Hindistan’ın dört bir yanında bulunan, dünyanın merkezine gerçek aksi piramit halinde inşa edilmiş dev mimari mükemmeller, ülkedeki kuraklığa ve su kıtlığına tahlil üretmek için restore ediliyor.
Hindistan’ın kurak bölgelerinde yüzyıllar evvel inşa edilen ve daha sonra unutulan su kuyuları, bugünkü su krizini çözmek için büyük bir ehemmiyet taşıyor.
Zıt piramit biçiminde, aşağıya hakikat daralacak biçimde inşa edilen bu yapıların tabanına binlerce basamakla iniliyor.
En büyük ve en derin su kuyusu ise ülkenin kuzeyindeki Rajasthan eyaletinde bulunan Chand Bawri.
Rajput hanedanı Raja Chanda tarafından 8. yüzyılda inşa edilen Chand Bawri, 30 metre derinliğe uzanan toplam 13 kattan oluşuyor. Her bir kattan aşağıya inmek için, iki kenarında basamaklar bulunan, muntazam bir simetriye sahip üçgen merdivenler kullanılıyor.
Suyu üç tarafından çevreleyen bu zıt piramidin dördüncü duvarı ise balkon ve galerilerle süslenmiş.
Yıl boyunca toplumun su gereksiniminin karşılanması ve tarıma devam edilebilmesi için kurulan kuyuda 3 bin 500 basamak bulunuyor.
Chand Bawri üzere ülkenin kurak bölgelerine inşa edilen “bawri” yani su kuyuları, bin yıldan fazla vakittir ihmal ediliyordu.
Unutulan ya da turistik merkez haline gelen bu yapılar, çağdaş su sistemleri kullanan kent planlamacıları tarafından da tarihi eser olarak görülüyordu.
Yüzlerce yıl boyunca toplumun su muhtaçlığını karşılayan su kuyularının kimileri ise büsbütün yok olmuş durumda. Lakin son yıllarda su krizinin baş göstermesi bu bakış açısını değiştirmeye başladı.
Dünyanın en kalabalık ülkelerinden biri olan Hindistan, ülkedeki en yeni resmi raporlara, tarihinin en riskli su kriziyle karşı karşıya. Tahlil arayışları geçmişte kullandıkları teknolojileri gün yüzüne çıkardı. Tarihi su kuyuları restore edilmeye başlandı.
Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü’ne (UNESCO) nazaran, dünyanın en çok yeraltı suyu çıkaran ülkesi olan Hindistan’da yeraltı suyu düzeyinin, 2007 ve 2017 yılları ortasında yüzde 61 azaldığı varsayım ediliyor.
Bu yaşamsal kaynağın tükenmesi sadece içme suyuna ulaşımı kısıtlamakla kalmıyor, tıpkı vakitte besin güvenliğini de tehdit ediyor.
Ülke genelinde tarımın 2025’e kadar yüzde 20 civarında gerileyeceği düşünülüyor. Bu sayı ülkenin kuraklıktan en çok etkilenen bölgelerinde yüzde 68’e ulaşabilir.
Kirlilik nedeniyle heba edilen su zenginliği
Ülke yıl uzunluğu yağmur alsa da kirlilik yüzünden bu suyun neredeyse yüzde 70’i değerlendirilemiyor.
Hindistan, 122 ülkenin yer aldığı su kalitesi endeksinde 120. sırada yer alıyor ve her yıl yaklaşık 200 bin kişi su kıtlığı nedeniyle hayatını kaybediyor.
Yaklaşık 600 milyon insanın yaşadığı Hindistan’da hükümet, tüm bu sıkıntılara tahlil üretmek için tarihi su sistemlerini tekrar hayata geçirmeye başladı.
Günlük su kesintilerinin sıkça yaşandığı ülke için klâsik usuller umut vadediyor.
Su kuyuları, kalkınmakta olan bölgelerde lokal nüfus faydasına faaliyetlerde bulunan Aga Khan Trust for Culture isimli vakıf tarafından restore ediliyor.
Vakfın proje yöneticisi, mimar Ratish Nanda, Hindistan’ın süratle azalan yeraltı sularına karşılık, su kuyularının havzaların doldurulmasına yardımcı olmasını beklediklerini söylüyor.
Dünyanın en çok su kıtlığı yaşanan bölgelerinden biri olan Rajasthan’da, hükümet, 2018’de Dünya Bankası’ndan da teknik dayanak alarak Chand Bawri’nin restore edilmesi için bir plan hazırladı. Bu büyüklükte bir kuyuda toplanacak su ölçüsünün, kıtlığı büyük ölçüde azaltması bekleniyor.
