mavi Akım ve Türk Akımı’nın tam kapasite çalışması durumunda arz güvenliği ile ilgili bir meşakkat olmayacağını söyledi.
Kırım
Türkiye, Ukrayna’ya ilişkin olan Kırım’ın 2014 yılı başlarında Rusya tarafından ilhak edilmesini “yasa dışı” görüyor. Türkiye Batı’nın ilhak nedeniyle Rusya’ya uyguladığı milletlerarası yaptırımlara katılmıyor lakin Kırım konusunda en sert ve en sık açıklama yapan ülkelerin başında yer alıyor.
Son olarak Erdoğan’ın, “Kırım’ın ilhak edildiği ve Ukrayna’nın toprak bütünlüğünün korunması gerektiği” yolunda New York’ta yaptığı açıklama Moskova’yı karıştırdı.
Getty Images Rus askeri birlikleri, Kırım’da tatbikat yapıyor. Kremlin Soçi tepesi öncesinde nispeten ölçülü bir açıklama yapsa ve Erdoğan’ın kelamlarını “Nahoş bir iz bıraktı” diye geçiştirse de siyasi partilerden medyaya Türkiye’ye reaksiyon var. Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova Mayıs ayında bu hususta, “Türkiye’nin etnik sıkıntılarıyla ilgilenmek zorunda kalabiliriz” mealinde sert bir açıklama yapmıştı. Lakin Putin, Kırım’ı tartışma konusu yapmak istemeyeceği için kapılar gerisinde büyük olasıkla gündeme getirmeyecek.
Türkiye’nin Ukrayna ile bilhassa savunma sanayii alandaki iş birliğini artırması da, bu ülkenin doğusundaki ayrılıkçıları destekleyen Rusya’yı rahatsız ediyor. Moskova’nın dış siyasette genel bir kural olarak ani ve sert çıkışlardan kaçındığını biliniyor lakin Rusya Dışişleri Bakan Sergey Lavrov Nisan ayında, Ukrayna’ya Bayraktar TB2 SİHA satan Türkiye’yi, “Kiev’in militarist eğilimlerini teşvik ederek ateşe körükle gitmemesi için” ismini vererek uyardı.
Uzmanlar ne diyor?
Pekala, Ankara’nın Kırım ve Ukrayna hususlarındaki tavrı Moskova’da nasıl bedellendiriliyor? Bu soruyu yönelttiğimiz Rusya Siyasi Araştırmalar Enstüsü Lideri Sergey Markov şunları söyledi:
“Erdoğan’ın Kırım ile ilgili ısrarlı açıklamalarının birkaç nedeni var. Öncelikle Türkiye’de çok sayıda Kırım Tatarı yaşıyor. Erdoğan, onların oylarını alabilmek için Kırım konusunu iç siyaset gereci olarak kullanıyor. İkinci neden, Kırım sorununu de kullanan Türkiye’deki yeni İslami ve milliyetçilik ideolojiler. Erdoğan da emsal formda bunu ana siyasi ideoloji materyali olarak kullanıyor. Üçüncüsü neden Türkiye, Ukrayna ile ekonomik, bilhassa tarım alanında ilgileri artırmaya çalışıyor. Dördüncüsü Erdoğan, Rusya ile ilgilerde Kırım konusunu pazarlık kozu olarak kullanmak istiyor.”
Tıpkı soruyu yönelttiğimiz Rusya Stratejik Araştırmalar Enstitüsü (RİSİ) danışmanı Yelena Suponina ise “Erdoğan, ABD ile Rusya ortasında hareket yaparak kurnaz bir siyasi oyun oynuyor. Moskova’ya siyasi müzakerelere ve pazarlığa hazır olduğunu göstermek için Kırım konusunda skandal niteliğinde açıklamalar yapıyor” dedi.
İdlib çıkmazı
Türkiye ile Rusya ortasında sorun yaratan bir öbür husus olan Suriye’deki İdlib problemi tam bir “yılan hikâyesi”ne dönmüş durumda. Suriye Devlet Lideri Beşar Esad, muhaliflerin elindeki son büyük direniş noktası olan İdlib’i biran evvel alarak 2011 yılından beri devam eden iç savaşa artık noktayı koymak için sabırsızlanıyor.
Putin ve Erdoğan 2017 ve 2018’de İdlib’de çatışmasızlık bölgeleri oluşturulması konusunda anlaşmış ve “ılımlı muhaliflerle teröristlerin ayrılması”, ağır silahların toplanması, Rusya ve Suriye maksatlarına yönelik akınların durdurulması misyonlarını Türkiye üstlenmişti. Fakat bu mevzuda dikkate kıymet bir ilerleme sağlanamadığı üzere 28 Şubat 2020 tarihinde 34 Türk askeri Rusya takviyeli Suriye ordusunun taarruzunda hayatını kaybetti.
