Friedrich Ebert Vakfı’nın Afganistan Yöneticisi Magdalena Kirchner, Taliban’ın iktidarı ele geçirmesi ile birlikte bölgede başlayan kritik değişim sürecinin öne çıkan dinamiklerini ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın bu bağlamdaki Taliban ataklarının gerisinde yatan nedenleri, DW Türkçe’ye kıymetlendirdi.
ABD’nin çekilmesiyle Afganistan’da global ve bölgesel güçler ortasında başlayan yeni rekabet süreci ve Türkiye’nin Taliban ile işbirliğinin ortaya çıkardığı riskler ile ilgili çarpıcı değerlendirmelerde bulunan Kirchner, Türkiye’nin Taliban ile işbirliği teşebbüslerinin tıpkı vakitte Batı için de bir cins “test sürüşü” niteliği taşıdığını kaydetti.
“İstanbul, Afgan diasporanının bir merkezi haline gelebilir” diyen Kirchner, Avrupa’ya göçün engellenmesinde Türkiye’nin kilit pozisyonda bulunduğunu, AB’nin mülteci mutabakatını genişletmek istediğini söyledi.
Fakat Kirchner, seçmen dayanağı gerileyen Erdoğan’ın bunu kamuoyuna bir muvaffakiyet öyküsü üzere sunmasının artık çok güç olduğunu aktararak, “mevzu artık paradan ibaret değil. Türkiye’de kimlik tartışmaları yaşanıyor. Ayrıyeten Türkiye iktisadı, Suriyelilere ilaveten nitelikli olmayan Afgan işgücünü kaldırabilecek durumda görünmüyor. Erdoğan bunları yok sayamıyor, bu hususta Türkiye kamuoyunun dayanağını kazanması da güç görünüyor” dedi.
Afganistan’daki misyonu öncesinde Türkiye’de, Türk dış ve güvenlik siyasetleri mevzularında yürüttüğü çalışmalarla tanınan Magdalena Kirchner’e yönelttiğimiz sorular ve cevapları şöyle:
DW Türkçe: Taliban’ın süreksiz kabine listesi uluslararası kamuoyunda soğuk duş etkisi yarattı. ABD’nin “en çok aranan teröristler“ listesinde yer alan bazı isimler en kilit bakanlıklara getirilirken, kabineye sadece Taliban’a yakın aşiretlerden isimlerin seçilmiş olması dikkat çekiyor. Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?
Magdalena Kirchner: Taliban bir tercih yaptı. Batı’yı yatıştırmak ya da Afganistan’da uzlaşma sürecini başlatmak yerine tercihini kendi saflarını sıkılaştırmaktan yana kullandı. İlan ettikleri hükümet sadece Taliban’ın farklı kanatlarını bir ortaya getiriyor olması bakımında kapsayıcı… Ayrıyeten, Batılı büyükelçilikleri ve vatandaşlarını gaye alan büyük ataklardan sorumlu olan ve hala yaptırım uygulanan bazı kişilerin kabinede yer alıyor olması nedeniyle de bu kabinenin, Batı tarafından hazmedilmesi son derece güç…
Türkiye’nin Kabil Havalimanı işletmesini üstlenmeye talip olması, bir çok ülkenin tersine büyükelçiliğini kapatmama kararı, Taliban’a üst seviyede verilen sıcak bildiriler ve perde arkasında Katar ile birlikte Taliban ile yürütülen yoğun temaslar, uluslararası aktörler tarafından da yakından izleniyor. Size nazaran Türk hükümetinin Afganistan ataklarının gerisinde neler yatıyor?
AKP iktidarının, “yumuşak güç” projeksiyonu refleksiyle hareket ettiği görülüyor. Afganistan’ın cömert, iyiliksever bir partneri olarak, Müslüman dünyanın önderi olarak görülmek istemesi, AKP’nin bu halde varlık göstermek istemesi bu atılımların nedenlerden biri…
Kimi uzmanlar Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Kabil Havalimanı hamleleriyle, ABD ile ilişkileri düzeltmeye çalıştığını, bazıları ise Türkiye’nin tıpkı Suriye’de olduğu üzere ABD’nin bölgeden çekilmesiyle meyyitşan güç boşluğunda istikrarları kendi lehine çevirmeye çabaladığını söylüyor…
Türkiye, Kabil Havalimanı’nda sorumluluğunu üstlenerek eskiden sahip olduğu, Batı ile Doğu ortasında köprü olma rolünü tekrar kazanabilmek istiyordu. Bu rol Türkiye’ye NATO’da, AB’de olumlu bir saygınlık sağlıyordu. Lakin gelinen noktada Taliban’ın denetimi bu kadar süratli bir halde geri kazanması aslında Türkiye’yi Katar, Pakistan üzere bölgesel aktörlere yakınlaştırıyor ve artık Türkiye, Taliban’ın kapıları kapatmasına yol açan NATO kartını çok da gündeme getirmiyor. Ve görünen o ki gelinen noktada Taliban Türkiye’nin angajmanına açık, çok natürel ki NATO bayrağı altında bu gerçekleşmeyecek. Fakat tekrar de tahliye baskısı altındaki Batı’da da memnuniyet yaratacaktır. Ayrıyeten Türkiye’nin bu çalışmaları tıpkı vakitte Batı için bir deneme sürüşü üzere, Taliban’ın sınandığı bir boyut da taşıyor. Türkiye Taliban ile hakikaten bir işbirliği tabanı oluşturabilirse havalimanı sorununda, o vakit Batılı ülkeler de bu istikamette adımlar atacaktır.
