Hilal Köylü
Ankara
Rusya’nın Soçi kentinde dün bir ortaya gelen Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in ortak bir açıklama yapmaması, iki ülke ilgilerindeki meselelerin derinleştiğinin bir işareti olarak algılandı. Bilhassa Suriye konusunda bir işbirliği iletisi verilmemesi, Rusya’nın radikal İslamcı kümeleri çıkarmak için Şam’a bağlı güçlerle birlikte İdlib’e kapsamlı bir operasyon düzenleyeceği beklentisini de artırdı.
İki başkanın yalnızca tercümanların katıldığı 2 saat 50 dakikalık baş başa görüşmesi diplomatik teamüller açısından da tartışmalara yol açtı.
“Ankara aksiyon alamıyor”
Putin-Erdoğan görüşmesine ait DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun başdanışmanlığını yapan emekli büyükelçi Ünal Çeviköz, “Diplomatik teamüllere uygun bir görüşme değil bu. Baş başa görüşmenin akabinde ortak açıklama yapılmaması ya ortada sahiden devlet kapalılığını gerektiren bir duruma işaret eder ya da o denli bir muahede, o denli bir pazarlık yapılmıştır ki iktidar bunu kamuoyundan gizler. İşte biz bu ikinci seçeneğe tanıklık ediyoruz” eleştirisini yöneltti.
Çeviköz, Erdoğan’ın Putin’le giriştiği pazarlıkta birçok taviz verdiği ve bunu da kamuoyuna açıktan göstermek yerine vakit içinde kabul ettirme yoluna gideceği görüşünde. Rusya’nın İdlib’i, Türk askeri ögelerinin bulunduğu bölgeleri bombaladığına dikkat çeken Çeviköz, Ankara’nın bu durum karşısında bir aksiyon alamadığını söylüyor.
Soçi görüşmesi öncesi Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, “Türkiye; İdlib’de olağan muhalifleri, teröristlerden ayıramadı” çıkışında bulunmuştu. Türkiye ile Rusya’nın “gerginliği azaltma bölgesi” olarak ilan ettiği İdlib’de muhalif kümelerin yanı sıra başta Heyet Tahrir el-Şam (HTŞ) üzere çok sayıda radikal İslamcı küme olması ve Ankara’nın bu kümeleri hala bölgeden çıkartamamış olması Ankara ile Moskova ortasındaki İdlib meselesinin büyümesinde temel neden olarak görülüyor.
Görüşme sonrası tarafların İdlib konusunda ortak açıklama yapmamasının İdlib konusundaki pazarlığın sürdüğüne işaret ettiğini söz eden Çeviköz, “Suriye’de terör örgütleri ile Rusya ve Amerika ortasında sıkışmış bir Türkiye var. Dahası Amerika’yla ilgilerin geleceğinin hayra alamet olmadığını söyleyen Erdoğan, dış siyasette bir o yana bir bu yana koşuyor” yorumu yaptı.
“Türkiye-Rusya görüşmelerinde bir birinci, bir mantıksızlık”
Türkiye’nin eski Moskova büyükelçilerinden YETERLİ Parti’li Aydın Sezgin de Soçi’deki görüşmenin baş başa yapılması ve sonrasında ortak açıklama olmamasının Türkiye-Rusya görüşmelerinde bir birinci olduğunu söylüyor. Sezgin, “Ruslar genelde bu prosedürü benimsemezler. Putin’in alışkanlığıdır; kesinlikle görüşmelere yakın danışmanlarını, bakanlarını alır. Tarihte bir birinci değil lakin üzerinde düşünülmesi gerekir. Ya gizlenecek birtakım konular var ya da pazarlıklar sürecek” iddiasında bulundu.
Rusya’nın havadan bombaladığı İdlib’ten radikal kümeleri çıkarmaktan vazgeçmeyeceğini düşünen Sezgin, “Erdoğan ile Putin, süreksiz bir mutabakata varmış olabilirler. Bu mutabakata nazaran Türk askerleri kuzeye hakikat çekilebilir. Fakat bu mutabakatın da süreksiz olacağı unutulmamalı. İdlib’te Şam idaresinin hakim olacağı günler yakın görünüyor” öngörüsünü lisana getirdi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın BM Genel Heyeti toplantıları için gittiği New York dönüşü ABD Lideri Joe Biden’la görüşemediği için ikili alakaların geleceği konusunda “pek hayra alamet değil” açıklamasını yaptığını, sonrasında gittiği Soçi’de “diplomatik tuhaflıklar” içine girdiğini belirten Sezgin, “Diplomatik tuhaflıklar, mantıksızlıklar birbirini izliyor. Türkiye’nin uzun müddettir dış siyasette yaşadığı savrulma kendini açıktan gösteriyor artık. Ve asıl bu savrulmanın sonu hiç hayra alamet değil” eleştirisini yöneltti.