Victoria LautmanProjenin tesirleri şimdiden gözlenmeye başladı
Hindistan Sonepat’taki sanat ve mimarlık okulunda öğretmen olan ve tarihi yapıların korunma projelerinde çalışan Mohit Dhingra, “Rajasthan hükümeti, öncü programı Mukhyamantri Jal Swavalamban Abhiyan kapsamında, kullanılmayan yağmur suyu biriktirme yapılarını hayata geçirerek köyleri suda kendine kâfi hale getirmek için adımlar atıyor. Hindistan’ın kapsayıcı bir su ekosistemi var, ancak birden fazla klâsik su sistemi kullanım dışı. Su kuyularını canlandırmak, insanların klasik kaynaklarını ve toplumsallaşma alanlarını geri kazanmasını sağlıyor. Chand Bawri üzere geniş kapasiteli bir yere sahip olmak, su kıtlığını büyük ölçüde yatıştırır” diyor.
Bölgede hayvancılıkla uğraşan Bansi Devi, bu projenin tesirini şimdiden hissettiklerini anlatıyor.
Evvelce suya ulaşmak için saatlerce yürümek zorunda kaldığını söyleyen Devi, artık kendi köyündeki yenilenen kuyudan sığırlarını beslemek ve yıkamak için su kullanabiliyor.
Restore edilerek tekrar kullanıma açılan su kuyularından biri de Jodhpur kentinde bulunan Toorji.
Birkaç aylık çalışmadan sonra pak su çıkarılabilir hale gelen yapının duvarlarında biriken tortuyu temizlemek için 1,5 milyon Hindistan Rupisi yani yaklaşık 20 bin dolar harcandı.
Hayata geçirilen kuyulardan her gün yaklaşık 28 milyon litre tarım ve lokal kullanım suyu sağlanıyor.
Pek çok farklı dinin benimsendiği Hindistan’da su, kutsal ritüeller ve ibadet için de büyük değer taşıyor.
Rajasthan’ın en turistik kentlerinden Jaipur merkezli sivil toplum kuruluşu Gram Bharati Samiti (Kırsal Gelişim Topluluğu), yaklaşık 25 bin kişinin daha pak suya ulaşmasını sağlayan yedi kuyuyu restore etti.
Kurumun genel sekreteri Kusum Jain, onarımlarda depolama kapasitesinin arttırıldığını ve depoların tekrar doldurulduğunu söyledi.
Bu su kuyularının, köylülerin günlük muhtaçlığını karşıladığını, ayrıyeten yurt dışından gönüllülerin buraya gelerek Hindistan’ın dini ahengi gözlemlediğini belirtti.
Bölgedeki bir devlet ilkokulunda çalışan öğretmen Rajkumar Sharma ise su kuyularının kıymetini, “Su kuyuları kültürel hayatın bir kesimi. Köyümüzdeki su kuyusu tek su kaynağımızdı. Vakit içinde kurudu ve çöplüğe dönüştü. Artık içme ve kullanım için, dini törenlerimiz için pak suya erişebiliyoruz” diye anlatıyor.
Binlerce yıllık mühendislik olağanüstüleri
Su kuyularının tarihi İÖ 2500-1700 tarihlerinde bölgede yaşayan İndus Vadisi uygarlığına dayanıyor.
Kuyular başlarda kolay oyuklar halinde inşa edilirken 11. ve 15. yüzyıllar ortasında mühendislik mükemmellerine dönüştüler.
Stepwell Atlas isimli forum, 2016 yılında, Hindistan genelinde 3 bin kadar su kuyusu belirledi.
Yalnızca başşehir Delhi’de 32 kuyu tespit edildi.
Su kuyuları besbelli süslemeleri ve mimari özellikleriyle pek çok kıssası olan yeraltı yapıları.
Çoklukla iki kısımdan oluşuyor, dikey su şaftı ve gerisi sıra galeriler, odalar, basamakların olduğu kısım.
Masallarda da var
Tarihçi Rana Safvi, su kuyularının Hindistan’ın tarihi masallarında da yer edindiğini, sadece su temin etmek için değil toplumsal toplanma alanı ve dini merasimlerin yapıldığı yer olarak da kullanıldığını söylüyor ve yolcuların serinlemek için birkaç derece daha soğuk olan kuyularda dinlendiğini ekliyor.
Safvi, yağmur suyunun tarımda da kullanılmak üzere depolandığı kuyuların hayata döndürülmesinin, su kıtlığına karşı savaşta değerli bir adım olduğunu belirtiyor.
Hindistan’nın yok olan basamaklı su kuyularını inceleyen “The Vanishing Stepwells of India” isimli kitabın müellifi Victoria Lautman, “Bu yapılar eşsiz, zira genelde mimaride üste hakikat bakarız, aşağıya değil” diyor ve basamaklardan etrafa bakınca sütunların ışık ve gölge oyunlarıyla birlikte gizemli bir imaj yarattığına değiniyor.
Lautman, Hindistan’daki su kuyularına olan ilginin giderek arttığını söylüyor ve ekliyor:
“1500 yıl boyunca tesirli bir biçimde su sağlanan kuyuların bu kadar ihmal edilmesi çok tuhaf. Onarım çalışmaları sayesinde başlangıç noktasına geri dönülüyor”.