Bu sürecin Türkiye’yi bölgesel aktörlerle yakınlaştırdığına dikkat çekiyorsunuz. Bu ortada bölgesel aktörler arasında da Taliban’a nüfuz etme rebaketi de sözkonusu. Türkiye ve Katar’ın Taliban’a Kabil Havalimanı ile dünyaya kapıları aralama vaadine, Taliban üzerinde güçlü bir nüfuza sahibi olan Pakistan’ın yaklaşımı önem taşıyor… Pakistan, Türkiye ve Katar’ın Taliban üzerindeki nüfuzunu arkaırmasına müsaade verir mi?
Bu Türkiye’nin Taliban’dan taleplerinin Pakistan’ın siyaset amaçlarıyla çelişip çelişmeyeceğine bağlı. Türkiye ve Pakistan’ın çok yakın bağlantıları var. Üstelik Kabil Havalimanı sorununda çok pratik bir argüman sözkonusu. Pakistan hava yollarının Kabil Havalimanı’nın memleketler arası terminalini işletmesi çok güç. Türkiye’nin, bu alanda milletlerarası çapta kabul görmüş Türk Hava Yolları ile çok daha fazla bahtı olduğu da açık. Ve Pakistan, Taliban’a uygulanan memleketler arası izolasyonun aşılmasını istiyor. Ne kadar çok ülke Taliban ile münasebetlerini görünür biçimde normalleştirirse o kadar Pakistan’ın çıkarını olacaktır. Fakat şayet Türkiye, Batı’nın, Amerika’nın gündemini dayatmaya çalışır, Taliban’ı zayıflatmaya gayretler, muhalefeti güçlendirmeye çalışırsa o vakit Pakistan bundan rahatsız olabilir.
Ayrıca Taliban’ın Kabil Havalimanı için aslında Birleşik Arap Emirlikleri’ne de (BAE) kelam verdiği belirtiliyor. Gerçi son devirde Türkiye ile BAE arasında tansiyonu düşürmeye dönük isimımlar atılsa da iki ülke örneğin Libya’da olduğu üzere vekalet savaşının karşı cephelerinde yer alan aktörler oldukları da bir gerçek… Bu sefer de Afganistan global ve bölgesel aktörlerin yeni bir vekalet savaşına sahne olabilir mi?
Afganistan geçmişte Türkiye için Batı ile bağlarında değer taşıyan, o bağlamda varlık gösterilen bir yerdi. Artık ise farklı bir denklem ortaya çıktı. Yani Türkiye’nin Afganistan’da rol üstlenme teşebbüsü ABD ile bağlantıları bağlamında bedellendiriliyor ancak asıl Türkiye’nin Doğu’daki güçlerle ile ilgileri yine hal alıyor, güç istikrarlarının tekrar şekilleneceği bir süreç yaşanıyor. Çin, Rusya, Hindistan, Pakistan üzere pek çok aktör var. Ve evet, bu bağlamda Afganistan’ın Türkiye ile BAE’nin rekabetine sahne olması yeni bir çaba alanı doğması da muhtemel… Zira artık havalimanı konusunda bu rekabet yaşanıyor, rekabetin nasıl gelişeceğini bekleyip görmek lazım.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, “Türkiye’nin Taliban’ın inancıyla alakalı ters bir yanı yok“ açıklaması kamuoyunda büyük yankı uyandırmış, çok tartışılmıştı. Aslında bu çıkış Türkiye kamuoyunu bu yeni değişim sürecine hazırlama atağı miydi?