“Muhtemelen Türk tarafı istedi”
Memleketler arası ilgiler uzmanı Prof. İlhan Uzgel de Soçi’de baş başa görüşme sonrası bilhassa İdlib konusunda ortak açıklama yapılmamasını Türk tarafının istemiş olabileceğini düşünüyor.
Görüşme öncesi Putin’in “Türkiye ile uzlaşmaya varmak bazen güç oluyor, lakin olumlu bir sonuca ulaşılıyor” halindeki kelamlarının aslında bütünüyle aksiliklere gönderme yaptığını düşünen Uzgel, “Erdoğan, Putin’le daha alttan alan bir lisan kullandı görüşme öncesi. Putin’i sohbete çekmeye çalıştı. Suriye’de barışın Türkiye-Rusya münasebetlerine bağlı olduğunu söyledi. Lakin görüşme olumlu geçseydi kesinlikle Türk tarafı konuşurdu da konuşurdu. Erdoğan yalnızca klasik başlıklar veriyor, o kadar. Demek ki Türkiye birçok ödün verdi” yorumu yapıyor.
Uzgel, Erdoğan’ın ABD medyasına verdiği demeçlerde ABD’nin Türkiye’ye Patriot füze sistemi satmaması sebebiyle Türkiye’nin Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi aldığına ait kelamlarının de “gerçeklikten uzak” olduğunu düşünüyor. Erdoğan’ın tıpkı çıkışları F-35’ler konusunda da yaptığını anlatan Uzgel, “Amerika, Türkiye’ye açık açık yaptırım uyguluyor. Türkiye, parasını ödediği uçakları alamıyor. Demek ki, S-400 sorunun o denli geçiştirilecek bir sorun değil. Bundan sonra Amerika’yla ilgilerin düzelmesi çok sıkıntı. Önümüzdeki günlerde Rusya’yla yapılan pazarlıkların Türkiye’nin durumunu kurtarıp kurtaramayacağını da yakından göreceğiz” die konuşuyor.
“Türkiye’nin Rusya’nın ekosistemine geçmesi sarsıcı olur”
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Soçi dönüşünde gazetecilere yaptığı açıklamada daha çok ABD’ye de bildiriler verdi. Erdoğan, ABD’nin Ortadoğu Koordinatörü Brett McGurk için “Teröre takviye veren bir isimdir. Terör örgütleriyle el ele, kol kola dolaşan bir isimdir” tabirlerini kullandı.
İktisat ve Dış Siyaset Araştırmalar Merkezi (EDAM) Lideri Sinan Ülgen, Erdoğan’ın bu açıklaması için “Bir cumhurbaşkanı, bir ABD devlet görevlisini ismen eleştiriyor. Bu da diplomatik teamüllere aykırı” değerlendirmesini yaptı. Ülgen’e nazaran Erdoğan’ın öteki iletileri bir NATO müttefiki olan Türkiye’yi büyük badirelere, krizlere sokabilir.
Erdoğan’ın Türk-ABD alakalarının tansiyonlu olduğu bir devirde bu sözleri kullandığını lakin Türkiye’nin Kırım’ı ilhak eden Rusya’nın hasım görüldüğü NATO’nun bir kesimi olduğunu hatırlatan Ülgen, “NATO müttefikliği yokmuş üzere Rusya’yla işbirliğinin bilhassa savunma endüstrisinde daha da derinleştirileceğine dönük atılım yapmak S-400’ün yarattığından daha büyük kriz yaratır. Türkiye’nin NATO bütününden ayrılıp da Rusya’nın ekosistemine geçmesi üzere bir niyet, mutabakat Türkiye’nin kendi içinde de yok. Türkiye’nin Rusya’yla bu türlü bir yola girmesinin sarsıcı tesir yaratacağı unutulmamalı” ikazında bulundu.