Müellif ayrıyeten, bu kuyuların, yağmur sularının toplanması için doğal yokuşlara kurulduğunu ve göletlere bağlandığını anlatıyor.
Sanayi öncesi periyottaki araç ve tekniklerle yapıldığına da dikkat çekiyor.
Taş, moloz ve kiremit kullanılarak inşa edilen kuyularda, duvarlara yerleştirilen uzun merdivenlerin çukuru içten çevrelediğini, bunun suyun girişine müsaade verdiğini, yağmur döneminde bu çukurların büyük bir su tankına dönüştüğünü ve bu sıkı dizaynın buharlaşmayı engellediğini de ekliyor.
Tarımda kullanılan kuyuların, suyu tarlaya götüren bir drenaj sistemi var.
Kuyuları, kanalları, barajları da içine alan The Moosi Rani Sagar Revival projesi, Rajasthan’daki çok katmanlı planlardan biri. Onarımı 2020’de başlayan ve kapsamlı bir temizleme gerçekleştirilen yapı, bir lağım çukurundan içinde balık ve kaplumbağaların yüzdüğü bir pak su kanalına dönüştü.
Araştırmalar, bu su kuyularının yapılmasında hem estetik hem de fonksiyonellik dertleriyle fraktal geometri uygulandığını gösteriyor.
Bu da duvarların sağlam kalması ve suyun yaptığı basınca karşı koyabilmesini sağlayarak su kuyularının bugüne dek ayakta kalmasına ve restore edilebilmesine imkan vermiş.
Hükümet, 2017 yılında Delhi’de restore etmek için 15 su kuyusu tespit etti.
Aga Khan Trust for Culture, 2019 yılında Hindistan’daki Almanya Büyükelçiliği’yle, Delhi’deki Hümayun Türbesi’nde bulunan su kuyusunu restore ettirmek için paydaşlık kurdu.
Ratish Nanda, arıtma ve duvarların yine inşası için kurulan paydaşlık sayesinde, burada 150 bin litrelik yağmur suyu toplanabileceğini söylüyor.
Daha evvel, 14. yüzyıldan kalma Hazreti Nizamuddin Dergâhı restore edildi. Buradaki su kuyusunun bir kısmı çökmüş ve hayati tehlike yaşayan etraf sakinleri inançlı bir bölgeye yerleştirilmişti. Nanda, “Gönüllülerle birlikte 8 bin kişinin dahil olduğu bir çalışmayla, çöken kısmın klasik materyalle tekrar inşa edilmesi, 700 yıllık birikmiş kalıntının kaldırılması, kapsamlı paklık yapılması, tabana gerçek 25 metre kazılması ve betonun dışarı çıkarılması gerekti. Bu çalışmalar yeraltı suyunun tekrar depolanmasına yardım etti” diyor.
Delhi’de yaşayan Kaleemul Hafeez da bu kuyunun açılmasıyla ilgili şunları söylüyor:
“Dergâhtaki kuyu kutsal kabul ediliyor ve suyun tedavi edici bir gücü olduğuna inanılıyor. Bu suyu hem içmek için hem de uygunlaşmak için alıyorlar. O nedenle bölge sakinleri bu kuyudan pak suyun aktığını görünce çok sevindiler”.
‘Susuzluğu bitirmese de kuraklıkla savaşmak için tesirli bir yöntem’
Fakat Nanda’ya nazaran maalesef bu kuyuların kolay bir yenileme formülü yok. Tarihi kuyuları restore edebilmek için nitelikli personeller, mimarlar, inşaat mühendisleri gerekiyor.
“Restorasyon kolay değil. Farklı çalışma alanlarından bireylerin dahil olduğu çok kesimli bir proje” diyor Nanda ve ekliyor, “Zarar vermemek için tüm yapıyı incelemek gerekiyor. Kuyunun, suyun yeraltı sularına ulaşmasını sağlayacak bir havzaya gereksinimi var”.
Pek çok onarım çalışması hükümet ve sivil toplum kuruluşları, lokal gönüllüler, bağışçılar ortasındaki iştiraklerle gerçekleştiriliyor. “Bu yenileme çalışmaları, lokal toplulukların, aidiyet duygusu ve sorumluluk verildiğinde kültürel miraslarıyla nasıl yakınlaştığını gösteren bir ders” diyor Tarihçi Rana Safvi.
Sadece su kaynağı değil, tıpkı vakitte Hindistan’ın mimari tarihinin bir kesimi olan bu kuyular, mahallî ağaçlarla ve bitki örtüsüyle çevrili, korunması gereken kültürel miras siteleri tıpkı vakitte.
Yenilemelerle canlı toplumsallaşma alanlarına yahut turist çeken merkezlere dönüşebilirler.
Yeniden de her şeyden kıymetlisi Nanda’nın dediği üzere:
“Kuyuların yenilenmesi ülkenin su meselesini büsbütün bitirmeyebilir, fakat lokal düzeyde su kıtlığıyla savaşmak için muhakkak tesirli bir tahlil üretiyor.”