Bu aslında bütün Batılı hükümetlerin yaşadıkları bir zahmet. Yirmi yıldır Taliban ile savaşıldı artık onlarla çalışılmak zorunda, bu da retoriğin değişmesini mecburî kılıyor. Erdoğan doğal Taliban’ı olduklarından daha uygun göstermeye çalışarak ipin ucunu hayli kaçırdı… Türkiye’deki muhafazakar kısımlar bile bundan hiç hoşlanmadı. Gerici, radikal, terörist küme olarak tanınan Taliban ile Türkiye toplumu ortasında bu türlü bir yakınlık imasında bulunulmasına neden bu kadar reaksiyon gösterildiğini, bunun neden hakaret olarak algılandığını ben de çok yeterli anlayabiliyorum…
Pekala Türkiye’nin Kabil Havalimanı’nda misyon üstlenmesi ne ölçüde riskler barındırıyor? Bilhassa IŞİD’in Afganistan’da meyyitşçeşittiğu tehdit bağlamındaki değerlendirmeniz nedir?
Şiddetin tırmanması durumunda doğal ki riskler artacaktır. Lakin Türkiye’nin Afganistan’da varlık göstermesi, Türk istihbaratının şahsen ve lokal partnerleri üzerinden istihbarat toplamasını sağlayacaktır, böylece Türkiye’nin tabir yerindeyse art bahçesinde durumun denetim altında olmasına çalışılacaktır. Türkiye ile İran ortasında bu hususta çok daha fazla işbirliği olacaktır, Taliban hükümeti IŞİD konusunda nasıl ABD ile işbirliği yaptıysa Türkiye ile de yapacaktır kanımca. IŞİD alışılmış ki bir tehdit, ancak öncelikle Taliban için bir tehlike. Bu nedenle Taliban mümkün tehdit ve atakları önlemeye, milletlerarası, yabancı maksatları muhafazaya çalışacaktır. Ancak alışılmış ki IŞİD güçlenirse bu Türkiye için de sorun, lakin Türkiye hiç angaje olmadığı takdirde de bu risk mevcut.
Türkiye’nin bu yoğun girişimlerinin arkasında, Suriye’den olduğu üzere büyük bir sığınmacı akını endişesinin tesirli olduğunu düşünüyor musunuz?
Sığınmacı konusu kesinlikle ki kıymet bir rol oynuyor. Mülteci sorunu Türkiye iç siyasetinin çok sıcak bir gündem hususu, AKP sığınmacılar nedeniyle tüm muhalefetin maksat tahtasında. Sığınmacılar konusu artık AKP iktidarının yumuşak karnı. Esasen Afganistan’dan Türkiye’ye göç vardı ancak son gelişmelerle birlikte başşehir Kabil’in Türkiye’ye akını kelam konusu oldu, orta sınıf ve varlıklı kesim Türkiye’ye gitti. İstanbul, Afgan diasporanının bir merkezi haline gelebilir… Ayrıyeten İran’da olan ve şimdi Türkiye’ye geçememiş olanlar da var…
Almanya da Afganistan’daki gelişmeleri konusunda Türkiye ile yakın bir diyalog içinde, çok sıcak iletiler veriliyor. Yeni bir göç dalgası endişesi mi bunda belirleyici rol oynuyor?
Avrupa’da “2015’de yaşanan mülteci krizi bir daha asla yaşanmamalı” deniyor fakat aslında halihazırda bu durumun içindeyiz ve Türkiye ve öteki bölge ülkelerine bu ağır ziyaretlerin gerisinde da bu tasa yatıyor. Avrupa’ya göçün engellenmesinde Türkiye’nin kilit pozisyonda bulunduğu biliniyor. Bu nedenle Avrupalılar mülteci mutabakatının Afganlara genişletilmesi için çalışacak. Transit ülkelerde kalmaları için Afganlar için daha düzgün hayat şartları oluşturulmaya çalışılacak bu yolla da Avrupa’ya geçişler önlenmeye çalışılacak. Lakin Türkiye artık daha fazla sığınmacıya mesken sahipliği yapma kapasitesi olmadığını söylüyor tıpkı Pakistan ve İran gibi… Görünen o ki görüşmeler ağır ve çetin pazarlıklara sahne olacak fakat Almanların çok diplomatik ve sıcak iletiler vermesinin gerisinde sığınmacıların transit ülkelerde kalmasını sağlayabilme amacı yatıyor.
Fakat seçmen desteği gün geçtikçe azalan Cumhurbaşkanı Erdoğan için AB ile Türkiye arasında mülteci mutabakatının genişletilmesi kamuoyuna sunulabilecek bir başarı kıssası üzere durmuyor…
Evet, Türk tarafı için durum çok daha güç. Zira konu artık paradan ibaret değil. Türkiye’de kimlik tartışmaları yaşanıyor. Ayrıyeten Türkiye iktisadı, Suriyelilere ilaveten nitelikli olmayan Afgan işgücünü kaldırabilecek durumda görünmüyor. Erdoğan bunları yok sayamıyor, bu hususta Türkiye kamuoyunun takviyesini kazanması da güç görünüyor.
Paha Akal
© Deutsche Welle Türkçe