Getty Images Türk ve Rus askerleri Suriye’deki Haseke kırsalında ortak devriye vazifesinde. Son dikkat alımlı gelişme ise Putin’in bu ay başlarında Esad’la Moskova’da yaptığı görüşmenin akabinde Türkiye ve ABD’yi kastederek Suriye’deki yabancı güçlerin çekilmesini istemesi oldu. Bundan yalnızca dört gün sonra İdlib’de düzenlenen taarruzda dört Türk askeri daha hayatını kaybetti. Rusya İdlib’deki sorumluluklarını yerine getirmekte “yavaş davrandığı” gerekçesiyle sık sık Türkiye’yi eleştiriyor. Bu bahis Rus tarafı için Soçi’deki en öncelikli gündem unsuru.
Rusya’nın önde gelen Orta Doğu uzmanlarından olan Suponina, Erdoğan’ın Kırım’la ilgili açıklamalarıyla Suriye ortasında temas bulunduğunu düşünüyor:
“Olup bitenlere bakılırsa Erdoğan, Putin’in Esad ile görüşmesinden çabucak sonra, yabancı birliklerin Suriye’de yasadışı olarak bulunduğu kelamlarından çok rahatsız oldu. Bu birliklerin Amerikan ve Türk askerleri olduğu sır değil. Hasebiyle Kırım açıklamaları birebir vakitte Putin’in açıklamasına simetrik bir yanıt zira Erdoğan ülkesinin Suriye’nin kuzeyinde, kuzeydoğusunda ve kuzeybatısındaki varlığı için önemli bir pazarlık yapmaya çalışıyor.”
Rus uzman Markov ise “Rusya’nın Suriye’de Türkiye’ye muhtaçlığı var mı?” sorusunu şöyle yanıtlıyor:
“Bence yok. Zira Türkiye olmasaydı, Suriye’de barış ve daha şeffaf bir hükümetin oluşturulması hususları daha enerjik gelişirdi. Ancak Rusya’nın Suriye konusunda Türkiye ile müzakerelere gereksinimi var. Zira Türkiye’nin Suriye’nin kuzeyinde akraba halkları yaşıyor. Onları oradan çıkaramazsınız. Rusya bunu anlıyor. Rusya Kürtlerin Suriye topraklarından Türkiye’ye yönelik taarruzlarının Ankara’nın ulusal güvenlik çıkarlarına ziyan verdiğini de anlıyor.”
S-400 füzeleri
Türkiye ile Rusya’nın değerli gündem başlıklarından biri S-400 füzeleri.
2017 yılının sonlarında imzalan mutabakatla Türkiye 2,5 milyar dolar pahasında iki S-400 sistemi aldı. Bu nedenle ABD’nin CAATSA (Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşılık Verme Yasası) yaptırımlarına amaç olan Türkiye, F-35 projesinden de çıkarıldı.
Getty Images S-400 savunma sistemleri, Türkiye-ABD bağlarının değerli bir tansiyon başlığı. Birinci partisi 2019 yazında gelen füzeler geçen yıl Sinop’ta denendi lakin evvelden tarih verilmesine karşın hâlâ aktive edilmedi. Ağustos ayında Rusya’nın silah ihracatı şirketi Rosoboroneksport’un lideri Aleksandr Miheyev, Rusya ve Türkiye’nin yakında hava savunma sistemi S-400’lerle ilgili yeni bir mutabakat imzalayacağını duyurdu. Rusya birinci S-400 satışıyla hem ABD ile Türkiye’nin ortasını açmayı başardı hem Washington’a karşı ruhsal bir zafer kazandı hem de silahının reklamını yaptı.
Bu hususta daima, “Bizim için bitmiş bir mesele” diyen Erdoğan geçen hafta Amerikan CBS’e açıklamasında yeni füze alımına da yeşil ışık yaktı. Öteki yandan, Ankara’nın Rusya’dan SU-35 ve SU-57 savaş uçakları da alabileceği spekülasyonu yapılıyor.
- S-400: Türkiye’nin Rusya’dan satın aldığı, ABD’yle krize yol açan füze savunma sistemi
- Putin: Birtakım mevzularda anlaşamasak da Erdoğan kelamının eri
- Moskova’daki Erdoğan-Putin görüşmesinden kim ne kazandı?
- Ukrayna-Rusya hududunda tansiyon Türkiye’yi nasıl tesirler?
Karabağ koridoru
Libya ve Afganistan da gündemde olacak
Soçi doruğunda gündeme gelme mümkün başka bahisler da Libya ve Afganistan’daki son gelişmeler.
Ülkedeki yabancı güçlerin çekilmesi baskısı altında bulunan Türkiye, Libya’da Rusya-Mısır ikilisiyle karşı karşıya gelmiş durumda.
Soçi tepesi problemli mevzuların biriktiği bir devirde yapılsa da, ortak çıkar alanları nedeniyle görüş ayrılıklarıyla yaşamaları gerektiğini bilen, birbiriyle münasebetini Batı’ya karşı koz olarak da kullanan ve aslında şartların dayatması nedeniyle bir çeşit “zoraki nikah”la bağlanan Rusya ile Türkiye’nin ipleri kesip atma mümkünlüğü en azından bugün prestijiyle yüksek görünmüyor.